W drugiej połowie 1989 roku doszło w krajach Europy Środkowej i Wschodniej

do wydarzeń, które zadecydowały o rozpadzie dotychczasowego systemu komunistycznego

w tej części kontynentu. Państwa znajdujące się w sferze wpływów ZSRR, uzyskały niepodległość. Okres ten został nazwany w historii "Jesienią ludów".

Czechosłowacja:

W dniach od 17-19 listopada 1989 roku zorganizowano antykomunistyczną demonstrację

w Pradze. Protestujących próbowano spacyfikować za pomocą sił porządkowych. Aresztowanie 150 demonstrantów było przyczyną dalszych protestów. Spowodowało

to utworzenie Forum Obywatelskiego, na czele którego stał Václav Havel. W końcu pod wpływem nasilających się demonstracji ustąpiono. Ster rządów przeszedł w ręce opozycjonistów. Wydarzenia, które rozegrały się w Czechosłowacji zostały nazwane "aksamitną rewolucją", ze względu na spokojny i nie przynoszący ofiar sposób przejęcia władzy przez opozycję i obalenie ustroju komunistycznego.

Węgry:

Tutaj przemiany nastąpiły nie w wyniku rewolucji, ale spokojnie. Sprzyjały temu liberalne stosunku polityczne, brak silnej, zorganizowanej opozycji, dość dobra sytuacja gospodarcza. Reformy w kierunku demokratycznym były przeprowadzane przez komunistów zasiadających w kierownictwie Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej (WSPR). W związku

z wprowadzonymi zmianami w 1988 roku został usunięty z funkcji sekretarza generalnego Jánós Kádár. Tworzono partie opozycyjne takie jak m. in. Węgierskie Forum Demokratyczne, Związek Wolnych Demokratów. Od 13.05. - 18.09.1989 roku przeprowadzono rozmowy między przedstawicielami władz, a reprezentantami różnych odłamów opozycji.

Bułgaria:

Była państwem, w którym do 1989 roku występowały silne wpływy Związku Radzieckiego. Nie istniała silna opozycja antykomunistyczna, nie było wśród społeczeństwa nastawienia przeciw Rosji. Dopiero w listopadzie 1989 roku w Bułgarskiej Partii Komunistycznej (BPK) wybuchł bunt, w wyniku czego został obalony Żiwkow, a partia została przemianowana na Bułgarska Partię Socjalistyczną. Prezydentem Bułgarii został Peter Mładenow, premierem Andrej Łukianow. Pomimo braku silnej opozycji, utworzono Unię Sił Demokratycznych na czele z Żeliu Żelewem. Mniejszość turecka zorganizowała Ruch na Rzecz Swobód. Z powodu trudnej sytuacji gospodarczej utworzono koalicyjny rząd Dymitra Popowa.

Rumunia:

Tutaj sytuacja była o wiele trudniejsza. Do jesieni 1989 roku panowała tu dyktatura i system policyjny. 22 grudnia 1989 roku dyktator Rumunii, Nicolae Ceauşescu, zwołał w Timisoarze w Siedmiogrodzie wiec demonstracyjny. Okazał się on dla niego porażką, doszło do wybuchu walk organizowanych przez opozycję. Został wprowadzony stan wyjątkowy. 25 grudnia doszło do buntu wojska, które schwytało i aresztowało dyktatora i jego żonę. Zostali oni skazani na śmierć przez rozstrzelanie, a wyrok wykonano 25 grudnia. Rządy zostały przejęte przez Front Ocalenia Narodowego na czele z Jonem Iliescu (pierwszy z dotychczasowych sekretarzy KC KP Rumunii). Został on prezydentem Rumunii.

Jugosławia:

Tutaj wydarzenia "jesieni ludów" były najbardziej gwałtowne. Było to związane z tarciami wewnętrznymi pomiędzy odmiennymi kulturalnie i religijnie narodami mieszkającymi na terenie tego państwa. Na tym tle nasilały się dążenia odśrodkowe i narastały spory wyznaniowe między ludnością prawosławną, katolicką i muzułmańską. 25 czerwca 1991 roku z federacji wystąpiły Słowenia i Chorwacja ogłaszając utworzenie samodzielnych państw. Serbowie, którzy zamieszkiwali tereny tych państw żądali przyłączenia ich do niezależnej Serbii. Liczono na poparcie Rosji (Serbska Republika utworzona została w 1992 roku). Na tym tle rozgorzały wewnętrzne walki, które przyniosły wiele ofiar śmiertelnych i zniszczenia.

Albania:

Następcą dyktatora Albanii Envera Hodży był Ramiz Alia. W 1990 roku przeprowadził szereg reform:

  • reforma systemu politycznego w kierunku demokratyzacji,
  • wprowadził nową demokratyczną ordynację wyborczą,
  • wprowadził system wielopartyjny.

Doszło do przekształcenia Albańskiej Partii Pracy w Albańską Partię Socjalistyczną.

NRD:

NRD do 1989 roku pełniła rolę frontowego państwa obozu socjalistycznego. Węgrzy otwarli swoją granicę państwową z Austrią w sierpniu 1989 roku, pomagając w ucieczce na Zachód obywatelom NRD. W Lipsku oraz w wielu innych miastach tego kraju organizowano

w październiku 1989 roku spontaniczne demonstracje na rzecz demokratyzacji NRD

i zjednoczenia RFN. Powstały partie i inne organizacje związane z opozycją antykomunistyczną. Wobec sytuacji jaka wytworzyła się w kraju Honecker zrezygnował ze stanowiska I sekretarza KC SED (Niemieckiej Socjalistycznej Partii Jedności) oraz przewodniczącego Rady Państwa. W następnej kolejności rozwiązał się rząd, a nowy powołano 7 listopada 1989 roku z Hansem Modrowem na czele. 9 listopada 1989 roku zapadła decyzja o otworzeniu granic państwa. Został obalony mur berliński. SED została przekształcona w Partię Demokratycznego Socjalizmu na czele z Egonem Krenzem. Odtąd nie posiadała już w swym ręku pełni władzy. Rząd i kierownictwo PDS pracowało nad planem zjednoczenia Niemiec. Chcieli stworzyć federację obu państw, RFN i NRD.

Ich koncepcja została poparta przez ZSRR. Kanclerz RFN Helmut Kohl, porozumiewając się w tej sprawie z prezydentem USA, Bushem, przedstawił swój plan organicznego zjednoczenia niemieckiego narodu.

ZSRR:

Sytuacja, która wytworzyła się w obozie państw komunistycznych oraz bardzo zła sytuacja gospodarcza, doprowadziły do rozpadu Związku Radzieckiego. Wyścig zbrojeń został

w latach 80-tych wygrany przez USA w wyniku wprowadzenia przez amerykański rząd tzw. doktryny Raegana. W celu przeprowadzenia demokratyzacji komunistycznego ustroju ZSRR prowadzono politykę tzw. pierestrojki, uskornienia i głasnostii. Nie przyniosły one jednak pożądanych skutków. Doprowadziło to do upadku i rozpadu ZSRR, kolosu na glinianych nogach (1991).

Polska:

W wyniku obrad "okrągłego stołu" w 1989 roku doszło do kompromisu między komunistycznymi dążeniami obozu rządzącego, a opozycją. Porozumiewano się co do następujących spraw:

  • przyszły ustrój polityczny powinien opierać się na:
  • zasadzie suwerenności narodu,
  • pluralizmie politycznym,
  • demokratycznym trybie powoływania wszystkich przedstawicielskich organów władzy państwowej,
  • niezawisłości sądów,
  • silnym pełnią praw i swobodnie wybranym samorządzie terytorialnym,
  • w zakresie ordynacji wyborczej do izb parlamentarnych zniesiono procedury eliminacji kandydatów na innej zasadzie niż w wyniku wyborów,
  • przywrócono drugą izbę parlamentarną - Senat oraz Prezydenta,
  • prezydent miał wybierać bezwzględną większością głosów Sejm i Senat, które tworzyły razem Zgromadzenie Narodowe.

Struktura władzy państwowej została w ten sposób zmieniona w znaczący sposób. Dotychczasową politykę policyjnego monologu przekształcono w dialog polityczny.

W ten sposób w Polsce zamiast gwałtownych przemian doszło do pokojowego przejścia od systemu jednopartyjnego do pluralizmu politycznego. Odtąd swobodnie mogły działać zdelegalizowane wcześniej związki i stowarzyszenia. 29 grudnia 1989 roku zatwierdzona została przez Sejm nowelizacja konstytucji, która weszła w życie 1 stycznia 1990 roku. Została przywrócona nazwa państwa: "Rzeczpospolita Polska", a także zagwarantowano swobodę w zakładaniu prywatnej działalności gospodarczej. Misję tworzenia nowego rządu powierzono członkom PZPR, gen. Czesławowi Kiszczakowi. Niestety nie udało mu się utworzyć nowego gabinetu. Wtedy Lech Wałęsa (lider NSZZ "Solidarność") zaproponował powołanie Rady Ministrów, która opierała się na współpracy "Solidarności", Zjednoczenia Stronnictwa Ludowego (ZSL), Stronnictwa Demokratycznego (SD). W końcu premierem został 24 sierpnia 1989 roku Tadeusz Mazowiecki. Głosowanie nad powołaniem rządu z nim na czele odbyło się 12 września 1989 roku.

W ten sposób doszło do rozpadu systemu komunistycznego w Europie Środkowo-wschodniej. W jednych krajach nastąpił on wolniej, drogą kompromisu, a w innych

w wyniku bardziej gwałtownych przemian. Uważa się, że to przemiany do których doszło w Polsce pchnęły kraje bloku socjalistycznego do przemian.