I Czynniki, które ułatwiły odzyskanie niepodległości w 1918 :
1. klęska dawnych państw zaborczych (państw centralnych) - Niemiec i Austrii w I Wojnie Światowej po wcześniejszym umiędzynarodowieniu sprawy polskiej - zwłaszcza w Akcie 5 listopada 1916 - obietnica utworzenia niepodległego państwa, która miała skłonić Polaków do walki po stronie państw centralnych na przełomowym etapie zmagań wojennych
2. rewolucja bolszewicka w Rosji (1917), która spowodowała wycofanie się tego państwa z wojny i anulowanie aktów rozbiorowych - dawne ziemie polskie przeszły w całości na rzecz pokonanych Austrii i Niemiec
3. aktywność Polaków na wszystkich frontach po stronie Ententy - przy takich zasługach nie sposób było pominąć sprawy polskiej w trakcie konferencji pokojowej
II Ośrodki władzy w Polsce w listopadzie 1918:
Zabór rosyjski | Zabór rosyjski | Zabór rosyjski | ||
instytucja | Rada Regencyjna | Tymczasowy Rząd Ludowy | Rady Delegatów Robotniczych | Polska Komisja Likwidacyjna |
Zaplecze polityczne | Konserwa- tyści | Lewica niepodległościowa | Lewica Rewolucyjna + niepodległościowa | Większość partii galicyjskich |
Siła zbrojna | Polski korpus Posiłkowy | POW | BRAK | Formacje ochotnicze + POW |
Zakończenie działalności | Rozwiązanie na rzecz Piłsudskiego (XI 1918) | Rozwiązanie na rzecz Rządu Moraczewskiego (XI 1918) | Stopniowe rozwiązywanie, początek 1919 | Rozwiązanie na rzecz rządu Moraczewskiego (XII 1918) |
Zabór pruski | ||
instytucja | Naczelna Rada Ludowa | Komitet Narodowy Polski |
Zaplecze polityczne | Chadecja i Narodowa Demokracja | Narodowa Demokracja |
Siła zbrojna | Formacje ochotnicze + POW | Dywizja Hallera |
Zakończenie działalności | Rozwiązanie na rzecz rządu Paderewskiego (VI 1919) | Rozwiązanie na rzecz Rządu Paderewskiego (I 1919) |
III Działalność rządu Jędrzeja Moraczewskiego:
1. ustawodawstwo socjalne - 8-godzinny dzień pracy, gwarantowana płaca minimalna, ubezpieczenia chorobowe dla robotników - najkorzystniejsze w Europie!
2. na arenie międzynarodowej uznany tylko przez Niemcy - bezradny; politykę międzynarodową prowadził KNP w Paryżu
3. po nieudanej próbie przewrotu prawicowego w nocy z 4 na 5 stycznia 1919 (Marian Januszajtis, ks.Eustachy Sapieha) Piłsudski zdecydował się na utworzenie rządu szerokiej koalicji (endecja, PPS, ludowcy) i powierzył stanowisko premiera Ignacemu Paderewskiemu (16 I 1919), którego uznał KNP w Paryżu
III Wybory do Sejmu Ustawodawczego - 26 I 1919.
Zorganizowano je tak szybko, by uchwalić akty rangi konstytucyjnej i prawnie potwierdzić istnienie niepodległej Polski. Wynik słabo odzwierciedlał preferencje społeczne, gdyż z przyczyn obiektywnych (tylko te obszary były pod kontrolą rządu) głosowali jedynie mieszkańcy byłego Królestwa Polskiego i Galicji Zachodniej. W Królestwie Narodowa Demokracja zmiażdżyła konkurencję, uzyskując 46% głosów (w Galicji - już tylko 11%). Na drugim miejscu uplasowało się PSL "Wyzwolenie" z wynikiem 22% (w Galicji - 20%), zaś socjaliści z PPS nieco nieoczekiwanie uzyskali jedynie 9% poparcia. W Galicji zwyciężyło reprezentujące zamożniejsze warstwy chłopskie PSL "Piast", zdobywając aż 34% głosów. W czerwcu 1919 przeprowadzono głosowanie w Wielkopolsce, zaś za reprezentantów Galicji Wschodniej, ze względu na trwającą tam wojnę polsko-ukraińską, uznano dawnych deputowanych do austriackiego parlamentu. W rezultacie Sejm Ustawodawczy liczył 394 posłów, zaś rozkład mandatów był następujący:
- Narodowa Demokracja - 36%
- PSL "Wyzwolenie" - 15%
- PSL "Piast" - 12%
- PPS - 9%
IV WALKA O GRANICE POLSKI PO I WOJNIE ŚWIATOWEJ
1. KONCEPCJE KSZTAŁTOWANIA GRANICY WSCHODNIEJ
=> inkorporacyjna - lansowana przez endecję i będąca pomysłem jej przywódcy - Romana Dmowskiego. Zakładała przyłączenie do Polski tych obszarów, na których wyraźnie dominowała ludność pochodzenia polskiego
(co oznaczało w praktyce np. rezygnację z jakichkolwiek roszczeń względem Kresów Wschodnich).
- federacyjna - popierana przez Józefa Piłsudskiego, który, widząc największe zagrożenie dla odrodzonej Polski w bolszewickiej Rosji, głosił potrzebę wspierania dążeń niepodległościowych m.in. Ukrainy, Białorusi i Litwy, by te państwa stanowiły "bufor ochronny" - łączyłby je z Polską sojusz strategiczny i militarny.
2. GRANICA POŁUDNIOWA
- teren sporny : Śląsk Cieszyński, Spisz, Orawa
- listopad 1918 - czeski Narodny Wybor i polska Cieszyńska Rada Narodowa dzielą Śląski Cieszyński
- 30 I 1919 - Czesi włączają polską część do Czech
- 3 II 1919 - rozejm, poprowadzenie linii demarkacyjnej
- 28 VI 1920 - decyzją Rady Ambasadorów zapadłą w Spa Czechy zatrzymują cały Śląsk Cieszyński
3. GRANICA ZACHODNIA
- teren sporny - Wielkopolska
- Powstanie Wielkopolskie wybuchło w noc przyjazdu Paderewskiego do Poznania z 28 na 29 XII 1918; interweniował Grenschluz
- 16 II 1919 - po blisko 2 miesięcznych walkach w Trebirze podpisano rozejm
- 28 II 1919 - Dmowski składa memoriał w sprawie granicy zachodniej, a 3 III 1919 w sprawie granicy wschodniej na ręce Rady Ambasadorów Konferencji Paryskiej
- efektem działań Dmowskiego i Paderewskiego jest utworzenie specjalnej komisji ds. Polski nazwanej od przewodniczącego Komisją Cambona
- 28 VI 1919 - Traktat Wersalski przyznaje Polsce Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie (bez Gdańska, który jednak pozostaje polskim obszarem celnym; Polska może też swobodnie korzystać z portu i sprawuje nadzór nad łącznością) - tym samym Powstanie Wielkopolskie okazuje się pierwszym zwycięskim - na Warmii, Mazurach i Powiślu ma się odbyć pod nadzorem międzynarodowym plebiscyt - głosować mogą tylko urodzeni na danym obszarze
- przeprowadzony 21 VIII 1921, a więc w szczytowym momencie wojny polsko - bolszewickiej, Polska wygrała tylko w kilkunastu powiatach - reszta przypadła Niemcom
4. ŚLĄSK
- 16/17 VIII 1919 - I Powstanie Śląskie - przysłanie Komisji Sojuszniczej
- 15-20 VIII 1920 - II Powstanie Śląskie - sprowokowane przez Niemców
- 20 III 1921 - plebiscyt: 707 tys. głosów za Niemcami; 479 tys. za Polską
- zignorowany przez rząd polski
- 2/3 V 1921 - wybucha III Powstanie Śląskie
- VI 1921 - zawieszenie broni
- od 5 VII 1921 obszar pod kontrolą Komisji Sojuszniczej
- X 1921 - decyzją Rady Ambasadorów 33% obszaru i 46% ludności Śląska włączono do Polski - nałożono obowiązek utrzymania jedności gospodarczej przez 15 lat
5. WILNO
- 21 IV 1919 - Piłsudski wkracza do Wilna
- 22 IV 1919 - Manifest
- 12 VII 1920 - umowa litewsko - bolszewicka
- 9 X 1920 - "bunt" Żeligowskiego
- 20 I 1922 - wybory do Sejmu Wileńskiego
- 15 III 1923 - ostateczne ustalenie granicy - z Wilnem po stronie polskiej
V EWOLUCJA USTROJOWA II RP
1. Mała Konstytucja z 20 II 1919
- charakter przejściowy, do uchwalenia przez Sejm Ustawodawczy konstytucji "właściwej"
- Naczelnik Państwa (Piłsudski, którego po złożeniu urzędu Tymczasowego Naczelnika Państwa poproszono o kontynuowanie funkcji) był najwyższym zwierzchnikiem zarówno wojska, jak i służby cywilnej
- do rządu należały : gospodarka, administracja, oświata i kultura
2. Konstytucja marcowa z 17 III 1921
- republika
- władza należy do Narodu
- trójpodział władzy
- WŁADZA USTAWODAWCZA - PARLAMENT:
- stanowienie prawa
- wybór prezydenta
- nadzór nad Najwyższą Izbą Kontroli
- decyzja o wojnie i pokoju
- kontrola rządu (odpowiedzialność parlamentarna ministrów)
- WŁADZA WYKONAWCZA - PREZYDENT:
- reprezentacja kraju na arenie międzynarodowej
- prawo rozwiązania sejmu za zgodą 3/5 senatorów
- prawo wydawania zarządzeń, rozporządzeń (wymóg kontrasygnaty odpowiedniego ministra!)
- mianowanie i odwoływanie premiera i ministrów (na wniosek premiera)
- najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych, ale NIE naczelny wódz w czasie wojny (z myślą o Piłsudskim, gdyby został prezydentem)
- zwoływanie, otwieranie i odraczanie obrad Sejmu i Senatu
- UPRAWNIENIA RZĄDU - WŁADZA WYKONAWCZA:
- Inicjatywa ustawodawcza
- kontrasygnata aktów prezydenckich
- GWARANCJE PRAW OBYWATELSKICH:
- wolność osobista
- tajemnica korespondencji
- wolność sumienia i wyznania
- wolność prasy, nauki
- wolność zrzeszania się
- ochrona własności prywatnej
- mniejszości narodowe (do 35% społeczeństwa) miały prawo zakładania i prowadzenia na własny koszt zakładów wychowawczych z własnym językiem wykładowym i przepisami religijnymi
- były to bez wątpienia najszersze konstytucyjne gwarancje praw obywatelskich w ówczesnej Europie - nic dziwnego po 123 doświadczeniu rozbiorów
VI PRZEWRÓT MAJOWY - PRZYCZYNY I SKUTKI:
1. sytuacja z lat 1922 -1925:
- niekorzystne położenie międzynarodowe Polski, mimo sojuszy wojskowych z Rumunią i Francją
- umowa rosyjsko - niemiecka w Rapallo z 1922
- konferencja w Locarno 1925 - brak gwarancji nienaruszalności granicy z Niemcami!
- rewizjonizm wersalski (marsz "czarnych koszul" na Rzym 1922 i "pucz monachijski" 1923)
- "wojna celna" - w 1925 Niemcy przestają kupować polski węgiel, strona polska odpowiada nałożeniem zaporowych ceł na towary niemieckie
- sytuacja gospodarcza i społeczna - przede wszystkim dwie nieudane próby przeprowadzenia reformy rolnej
- nieefektywne wprowadzanie reformy finansowej (sabotaż podatkowy ziemiaństwa)
- odpływ kapitału zagranicznego z Polski
- załamanie się kursu złotego w stosunku do dolara
2. kto poparł zamach majowy?
- Piłsudski od 1922 wycofał się z czynnego życia politycznego do swojej rezydencji w Sulejówku
- widząc osłabienie kolejnych rządów, już od jesieni 1925 pracował wraz ze swymi stronnikami na przygotowaniem zamachu - czekali tylko na dogodny moment
- po powtórnym objęciu funkcji premiera przez Wincentego Witosa 5 V 1926 uznali, że czas nadszedł - ruszając z wojskiem na Warszawę w nocy z 11 na 12 maja 1926 Piłsudski liczył przede wszystkim na zdyskontowanie rozczarowania społecznego niewydolnością młodych struktur demokratycznych
- w trakcie 3 dniowych walk (12-15 maja 1926) według oficjalnych danych zginęło 215 żołnierzy i 164 cywilów - prezydent Wojciechowski i premier Witos ustąpili
3. Konstytucja kwietniowa z 23 IV 1935 - podstawa autorytarnych rządów sanacji
- zmniejszała liczbę posłów do 208
- podwyższała dolna granicę wiekową czynnego (do 24) i biernego (do 30) prawa wyborczego
- zmniejszała liczbę senatorów do 98
- 1/3 senatorów wybierał Prezydent
- senat zyskał prawo zatwierdzania ustaw
- ograniczono kontrolę parlamentu nad rządem
- Marszałek Senatu, a nie, jak do tej pory, Sejmu, miał zastępować Prezydenta w razie potrzeby
- NIKT nie kontrolował Prezydenta, który był odpowiedzialny przed Bogiem i Historią
- w osobie prezydenta skupiona jest jednolita i niepodzielna władza państwowa
- Prezydent jest ZWIERZCHNIKIEM: rządu, Sejmu, Senatu, armii, Najwyższej Izby Kontroli
- Prezydenta nie wybierano już w wyborach powszechnych, ale pośrednich, dokonywanych przez Zgromadzenie Elektorów (Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, prezes Rady Ministrów, prezes Sądu Najwyższego, Generalny Inspektor Sił Zbrojnych)
- podział władzy istniał tylko jako fasada - w rzeczywistości cała władza należała do Prezydenta - poszerzono kompetencje Senatu, bo był mu podległy
- nie przestrzegano gwarancji praw obywatelskich
- opozycję polityczną więziono (obóz w Berezie Kartuskiej)
- utworzono Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR z Walerym Sławkiem) - formalnie była to koalicja, w rzeczywistości wprowadzono system monopartyjny
- "rządy pułkowników" - autorytarna dyktatura wojskowych
- Polska nie umiała korzystać z wolności, niebawem miała ją utracić na kolejne 45 lat (1945 - 1989)
Komentarze (0)