W roku 1904 rozpoczęła się wojna pomiędzy Rosją i Japonią. Na to wydarzenie nie pozostało obojętne polskie środowisko polityczne. Polacy znajdujący się pod zaborem rosyjskim, mimo, iż nie mogli jawnie wyrażać swoich poglądów, gotowi byli formułować swe dążenia i walczyć o to by zostały one zrealizowane.
Czołowy działacz Polskiej Partii Socjalistycznej, Józef Piłsudski udał się do Japonii by rozmawiać o udzieleniu przez nią pomocy dla ruchu rewolucyjnego w zaborze rosyjskim, a także omówić współpracę wywiadów i ewentualne działania sabotażowe. Do Japonii pojechał także przywódca endecji Roman Dmowski, który nie chciał dopuścić do realizacji koncepcji Piłsudskiego, którą uważał za awanturniczą. Sugestie Dmowskiego zostały przyjęte przez Japończyków. Działacze powrócili do kraju, w którym coraz bardziej widoczne były nastroje rewolucyjne związane z zaistniałą w Rosji sytuacją.
Polskie elity były podzielone w swych koncepcjach i zapatrywaniach na dalszy rozwój sprawy polskiej.
Endecja chciała wykorzystać zaistniałą w Rosji sytuację do wywalczenia chociażby częściowej autonomii i prawa używania w szkolnictwie i urzędach polskiego języka. Rezygnowała z gwałtownych działań i dążeń niepodległościowych. Nie chciała także mieć nic wspólnego z ruchami rewolucyjnymi.
Członkowie Polskiej Partii Socjalistycznej nie mieli jednolitych poglądów; uznawali jednak, iż należy wzmocnić działanie ruchów rewolucyjnych, w tym także działania zbrojne. W ten sposób chcieli oni wywrzeć nacisk na rząd rosyjski. Uważali również, że rewolucja w Polsce powinna sformułować własne dążenia. W roku 1905 wysunęli hasło utworzenia w Warszawie odrębnej konstytuanty. Wewnątrz PPS trwał spór pomiędzy jej "starymi" i "młodymi" członkami. "Starzy" byli bardzo przywiązani do tradycji powstańczej, a tworzona przez nich Organizacja Bojowo-Spiskowa miała być zalążkiem sił zbrojnych państwa polskiego. "Młodzi" większą uwagę przywiązywali do ruchów robotniczych i realizacji społecznych celów. PPS pragnęła zbudować w niepodległej Polsce ustrój socjalistyczny.
Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy, czyli tzw. esdecja sądziła, że cały ruch rewolucyjny jest częścią rewolucji w Rosji i obce jej były wszelkie hasła narodowe. Twierdziła, że sukces międzynarodowej rewolucji zlikwiduje niewolę i problemy pomiędzy narodami.
PPS organizowało antywojenne manifestacje, a największa z nich miała miejsce w Warszawie na pl. Grzybowskim (listopad 1904 r.). Manifestujący zostali zaatakowani przez policję i odpowiedzieli strzałami.
Wkrótce do Królestwa Polskiego dotarła wieść o "krwawej niedzieli", a także informacje o narastających w Rosji nastrojach rewolucyjnych. PPS oraz SDKPiL na początku 1905 r. zorganizowały liczne demonstracje i strajki. W lutym rozpoczął się strajk gimnazjalistów domagających się wprowadzenia do szkół języka polskiego i zmian sytuacji w szkołach. Efekty dała wieloletnia działalność Zetu. Polskie ugrupowania nie mogły potępiać starań młodzieży w walce o naukę ojczystego języka. Endecja nie chciała by ten ruch był powiązany z dążeniami rewolucjonistów i nie chciała pozwolić by kierownictwo nad nim przejęły ugrupowania socjalistyczne. Ugodowcy chcieli by młodzież ograniczyła swe działania tylko do wysłania do cara petycji.
Innym dużym ruchem było dążenie wiejskich gmin do prawa używania polskiego języka w urzędach. Chłopstwo pierwszy raz masowo wzięło udział w walce o narodowe prawa. Robotnicy rolni brali udział w strajkach i walkach o serwituty. Doszło do wzmożenia ruchu robotniczego. Masowo obchodzone było święto 1 Maja. W czerwcu 1905 r. miały miejsce w Łodzi kilkudniowe, krwawe starcia żydowskich i polskich robotników z wojskiem i policją, w których śmierć poniosło około 100 ludzi. Swą działalność rozszerzała OBS, której członek Stefan Okrzeja został stracony na stokach Cytadeli za próbę ataku na policyjny posterunek. Masowe wystąpienia i częste starcia zbrojne doprowadziły do powstania na ziemiach polskich sytuacji rewolucyjno - powstańczej. W sierpniu 1905 r. na stanowisko generała-gubernatora wyznaczony został Gieorgij Skałon, którego zadaniem było przywrócenie porządku, jednak okazało się to bardzo trudne. Rząd Rosji zmuszony był zgodzić się na ustępstwa. Kościół rzymskokatolicki odzyskał prawo do swobodnego działania, unici przestali być prześladowani, w gminach można było używać polskiego języka, pozwolono także na zakładanie prywatnych, polskich szkół. W październiku 1905 r. wydany został manifest, który zapowiadał przeprowadzenie wyborów do Dumy i zagwarantowanie swobód i praw obywatelskich. Wkrótce potem doszło do manifestacji na pl. Teatralnym w Warszawie, która rozpędzona została przez żandarmów. Zginęło wtedy ponad 40 demonstrantów. 11 listopada został ogłoszony w Królestwie Polskim stan wojenny, co spowodowało różne reakcje. Centralny Komitet Robotniczy, który kierował PPS w grudniu 1905 r. ogłosił manifest domagający się od społeczeństwa zbojkotowania władz Rosji. Nawoływał on by obywatele przestali płacić podatki i nie załatwiali nic w rosyjskich urzędach. Endecja zaś wysłała do Petersburga delegację, której celem było przedstawienie propozycji pomocy w tłumieniu rewolucji, w zamian za nadanie Królestwu Polskiemu autonomii. Miano nadzieję, że Królestwo Polskie po uzyskaniu autonomii będzie tak, jak Finlandia połączone z Rosją tylko osobą cara oraz wspólną polityką celną i zagraniczną. Liczono, że cała administracja będzie zależna od Polski. Ugodowcy także liczyli na porozumienie z carem i z końcem 1905 r. założyli Stronnictwo Polityki Realnej.
Jednak żadna z wymienionych inicjatyw nie dała pożądanego efektu, a nastroje rewolucyjne powoli wygasały. Społeczeństwo polskie nie mogło zakwestionować panujących w państwie praw, a rząd Rosji widząc, że rewolucja dobiega końca nie uważał za konieczne czynić ustępstwa wobec Polski. W roku 1906 w Królestwie Polskim niewiele było masowych protestów i demonstracji. Swą działalność poszerzyła OBS, która w kwietniu pomogła w ucieczce 10 więźniom przetrzymywanym w Pawiaku. Akcji tej przewodził Jan Gorzechowski. W sierpniu 1906 r. miejsce miała tzw. krwawa środa, czyli jednoczesny atak na wiele policyjnych posterunków, w listopadzie pod Rogowem zaatakowany został przewożący pieniądze pociąg. Spór pomiędzy ugrupowaniami politycznymi przybrał formę otwartej walki. Bojowcy Polskiej Partii Socjalistycznej ścierali się z Narodowym Związkiem Robotniczym, który założony został przez narodowców. W Łodzi miały miejsce krwawe walki, w wyniku, których zginęło blisko 300 osób. Działanie OBS zaczęło stopniowo nabierać kryminalnego charakteru. Organizacja ta była coraz słabsza i pod koniec 1906 r. władze PPS zdecydowały o jej rozwiązaniu.
Wydarzenia, do których doszło w latach 1905-1906 zupełnie zmieniły sytuacje w Królestwie Polskim. Legalnie działać mogły partie polityczne, w wyborach do Dumy startowało Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne. W rosyjskim parlamencie działało Koło Polskie. Powstawały różne instytucje i stowarzyszenia takie jak: Warszawskie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie Nauczycieli Polskich, Towarzystwo Bibliotekarzy, Towarzystwo Kursów Naukowych i Polska Macierz Szkolna. Wojciechowski i Abramowski organizowali ruch spółdzielczy. Zaczęły funkcjonować prywatne szkoły i ograniczona została cenzura. Za różne formy społecznej aktywności obywatelom nie groziła zsyłka czy też więzienie. Powstawało prawo pracy i legalnie działać zaczęły związki zawodowe, zakładane przez PPS i SKDPiL. Endecja Utworzyła tzw. polskie związki, których członkami nie mogli być robotnicy żydowscy. Katolickim związkom robotników patronowało katolickie duchowieństwo, zaś żydowskich robotników skupiał Bund. Nastąpiły zmiany na politycznej scenie Królestwa Polskiego i doszło do zmian programów politycznych. Endecja przedstawiła koncepcję ugody z rządem rosyjskim. Ugodowa polityka spowodowała secesję w obozie narodowym. W wyniku tego z endecją zerwali młodzi tworzący grupę Zarzewie, a także członkowie Narodowego Związku Robotniczego. W Polskiej Partii Socjalistycznej doszło do rozłamu. W jego wyniku powstały: PPS - Frakcja Rewolucyjna przybierająca postać ruchu niepodległościowego (Narkiewicz, J. Piłsudski, W. Jodko), która swą działalność przeniosła do Galicji oraz PPS - Lewica (B.Szapiro, F. Kon). W Królestwie Polskim doszło do powstania ruchu ludowego. Chłopi pod przywództwem inteligencji założyli w 1904 r. Polski Związek Ludowy, mający za zadanie prowadzenie pracy spółdzielczej i oświatowej. Został on rozwiązany w roku 1907 z polecenia władz, a ruch ludowy skoncentrował się wokół pisma "Zaranie". Jego przywódcami byli Tomasz Nocznicki oraz Irena Kosmowska. Konkurował on wśród mieszkańców wsi z endecją i odbierał jej zwolenników. W 1906 r. Bund oraz SDKPiL zostały częścią Socjaldemokratycznej Partii Robotników Rosji. W 1905 r. PPS, SDKPiL i Bund pozyskały bardzo wielu nowych członków.
