1. Reformy przeprowadzone przez Michaiła Gorbaczowa.

Polityczne Biuro Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii ZSRR powołało na generalnego sekretarza KPZR w dniu 11 marca 1985 roku Michaiła Gorbaczowa. Gorbaczow urodził się dnia 2 marca 1931 roku na Kaukazie północnym we wsi Priwolnaja, w rodzinie kołchozowego traktorzysty.

Obejmując stanowisko generalnego sekretarza w partii był on przekonany o nieuchronności reform. Gorbaczow zamierzał udoskonalić już istniejący społeczno-polityczny system. Bliskimi współpracownikami Gorbaczowa były takie postacie jak: Aleksander Jakowlew, Nikołaj Ryżykow, a także dyplomata oraz polityczny działacz Eduard Szewardnadze (ur. w 1928 roku).

Pierwszy szkic reform przedstawiony został w kwietniu roku 1985 na plenarnym posiedzeniu KC KPZR. Zapowiedziano wówczas wprowadzenie głasnosti, to znaczy jawności politycznego życia, jak również pierestrojki, tzn. przekształcenia społeczno-politycznych stosunków, oraz uskorienija - czyli przyspieszenia ekonomicznego rozwoju państwa. Ostatnie hasło potem zostało zapomniane.

Rozpracowany bardziej program przedstawiono podczas obrad następnego, XXVII Zjazdu KPZR na przełomie lutego oraz marca 1986 roku. Zjazd ten dał impuls dla głębszych systemowych zmian, jednak dokonywano ich wyjątkowo powoli oraz ze sporym oporem, głównie hamował je biurokratyczny aparat partii oraz państwa. W rządzie Związku Radzieckiego znajdowało się aż 63 ministrów oraz 23 kierowników urzędów posiadających tytuł ministra, zaś 15 było wicepremierów.

Miesiąc po zakończeniu zjazdu, 25 oraz 26 kwietnia 1986 roku doszło do największej katastrofy w historii, w atomowej elektrowni w Czernobylu. Godziła ona w prestiż Związku Radzieckiego dlatego próbowano zminimalizować jej skutki oraz zasięg. Niekorzystnie się to odbiło na procesie wdrażania głasnosti i pierestrojki. Od szeregu lat w Związku Radzieckim fałszowano statystyczne dane, dopiero po roku 1985 ujawniony został zasięg tamtych manipulacji oraz określono stan faktyczny gospodarki kraju. Rząd radziecki szczycił się tym, iż ZSRR produkuje największą ilość energii elektrycznej, jednak radziecki przemysł na wyprodukowanie jakiegoś wytworu zużywał aż 2-3 razy więcej tej energii aniżeli kraje rozwiniętego kapitalizmu. W ZSRR produkowano mało, drogo i źle.

Haseł Michaiła Gorbaczowa nikt tam nie rozumiał. Ekonomiczna sytuacja była coraz trudniejsza. M. Gorbaczow wprowadził m.in. ograniczenia jeżeli chodzi o dystrybucję oraz spożycie alkoholu. Było to przyczyną zmniejszania się dochodów w skarbie państwa z handlu alkoholem. Budżet państwa zaczęto ratować poprzez masową wyprzedaż złota kosztem nadwątlenia rezerw państwowych.

Pomimo tych trudności doszło do przeprowadzenia reformy prawa wyborczego, karnego, rozbudowany został system narodowego przedstawicielstwa, podjęto również prywatyzację gospodarki. Gorbaczowowska ekipa uznała, iż zachodnie państwa oraz społeczeństwa mieszkające na Zachodzie nie są wcale wrogami Związku Radzieckiego i nawet zaczęto traktować ich jak swoich sojuszników.

Przywódcy Związku Radzieckiego wystąpili z kolejnymi propozycjami dotyczącymi ograniczenia zbrojeń. W roku 1988 ZSRR wycofał swe wojska z terenów Afganistanu, przywódcy Związku Radzieckiego zrezygnowali również z tak zwanej doktryny Breżniewa, zapowiadali przerwanie subsydiowania rewolucyjnych ruchów w Azji oraz w Afryce. Zagraniczna polityka ekipy Gorbaczowa spotkała się z dużym uznaniem na Zachodzie. Michaił Gorbaczow zdrobniale nazywany Gorbi, zdobył sobie ogromną popularność. W roku 1987 wydał programową książkę pt. "Przebudowa i nowe myślenie. Dla naszego kraju, dla całego świata".

Podjęte reformy przez Gorbaczowa spowodowały wyraźne osłabienie starych politycznych oraz państwowych struktur, jednak nie doprowadziły wówczas do stworzenia nowych.

2. Polska - Okrągły Stół oraz jego następstwa.

Osłabienie Związku Radzieckiego jako pierwsi zdecydowali się wykorzystać Polacy. W roku 1987 wznowił swoją działalność zdelegalizowany w roku 1981 NSZZ "Solidarność". W roku 1989 doszło do obrad Okrągłego Stołu. Toczyły się one od 6 lutego do 4 kwietnia 1989 roku, uczestniczyło w nich 57 osób, które reprezentowały różne ideologie oraz opcje polityczne.

postanowiono, iż NSZZ " Solidarność" ponownie zostanie zalegalizowany, zaś na 4 czerwca planowane były nowe wybory parlamentarne: obok dotychczas istniejącego sejmu miał również zostać wybrany senat. Podstawowym zadaniem parlamentu miał być wybór prezydenta oraz powołanie rządu koalicyjnego. Nie zamierzano obalać socjalizmu, ale przeprowadzić jego demokratyzację jak też udoskonalenie. Wyborcy tymczasem równoznacznie poparli opozycję, a obóz rządowy odniósł wyborczą porażkę. Przywódcy opozycji jeszcze wówczas nie byli odpowiednio przygotowani aby przejąć pełną odpowiedzialności za państwo, bali się, że Związek Radziecki nie dopuści aby przejęli władzę. Przywódcy ZSRR jednak ogłosili, że nie zamierzają ingerować w kwestie tworzenia polskiego rządu. W takiej sytuacji zwycięski wyborczy obóz, który reprezentował Komitet Obywatelski, zdecydował stanowisko prezydenta oddać w ręce obozu dotychczas rządzącego, zaś przejąć funkcję szefa rządu. W dniu 19 lipca 1989 roku prezydentem został mianowany I sekretarz KC PZPR i dotychczasowy przewodniczący w Radzie Państwa, generał Wojciech Jaruzelski (ur. w 1923 roku). Złączone izby parlamentu dokonały jego wyboru większością ledwie jednego głosu, jednak przejął on obowiązki rezygnując tym samym z funkcji I sekretarza KC PZPR. Premierem nowego rządu wówczas został wybrany Tadeusz Mazowiecki (ur. w 1927 roku). Powołany został 24 sierpnia, a 12 września uformował rząd.

W sierpniu roku 1989 rumuńscy przywódcy wystąpili z nowym wnioskiem, aby kraje Układu Warszawskiego rozpoczęły interwencję oraz przywróciły dawne porządki na terenie Polski, jednak radzieccy przywódcy do tego nie dopuścili.

W styczniu roku 1990 odbyły się obrady IX Nadzwyczajnego Zjazdu PZPR, jaki podjął decyzję dotyczącą rozwiązaniu partii. Na jej miejsce powstały dwie socjaldemokratyczne partie. Dotychczasowi przedstawiciele PZPR zostali odwołani z rządu, zaś układy z Okrągłego Stołu ogłoszono nieaktualnymi. Stosunki z ZSRR uległy zamrożeniu, natomiast poszukiwano współpracy z zachodnimi państwami. Polska zgłosiła swój akces do Unii Europejskiej (EWG) oraz NATO.

Lata, kiedy Polska była uzależniona od Związku Radzieckiego uznano za całkowicie stracone, krytyce poddano PZPR oraz działające do roku 1989 rządy. Stopniowo nowe władze umacniały swoje wpływy. Podczas podziału stanowisk jednak pominięto Lecha Wałęsę, jaki pozostał na dotychczasowym stanowisku: przewodniczącego "Solidarności". Lech Wałęsa podjął tzw. "wojnę na górze" dzieląc obóz zwycięzców na zwalczające się różnorodne nurty oraz zażądał usunięcia generała Wojciecha Jaruzelskiego z zajmowanego stanowiska prezydenta.

Jesienią roku 1990 przeprowadzona została kampania wyborcza, wybory wówczas wygrał Lech Wałęsa. Prezydent mianował rząd ze słabo znanym w państwie Janem Krzysztofem Bielickim, członkiem Kongresu Liberalno - Demokratycznego w Gdańsku. Po nim premierem rządu został wybrany Jan Olszewski, zaś potem Hanna Suchocka. Rząd Suchockiej w czerwcu roku 1993 został obalony na skutek wotum nieufności od posłów "Solidarności". Lech Wałęsa rozwiązał wówczas parlament przed końcem kadencji. Nowe parlamentarne wybory przyniosły tym razem zwycięstwo Sojuszowi Lewicy Demokratycznej, jaki stworzył rząd razem z Polskim Stronnictwem Ludowym. W roku 1994 premierem rządu był Waldemar Pawlak, zaś już w styczniu roku 1995 - Józef Oleksy wywodzący się z postkomunistycznego SLD. Nowe prezydenckie wybory z roku 1995 wygrał podczas drugiej tury Aleksander Kwaśniewski. Gdy Urząd Ochrony Państwa zaczął oskarżać Józefa Oleksego o to, że był współpracownikiem radzieckiego wywiadu, stanowisko zaś szefa rządu objął Włodzimierz Cimoszewicz z SLD.

W 1996 roku rozpoczęto kampanię przedwyborczą do sejmu oraz senatu. Zostały przyspieszone w 1997 roku prace nad nową polską konstytucją Opozycja oraz koła wyznaniowe zmierzały do tego, aby w konstytucji swój wyraz znalazły zasady naturalnego prawa. Z kolei lewica blokowała ratyfikowanie konkordatu z państwem Watykan, twierdząc, iż musi on być dostosowany do przyszłej konstytucji. Konstytucyjna Komisja Zgromadzenia Narodowego przedstawiła przez większość przyjęty projekt, jednak opozycja zaprezentowała swój oraz zażądała aby obydwa projekty zostały poddane pod referendum. Niestety Zgromadzenie Narodowe tej propozycji nie przyjęło. 2 kwietnia roku 1997 projekt zaprezentowany przez większość został zaakceptowany a 25 maja przeprowadzono referendum. 52,7% głosowało za przyjęciem tego projektu konstytucji. Opozycja jednak uznała, iż projekt nie otrzymał poparcia od opinii publicznej, gdyż poparcia udzieliło mu mniej niż 50% osób uprawnionych do oddania głosu. Najwyższy Sąd decyzją z dnia 15 lipca 1997 roku uznał referendum za ważne. Prezydent Aleksander Kwaśniewski podpisał nową konstytucję, a w życie weszła ona jesienią 1997 roku.

3. Przeprowadzenie zjednoczenia państw niemieckich.

Państwem frontowym w obozie socjalistycznym do 1989 roku było NRD, kraj bardzo zmilitaryzowany i scentralizowany. Erich Honecker twierdził, że NRD jest trwałym elementem na politycznej mapie Europy. Przewodniczący radzieckiej delegacji Michaił Gorbaczow jednak nie podtrzymywał jego entuzjazmu.

W sierpniu roku 1989 kiedy Węgrzy otwarli granicę z Austrią tym samym pomogli szeregu Niemcom z NRD w ucieczce na Zachód. Niemcy uciekający byli istotnym politycznym argumentem podczas walki z reżimem Honeckera. Na jesieni roku 1989 wielu obywateli NRD prowadziło okupację ambasady zachodnich państw w Pradze, Warszawie, Sofii oraz domagało się przyznania im politycznego azylu.

W listopadzie roku 1989 w Lipsku, następnie zaś w pozostałych miastach NRD, organizować zaczęto ogromne manifestacje w celu zjednoczenia obydwu niemieckich państw, a także prawa wolnego wyboru politycznej opcji. Honecker został zmuszony ustąpić z piastowanego stanowiska I sekretarza KC SED oraz przewodniczącego Rady Państwa. Dotychczasowy rząd również ustąpił.

W dniu 7 listopada 1989 roku powołano nowy rząd na czele z Hansem Modroweem. W dwa dni potem zadecydował on o otwarciu niemieckich granic. Został obalony słynny berliński mur (9 listopada 1989 roku), rządząca partia SED została przekształcona w Partię Demokratycznego Socjalizmu (czyli PDS). Kierownictwo w nowej partii na czele z Egonem Krenzem oraz rząd Modrowa opracowało projekt zjednoczenia Niemiec dążąc do stworzenia federacji dwóch niemieckich państw. Plan ten został poparty przez Związek Radziecki. Kanclerz RFN Helmut Kohl natomiast, w porozumieniu z amerykańskim prezydentem George'em Bushem, zaprezentował plan organicznego zjednoczenia całych Niemiec. Na terenie NRD zostały zorganizowane obrady Okrągłego Stołu. 18 marca 1990 roku odbyły się wybory do Ludowej Izby NRD, które równoznacznie wygrała chadecja, która powołała rząd na czele z Lothar'em de Maiziere, jaki przejął plan Kohla. 4 mocarstwa od chwili wojny odpowiedzialne za sprawę niemiecką także poparły ów plan, jednak pod warunkiem, iż zjednoczone Niemcy terytorialnie nie wykroczą poza ramy obydwu istniejących niemieckich państw oraz Berlin. Konferencja 2+4 (2 państwa niemieckie oraz 4 mocarstwa, tj. Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja i ZSRR) podczas kilku spotkań latem roku 1990 ustaliła główne zasady zjednoczenia. Związek Radziecki poparł proponowany przez RFN plan. ZSRR otrzymał od Niemiec poważne pożyczki. Uzgodniony został plan oraz koszty wycofania radzieckiej armii z NRD. Związek Radziecki zobowiązał się wycofać swoje wojska z terenu dawnej NRD do roku 1994. Zadecydowano, iż na tych obszarach nie będą także stacjonować jednostki NATO. RFN zagwarantowała pokrycie wszelkich kosztów związanych z ewakuacją oraz urządzeniem się radzieckich żołnierzy po powrocie do ojczyzny. Ustalono, iż NRD będzie podzielona na 5 historycznych krajów, jakie zwrócą się z prośbą do RFN o przyjęcie w obręb federacji, opierając się o 23 artykuł konstytucji tego kraju. Miało to miejsce jesienią 1990 roku. W taki sposób NRD rozwiązała się sama, zaś jej poszczególne części przekształcone zostały w kolejne członkowskie kraje RFN. Jako dzień zjednoczenia uznany został dzień 3 października 1990 roku. Michaiła Gorbaczowa postrzegano niemal jak narodowego bohatera Niemiec, bowiem bez jego reform w ogóle nie było by możliwe zjednoczenie. Społeczeństwo RFN wkrótce podzieliło się na lepszych z Zachodu (Wessi) oraz gorszych ze Wschodu (Ossi). Nowy rząd RFN również podpisał odpowiednie układy zarówno z Czechosłowacją jak i z Polską gwarantujące całkowitą nienaruszalność granic tychże państw. Razem z likwidacją NRD tzw. Pakt Warszawski utracił sens swojego istnienia, formalnie rozwiązano go podczas posiedzenia Doradczego Komitetu Politycznego w dniu 1 lipca 1991 roku.

4. Rozpad Związku Radzieckiego oraz powstanie Wspólnoty Niepodległych Państw.

Rozpad Związku Radzieckiego.

Wydarzenia w latach 1989-1991 w ZSRR rozwijały się pod dużym wpływem 2 tendencji. Jedna zmierzała do wprowadzenia demokratyzacji stosunków w zakresie dotychczasowego państwa, jak również do modernizacji oraz udoskonalenia państwa ale zachowawszy jego ponadnarodowy charakter. Zaczęły powstawać nowe stronnictwa oraz partie polityczne, zakwestionowano prawa KPZR do reprezentowania całego społeczeństwa, domagano się praw oraz wolności. Coraz bardzo aktywni stali się Litwini, Łotysze oraz Estończycy, żądali potępienia układu z 1939 roku (Ribbentrop-Mołotow), a także zastosowanych w stosunku do nich metod w roku 1940. Domagali się uznania za nieważne zawartych wtedy układów oraz uznania prawa swoich narodowości do całkowitej niepodległości oraz suwerenności. Pierwsze demonstracje w Wilnie, Rydze oraz Tallinie przeprowadzone zostały już w 48 rocznicę paktu Ribbentrop-Mołotow czyli 23 sierpnia 1987 roku. Na terenie Litwy powstał "Sajudis" czyli Litewski Ruch na Rzecz Przebudowy. Rada Najwyższa Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej 17 listopada 1988 roku przywróciła tradycyjną narodową flagę, zaś język litewski został uznany za urzędowy. W styczniu roku 1989 przywrócono kościelną administrację w Kościele rzymskokatolickim. Głosowanie do Rady Najwyższej litewskiej republiki w lutym roku 1989 wygrał właśnie "Sajudis". Od tamtego momentu ruszyła wprost lawina decyzji oraz zmian w narodowym duchu. Już w dniu 11 marca roku 1990 podjęto uchwałę dotyczącą przekształcenia LSRR w Litewską Republikę, a także uchwalono deklarację niepodległości. Radziecki rząd protestował oraz bezskutecznie próbował hamować tamte procesy.

Na Łotwie w roku 1988 utworzone zostało Forum Narodowe Łotwy oraz Ruch na Rzecz Niezawisłości Narodowej Łotwy. Najwyższa Rada ŁSRR dnia 28 lipca 1989 roku potępiła pakty Ribbentrop-Mołotow, a także aneksję Łotwy w roku 1940 i uchwaliła deklarację dotyczącą praw łotewskiego ludu. 4 maja 1990 roku uchwalona została deklaracja niepodległości Łotwy, zaś 21 sierpnia 1992 roku - nowa konstytucja.

W Estonii wszystko potoczyło się podobnie. W dniu 16 listopada 1988 roku Rada Najwyższa ESRR przyjęła deklarację w kwestii suwerenności Estonii, zaś w grudniu tego samego roku estoński język uznano za państwowy. Dnia 30 marca 1990 roku ogłoszono deklarację dotyczącą niezawisłości Estonii. Cały proces usamodzielniania został ukończony 22 sierpnia 1991 roku.

W roku 1988 na Ukrainie został utworzony Ukraiński Związek, który podjął uchwałę zawierającą deklarację zasad. Za cel podstawowy uznano zmierzanie do odrodzenia się ukraińskiego państwa, przebudowy Związku Radzieckiego na nowych zasadach - konfederacji zupełnie niezależnych państw. To właśnie z owego ruchu wówczas wyłoniły się: Partia Zielonych, Ludowy Ruch na Rzecz Przebudowy Ukrainy, Wolny Związek Zawodowy oraz inne. Najwyższa Rada republiki ogłosiła deklarację suwerenności w dniu 10 lipca 1989 roku.

Wiosną roku 1988 doszło na Zakaukaziu do walk między Ormianami oraz Azerami. Armenia także ogłosiła własną deklarację niepodległości, Gruzja zrobiła to samo. Doszło do walk na terenie Uzbekistanu między Uzbekami oraz Turkami.

Wybrane zostało Zgromadzenie Deputowanych Ludowych Związku Radzieckiego, skład którego miał wyjątkowo zróżnicowany charakter. Michaił Gorbaczow został przewodniczącym Rady Najwyższej Związku Radzieckiego, który ciągle pełnił obowiązki generalnego sekretarza KC KPZR. Jednak po roku zdecydowano, aby stworzyć urząd prezydenta ZSRR. Pierwszym prezydentem ZSRR formalnie został w dniu 13 marca 1990 roku Michaił Gorbaczow, jednak jego władza posiadała bardzo ograniczony zasięg. Do dymisji w grudniu 1990 roku podał się Eduard Szewardnadze minister spraw zagranicznych Związku Radzieckiego. Doszło do ostrego konfliktu między Gorbaczowem a Jelcynem.

Borys Nikołajewicz Jelcyn (ur. w 1931 roku) awansował na urząd sekretarza obwodu, następnie zaś sekretarza KC oraz sekretarza Komitetu Partii w Moskwie. W roku 1987 wszedł on w spór z sekretarzem Komitetu Centralnego niejakim Ligaczowem oraz został usunięty z partyjnych funkcji. W marcu roku 1989 postanowił on ubiegać się o stanowisko w Zgromadzeniu Deputowanych Ludowych, a następnie wszedł do tegoż gremium - wybrany został wiceprzewodniczącym Międzyregionalnej Grupy Deputowanych. Jelcyn w maju 1990 roku dostał funkcję przewodniczącego Najwyższej Rady Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Rad. Wybrany został prezydentem Federacji Rosyjskiej. Michaił Gorbaczow wybrany był przez Zgromadzenie zaś Jelcyn przez bezpośrednich wyborców. Politycy ci nawzajem się nie lubili. Do konfliktu pomiędzy nimi miało dojść latem 1991 roku. Władze centralne Związku Radzieckiego pod kierownictwem Michaiła Gorbaczowa opracowały plan nowej konstytucji, jaki przewidywał przekształcenie Związku Radzieckiego w konfederację. Taka koncepcja w ogóle nie odpowiadała Jelcynowi, ani też Leonidowi Krawczukowi - prezydentowi Ukrainy. W sierpniu została opracowano koncepcja przekształcenia kraju w raczej luźną federację kilku republik. Projekt nowej konstytucji oficjalnie miano podpisać w dniu 20 sierpnia 1991 roku. Tymczasem w dniu poprzedzającym podpisanie dokumentu został zorganizowany pucz. Zamierzał on powstrzymać proces likwidacji Związku Radzieckiego, jak również bronić jedności oraz całości państwa. Na czele zwalczających pucz sił w Moskwie stanął rosyjski prezydent Borys Jelcyn. W trakcie trzech dni została stłumiona rebelia ( 19-21 sierpnia).

Pucz spowodował odwrotne do zamierzonych skutki. Do sierpnia 1991 roku różne republiki ogłaszały deklaracje niepodległości, jednak za wyjątkiem krajów nadbałtyckich oraz zakaukaskich posiadały one ograniczony charakter. Sierpniowy pucz wywołał powszechne dążenia do wyjścia ze Związku. Takie deklaracje kolejno zgłaszały: Ukraina (24 VIII), Białoruś (25 VIII), Mołdawia (27 VIII), Uzbekistan i Kirgistan (31 VIII), Tadżykistan (9 IX), Armenia (23 IX), Azerbejdżan (18 X), Turkmenistan (27 X). Związek Radziecki stał się pustą nazwą i całkowicie bez treści. Po dokonaniu puczu przez Janajewa zdelegalizowano KPZR. Na Ukrainie 1 grudnia 1991 roku zostało przeprowadzone referendum, w którym 90% uprawnionych do głosowania opowiedziało się za wyjściem z ZSRR.

Utworzenie Wspólnoty Niepodległych Państw.

W dniach 7 oraz 8 grudnia 1991 roku z inicjatywy ukraińskiego prezydenta Leonida Krawczuka w Puszczy Białowieskiej, w Wiskułach doszło do spotkania prezydentów: Białorusi - Stanisława Szuszkiewicza, Rosji - Borisa Jelcyna i Ukrainy - Leonida Krawczuka. Uznali oni, iż utworzony w roku 1922 Związek Radziecki przestał już istnieć i podpisali wówczas specjalne oświadczenie w tej sprawie. Następnie razem z premierami rządów swoich państw utworzyli Wspólnotę Niepodległych Państw (WNP). Początkowo obejmowała ona jedynie trzy wspomniane wyżej republiki: Białoruś, Rosję oraz Ukrainę, jednak stopniowo zaczęły się do niej przyłączać również inne republiki. W sierpniu roku 1994 w skład WNP już wchodziły następujące republiki: Armeńska, Azerbejdżańska, Boałoruska, Grozińska, Kazachska, Kirgiska, Mołdawska, Rosyjska, Tadżykistańska, Turkmeńska, Ukraińska, Uzbekistańska. Do Wspólnoty Niepodległych Państw nie przystąpiły jednak kraje nadbałtyckie. Organem najwyższym w WNP były: Rada Szefów Państw oraz Rada Szefów Rządów. Wszelkie decyzje podejmowano były wyłącznie jednogłośnie. Zaś każda republika miała prawo weta.

Michaił Gorbaczow utracił dotąd pełnione funkcje oraz przestał odgrywać jakąś poważniejszą rolę. Spadkobiercą Związku Radzieckiego stała się Federacja Rosyjska, zaś jej prezydent - Borys Jelcyn - zyskał sobie uznanie na międzynarodowym forum.

Całe terytorium byłego ZSRR stanęło przed wielkimi trudnościami gospodarczymi i politycznymi. Na terenie Rosji rozgrywały się ogromne zmagania pomiędzy parlamentarną większością na czele z przewodniczącym rosyjskiego parlamentu Rusłanem Chasbułatowem oraz wiceprezydentem Rudskojem, a zdążającym do skumulowania całości władzy w swych rękach prezydentem Borysem Jelcynem. W październiku roku 1993 wojska wierne prezydentowi szturmem zdobyły gmach parlamentu oraz aresztowały opozycjonistów.

Rosja, jak również pozostałe kraje byłego ZSRR przechodziły bardzo trudny okres. Ogromnie gwałtownie spadła rosyjska produkcja a szybko zaś rosła inflacja. W kilku krajach przez szereg miesięcy nie płacono pracownikom zarobionych pieniędzy, coraz częstsze były strajki oraz demonstracje. Umacniało się na Ukrainie poczucie niezależności oraz samodzielności, zaś z drugiej strony rosły prorosyjskie nastroje na Białorusi. Próby zerwania więzów z Rosją podjęli również Czeczeńcy, jednak napotkali bardzo ostry opór. Ta wojna Czeczeńców ciągła się kilka lat. W dniu 12 grudnia 1993 roku w Rosji została wprowadzona nowa konstytucja, która narzuciła system prezydencki. Rosyjski prezydent zyskał wielkie uprawnienia, zaś rola parlamentu (czyli Dumy) uległa poważnemu ograniczeniu. W Rosji w połowie 1996 roku przeprowadzone zostały wybory na prezydenta. Jelcyn otrzymał silne poparcie ze strony Niemiec oraz USA i dzięki wsparciu trzeciego kandydata, generała Aleksandra Lebiedzia, podczas II tury w lipcu roku 1996 wygrał wybory. Był już jednak wówczas ciężko chory i po wyborze zmuszony był poddać się operacji serca. W związku z tym Rosja nadal pozostawała bez kierownictwa centralnego, zaś różne grupy walczyły o władze.

Przywódcy Rosji przeciwstawiali się zdecydowanie przyjęciu krajów Europy Środkowowschodniej do struktur NATO. Zapowiedź włączenia Polski do tejże organizacji wywołała plany ponownego sfederowania z Rosją Białorusi. Prezydent Ukrainy, Leonid Kuczma wystąpił z również wnioskiem o przyjęcie Ukrainy do NATO. Pomiędzy Ukrainą i Rosją narastał spór na tle podziału czarnomorskiej floty, przynależności Krymu oraz bazy wojennej w Sewastopolu. W styczniu roku 1997 przerwano zupełnie bezsensowną wojnę toczoną z Czeczeńcami. Zaś w Czeczenii zostały zapowiedziane wybory i sytuacja powoli powracała do normy.

5. Rozkład Jugosławii oraz wojna w Bośni.

Wszystkie narodowości, jakie wchodziły w obręb Jugosławii w końcu się zbuntowały przeciwko dominującym w tym państwie Serbom oraz podjęły działania w celu oderwania się od Serbii, a następnie stworzenia samodzielnych państw. Generalnie odrzucono ideę titoizmu. Jako pierwsi wystąpili Słoweńcy i Chorwaci, którzy dnia 25 czerwca 1991 roku proklamowali niepodległość swoich republik. Natychmiast otrzymali uznanie od RFN, Watykanu i tak zwanej łacińskiej opinii publicznej. Wkrótce (w lutym 1992 roku) oderwała się również Macedonia.

Wyjątkowo skomplikowana sytuacja miała miejsce na obszarze Bośni i Hercegowiny, to znaczy na terenie 51,1 tys. km zamieszkałym przez 4,5 mln ludności. Ok. 40% społeczeństwa to byli Muzułmanie bośniaccy, 37% Serbowie a 20% Chorwaci. Oczywiście Serbowie nie zamierzali zerwać z Jugosławią, jednak większość stanowili Chorwaci oraz bośniaccy Muzułmanie, którzy to dążyli do wyzwolenia się spod serbskiej oraz prawosławnej przewagi. W roku 1990 przeprowadzone zostały wybory i uformowano rząd koalicyjny. Wówczas prezydentem republiki wybrany został muzułmanin Alija Izetbegović (ur.1925), przywódca Partii Akcji Demokratycznej. Rząd w dniu 15 października 1991 roku zapowiedział, że republika występuje z federacji oraz się usamodzielnia. 29 lutego 1992 roku w Bośni przeprowadzone zostało referendum, podczas którego większość z głosujących zadecydowała o oderwaniu od Jugosławii oraz usamodzielnieniu się. Unia Europejska w dniu 6 marca 1992 roku uznała nowopowstałą republikę za całkowicie suwerenne państwo; zaś 22 marca przyjęto ją do ONZ.

Bośniaccy Serbowie jednak się nie pogodzili z tym i tak jak zapowiadali 6 kwietnia 1992 roku proklamowali Republikę Serbskiej Bośni i Hercegowiny. Niestety nie udało się wytyczyć granic, które miały by rozdzielać poszczególne republiki. Rozpoczęła się wówczas wojna domowa, jaka trwała aż do końca roku 1995. W czerwcu roku 1992 Bośniacy dotychczas współpracujący z Chorwatami nagle zerwali ową współpracę. Walki posiadały wyjątkowo krwawy charakter. Mordowano dzieci i gwałcono kobiety. Szczególnie ostry wymiar miały walki w okolicach stolicy republiki czyli Sarajewa.

Chorwaci zmierzali do oderwania swoich etnicznych terenów oraz ich przyłączenia do Chorwacji. Z kolei Serbowie zmierzali do utrzymania jedności z Jugosławią albo utworzenia dużej serbskiej republiki. Bośniaccy muzułmanie zwalczali zarówno Serbów jak też Chorwatów - chcieli utworzyć samodzielną republikę Bośni. W dniu 22 lutego 1993 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ stworzyła specjalny międzynarodowy trybunał w celu osądzenia osób, które były oskarżone o popełnienie określonych zbrodni. Wśród oskarżonych między innymi znaleźli się przywódcy Serbów jak: Rodovan Karadzić oraz generał Radko Mladić. ONZ skierowała na teren Bośni jednostki interwencyjne (14 tys.), jednak nie zdołały one opanować zaistniałej sytuacji. W trakcie walk od marca 1992 roku do sierpnia 1995 roku zginęło ok. 200 tys. osób, a 95% zabitych to były osoby cywilne.

Podczas walk na terenie Bośni Unia Europejska oraz ONZ wysłały szereg misji. Ostatecznie w 1995 roku pod wpływem Stanów Zjednoczonych zostały podjęte rozmowy, które to doprowadziły do przyjęcia zasad porozumienia. 21 listopada 1995 roku w Dayton (USA) podpisano układ, który zapowiadał utworzenie Unii złożonej z Federacji Chorwacko-Muzułmańskiej oraz Republiki Serbskiej. Zacięte walki miały miejsce w okolicach Sarajewa, Srebrenicy oraz Żepy. Porozumienie z Dayton dopiero podpisano dnia 14 grudnia 1995 roku, co stało się pod wpływem Organizacji Bezpieczeństwa oraz Współpracy Europejskiej (OBWE). Na terenie Bośni wojska ONZ zastąpiono oddziałami NATO (IFOR), liczącymi 58 tys. ludzi. Ogłoszono, że zostaną przeprowadzone demokratyczne wybory pod międzynarodową kontrolą najpóźniej w 9 miesięcy od podpisaniu porozumienia. Zostały one przeprowadzone w dniu 14 września 1996 roku. Na skutek wyborów stworzono trzyosobową radę, która składała się z członków poszczególnych etnicznych grup, uzyskała ona prawo koordynacji owego wyjątkowo skomplikowanego państwowego tworu, jaki utworzyć miała Bośnia. Jako pierwszy na przewodniczącego tej rady wybrany został Alija Izetbegović. W tym czasie Serbowie uznali, iż wybory sfałszowano i odmówili uczestniczenia w takim gremium. Na skutek usamodzielnienia się Słowenii, Chorwacji i Macedonii jak również podziału Bośni oraz Hercegowiny Federacyjna Republika Jugosławii od kwietnia 1992 roku obejmowała jedynie Serbię i Czarnogórę. Terytorium to zamieszkiwane było przez 10,5 mln ludzi: na terenie Serbii 9,7 mln, a Czarnogóry 615 tys. Rolę dominująca w Serbii odgrywała Socjalistyczna Partia Serbii, jej przywódcy, na czele ze Slobodanem Miloszeviciem, bronili uparcie idei jedności wszystkich narodów Jugosławii. Szukali w swej walce pomocy w Związku Radzieckim, następnie zaś w Rosji, natomiast znaleźli się w ostrym konflikcie z popierającymi rozkład państwa krajami Zachodniej Europy i muzułmanami. Oprócz Partii Socjalistycznej powstały również: Ruch Odnowy Serbii, Partia Demokratyczna, Związek Obywateli Serbii oraz szereg innych partii. Jesienią 1996 roku opozycja utworzyła polityczny blok o nazwie Zajedno (czyli Razem), który to wygrał komunalne wybory w stolicy państwa oraz kilku miastach. Zoran Djindjić, przywódca Partii Demokratycznej w lutym roku 1997 został pierwszym nie komunistycznym burmistrzem w Belgradzie. Koalicja w połowie 1997 roku uległa rozpadowi. Dominująca rolę wewnątrz Federacji odgrywała ciągle Partia Socjalistyczna. Funkcję prezydenta Federacji przejął Zoran Lilić, zaś szefem rządu został Radoje Kontić. W Serbii prezydentem był Milosević, zaś w Czarnogórze - Momir Bulatović. W roku 1997 w sierpniu obydwie izby Skupszczyzny przeprowadziły wybory: jedynym kandydatem był wówczas Miloseić. W 1997 roku zachodnie mocarstwa nieco złagodziły swą politykę w stosunku do Jugosławii. Jednak nadal bardzo silnego poparcia udzielały jej takie kraje jak: Bośnia, Słowenia, Macedonia, jakie uzyskały również znaczne ekonomiczne sukcesy oraz zgłosiły swój akces do NATO i Unii Europejskiej.

6. Walki o Kosowo (1997 - 1999).

Serbowie uważają Kosowo za swoistą kolebkę swojej państwowości. Położone jest ono na terenach pogranicza Serbii, Albanii oraz Macedonii. Kosowo znajdowało się w składzie Jugosławii, stanowiło część autonomiczną Serbii. Jednak w roku 1989, w związku z obchodami 600 rocznicy rozegranej na Kosowym Polu bitwy, zniesiono autonomię i Kosowo przekształcono w serbską prowincję. Dominujący tam Albańczycy nigdy się nie pogodzili z tym faktem i rozpoczęli walkę o powrót autonomii. 77,4% w Kosowie stanowili Albańczycy, 13,2% Serbowie, 3,7% Bośniacy, 1,7% Czarnogórcy oraz 0,8% Romowie i Turcy.

Pewna część Albańczyków domagała się przywrócenia autonomicznego statusu, zaś inna część - przyznania praw do samodzielnej republiki. Bojownicy maoistowscy na terenie Turcji w lutym 1982 roku założyli tzw. Ruch na rzecz Albańskiej Republiki Jugosłowiańskiej. To byli zwolennicy Enwera Hodży - przywódcy Albanii, zwalczali Jugosławię oraz Tito, głosili zasadę terroru. Następnie z tej organizacji wyłonił się nowy Ruch na rzecz Wyzwolenia Kosowa (LKCK), jaki w roku 1985 przekształcił się z kolei w Ruch na rzecz Ludowej Republiki Kosowa (LRPK).

Ibrahim Rugova w roku 1991 zorganizował Demokratyczną Ligę Kosowa, jaka proklamowała powstanie Republiki Kosowo. W Kosowie wbrew prezentowanemu przez Jugosławię stanowisku 24 maja roku 1992 przeprowadzone zostały wybory do miejscowego sejmu. Zwycięstwo w nich odniosła Demokratyczna Liga Kosowa, zyskując wsparcie albańskiej emigracji na terenie Niemiec, Szwajcarii oraz Belgii.

Rząd w Jugosławii - po odłączeniu się Chorwacji, Macedonii oraz Słowenii - nie zamierzał dopuścić, aby odpadło również Kosowo. W roku 1989 wprowadził on stan wyjątkowy w Kosowie. Wówczas radykalni Kosowianie pod koniec roku 1992 utworzyli Wyzwoleńczą Armię Kosowa (UCK). Utajnione kierownictwo UCK przebywało na terenie Szwajcarii oraz w samej stolicy Kosowa czyli Prisztinie. W roku 1997 przeprowadzonych zostało 14 zamachów na obszarze Kosowa oraz 1 w Macedonii. Działania UCK otrzymały wsparcie ze strony Albanii. W północnej Albanii, w Mirdita założono szkoleniowy obóz, który współpracował z albańskimi spec służbami. Ruch również poparł Sali Berisha - prezydent Albanii. Obozy szkoleniowe, jak również ośrodki partyzanckie utworzono też w Macedonii. Kierownictwo UCK odmówiło uznania Republiki Kosowo, jaką tworzył Ibrahim Rugova, a następnie zaprezentowali program walk o utworzenie tzw. Wielkiej Albanii, która obejmowała by Albanię, Kosowo, część południową Czarnogóry oraz część zachodnią Macedonii.

Wyzwoleńcza Armia Kosowa w lutym roku 1998 rozpoczęła ofensywę i w trakcie zaledwie kilku miesięcy objęła swym panowaniem około 30% terenu Kosowa. Poplecznicy Rugovy stworzyli Zbrojną Siłę Republiki Kosowskiej (FARK) oraz podejmowali próby ograniczenia radykalizmu UCK. Miały miejsce bratobójcze walki. Wiosną roku 1998 podczas walk w Kosowie śmierć poniosło ok. 800 osób. Ludzie, którzy nie chcieli podejmować walki byli często terroryzowani. Radykalni zwolennicy Wyzwoleńczej Armii Kosowa terroryzowali Serbów oraz Cyganów, zaś wojska Jugosławii terroryzowały Albańczyków. Obydwie strony stosowały ostre represje w stosunku do przeciwników. Wiosną roku 1998 ok. 150 tys. ludzi zostało zmuszonych do opuszczenia Kosowa.

Jesienią 1998 roku przywódcy tzw. wielkich mocarstw zainteresowali się sytuacją panującą w Kosowie. Pełnomocnik Stanów Zjednoczonych Richard Holbrook 13 października 1998 roku zdołał skłonić jugosłowiańskiego prezydenta Miloszewicia do zaprzestania zbrojnej interwencji. Wojska serbskie wówczas zaczęły powoli wycofywać się z terenów Kosowa, jednak przywódcy UCK nie mieli zamiaru dopuścić do jakiegokolwiek uspokojenia i znów zaostrzyli terror w stosunku do Serbów oraz Cyganów, zaś w grudniu roku 1998 wznowili akcje zbrojne. Po stronie Albańczyków angażowały się Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Niemcy oraz Francja, zaś po stronie Jugosławii (Serbii) Rosjanie oraz Chińczycy. W tamtym czasie Rada Bezpieczeństwa ONZ podejmować mogła decyzje jedynie wówczas, gdy 5 mocarstw prezentowało zgodną postawę.

W takiej sytuacji kwestią Kosowa zaczęła się zajmować Rada NATO. Rosyjska Republika nie wchodziła w skład tej organizacji, zaś nowo przyjęte postkomunistyczne państwa na czele z Polską zajęły stanowisko pozostające w zgodzie z amerykańską polityką. Ministrowie obrony członkowskich państw NATO we wrześniu 1998 roku uzgodnili, że należy użyć sił NATO w celu pacyfikacji Kosowa. Również Rada NATO zdecydowanie nakazała Jugosławii aby wycofała się z terenów Kosowa oraz przywróciła mu pełną autonomię. W Rambouillet pod Paryżem została zwołana specjalna konferencja w tym celu. Uczestniczyły w niej Jugosławia i Wyzwoleńcza Armia Kosowa, przeprowadzono ja 6 lutego 1999 roku. Faktycznie było to uznanie radykalnej, konspiracyjnej organizacji UCK. Ów fakt wykorzystała ona aby oficjalnie ogłosić powołanie rządu Kosowa, całkowicie niezależnego od Jugosławii oraz Demokratycznej Ligi Kosowa. Jednak Jugosławia nie chciała się podporządkować podjętym w Rambouillet decyzjom i wznowiła w marcu akcję zbrojną na terenie Kosowa, zamierzając usunąć separatystów oraz spacyfikować istniejące stosunki. Przywódcy NATO natomiast nie zamierzali z kolei tolerować takiej samowoli dlatego podjęli decyzję dotyczącą bombardowania Jugosławii. Całą akcją dowodził generał amerykański Wesley K. Clark. Akcja została podjęta 24 marca 1999 roku; udział w niej wzięło 19 państw.

Na początku uważano, iż operacja o nazwie "Sojusznicza siła" trwać będzie zaledwie 2-3 dni, zaś trwała ona aż 78 dni, w końcowej jej fazie brało udział ok. 1000 samolotów. Jugosławia odniosła ogromne straty osobowe oraz materialne. Szacowano, iż bombardowania cofnęły jugosłowiańską gospodarkę o jakieś 50 lat. Jugosłowianie podawali, że zastrzelili 326 latających obiektów NATO. W trakcie walk z jugosłowiańską armią śmierć poniosło 180 żołnierzy NATO, zaś do niewoli zostało wziętych 35 lotników.

W rezultacie Jugosławia nie otrzymała z zewnątrz żadnej pomocy, a także nie była zdolna przeciwstawić się zbrojnemu naciskowi 19 państw. Skapitulowała po 78 dniach ciężkiej obrony a następnie wycofała swoje wojska z terenów Kosowa, które odtąd było okupowane przez żołnierzy międzynarodowych sił UNKFOR (40 tysięcy). Zapowiedziano rozbrojenie UCK. Wykorzystując dogodną sytuację Wyzwoleńcza Armia Kosowa rozpoczęła akcje odwetowe w stosunku do Serbów, usuwając ich masowo z Kosowa. NATO zapowiedziało, że Kosowo zostanie na autonomicznych zasadach w obrębie Jugosławii. Faktycznie jugosłowiański rząd stracił kontrolę nad tą prowincją, zaś 16 stycznia 2000 roku w Kosowie utworzono międzynarodową komisję kontrolną.

Havier Solana - Sekretarz Generalny NATO w udzielonym A. Michnikowi z "Gazety Wyborczej" wywiadzie stwierdził, iż to nie była wojna, ale akcja humanitarna, która zmierzała do przerwania zachodzącego tam procesu etnicznych czystek oraz obrony terroryzowanej ludności albańskiej z terenu Kosowa przez Serbów.

7. Unia Europejska oraz NATO.

Od 1 stycznia 1995 roku do Unii Europejskiej zaliczano 15 państw. W tej chwili jest już 25 państw, a mianowicie: Austria, Belgia, Cypr, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta, Niemcy, Polska, Portugalia, Słowacja, Słowenia, Szwecja, Węgry, Wielka Brytania, Włochy. W 1995 roku Parlament Unii Europejskiej złożony był z 626 deputowanych. Dzielili się oni na 15 narodowych grup oraz 8 ideowo-politycznych. Niemiecki socjaldemokrata Klaus Hansch był przewodniczącym tego parlamentu, który to obradował w Strasburgu, zaś jego prezydium znajdowało się w Luksemburgu. W europejskim parlamencie wyraźnie się ścierały wpływy 2 głównych ideowo-politycznych orientacji: na 626 deputowanych socjalistów było 214, a konserwatystów 201. W styczniu 1998 roku otwarty został nowy gmach unijnego parlamentu w Strasburgu. Budowa trwała przez 6 lat a kosztowała 600 mln dolarów.

Władzę w Unii Europejskiej stanowi Rada Europejska, która składa się z premierów rządów poszczególnych krajów członkowskich, zaś wykonawczą władzę sprawuje Komisja Unii Europejskiej. Przewodniczącym tejże Komisji był Jacques Santers, były premier Luksemburga; a w składzie jej znajdowało się 20 komisarzy. Podczas kadencji z lat 1994-1999 miało dojść do poważnych nadużyć finansowych. Parlament w grudniu roku 1998 większością 270 przeciwko 225 głosom nie przyjął sprawozdania z wykonania europejskiego budżetu za 1996 rok. W styczniu roku 1999 zgłoszony został wniosek dotyczący wyrażenia wotum nieufności w stosunku Komisji, jednak nie otrzymał on wymaganych 2/3 głosów. Komisja wprawdzie przetrwała do marca 1999 roku, ale na skutek krytyki, postanowiła sama ustąpić. Nowym wówczas przewodniczącym w Komisji został Romano Prodi, były premier Włoch.

Wybory nowego unijnego parlamentu odbyły się w dniach 10 oraz 13 czerwca 1999 roku. Ilość uprawnionych do oddania głosów wyniosła 297 mln osób, wybierano aż 626 deputowanych. Wszystkie członkowskie państwa posiadały limity uzależnione od liczby swoich mieszkańców, i tak: Niemcy mogli wybrać 99 deputowanych, Francuzi, Włosi oraz Anglicy po 87, Hiszpanie 64, zaś Luksemburczycy 6. Przewodniczącym Europejskiego Parlamentu został wybrany konserwatysta, 63-letni Hiszpan, prawnik Jose Maria Robles. Kieruje on pracami parlamentu razem z prezydium, jakie składa się z czternastu zastępców przewodniczącego. 2,5 roku trwa kadencja członków w prezydium.

W czerwcu roku 1999 przewodniczący europejskiej komisji Romano Prodi wystąpił z propozycją nowego składu Komisji. Funkcję zastępcy przewodniczącego w Komisji przejęła Isabel Loyola de Palacio del Valle Lersundi, 48-letnia Hiszpanka. 2 zastępcą przewodniczącego Komisji wybrany został Nell Kinnock, 47-letni Walijczyk, konserwatysta. Stanowisko komisarza, jaki odpowiadał za rozszerzenie się Unii powierzono niemieckiemu politykowi Guntherowi Verheugenowi. Nadal komisja liczyła 20 członków, jednak przyjęto założenie, iż w najbliższych latach zostanie ona powiększona o 12 nowych. Komisja opracowała całkiem nowy unijny budżet na lata 2000-2006. W roku 2000 budżet ten miał wynieść 85,5 mld euro, zaś 90% wszystkich wydatków pochłonąć miała polityka rolna, zaś resztę różnorodne programy oraz przedsięwzięcia, jakie mają sprzyjać integracji.

Przeprowadzony w kwietniu roku 1999 sondaż na podstawie rozmów, wskazuje, iż za najistotniejszy problem 15 krajów członkowskich Unii uznane zostało rozszerzenie Unii oraz przyjęcie nowych krajów. Powszechnie uważa się, iż Europejski Parlament winien się zajmować głównie ochroną oraz organizowaniem nowych miejsc do pracy, promowaniem jak również utrzymaniem pokoju, kontrolą wydatków, dbaniem o naturalne środowisko, zapewnieniem dobrej oraz bezpiecznej żywności dla całej Europy.

NATO natomiast posiada inny charakter. Przede wszystkim nawiązuje do tzw. Karty Atlantyckiej oraz współpracy wojennej antyfaszystowskich państw. Układ obronny, nazywany układem waszyngtońskim z dnia 4 kwietnia 1949 roku jednoczy europejskie państwa oraz Stany Zjednoczone. Kraje wchodzące w skład NATO są niejako uzależnione od Stanów Zjednoczonych, które po rozkładzie Związku Radzieckiego i Układu Warszawskiego objęły kontrolę na światową skalę, uczestniczą w tłumieniu wszelkiego rodzaju konfliktów oraz zadrażnień na świecie.

W roku 1994 sekretarzem generalnym w NATO został wybrany belgijski polityk Willy Claes. Jednak w 1995 roku oskarżono go o tolerowanie korupcyjnej afery, która była związana z zakupami broni. Wówczas jego miejsce przejął Hiszpan Havier Solana, który to w marcu roku 1999 doprowadził do rozszerzenia NATO o 3 postkomunistyczne kraje: Czechy, Polskę oraz Węgry. Na skutek rosyjskich protestów w kwestii przesuwania na wschód granicy NATO, zaproponowano jej tzw. "Partnerstwo dla pokoju". Rosja nie została przyjęta do NATO, ale nawiązano współpracę z tym krajem, która to do wiosny roku 1999 układała się całkiem nieźle. Rosja stając po stronie Jugosławii, chciała nie dopuścić aby wojska innych państw zostały skierowane na terytorium Kosowa bez wcześniejszej zgody ze strony Jugosławii. Gdy pomimo tego Stany Zjednoczone podjęły decyzję o ingerencji w Jugosławii, zmuszone były to zrobić pod szyldem NATO, nie zaś ONZ. Fakt ów spowodował, że Rosja zerwała współpracę z NATO oraz gwałtownie zaostrzyły się wzajemne stosunki. Rosja opracowała obronną antynatowską doktrynę. Przedstawiciele NATO w marcu roku 1999 byli zmuszeni opuścić Moskwę.

W październiku roku 1999 zakończyła się kadencja Haviera Solany, piastującego stanowisko sekretarza generalnego w sojuszu. Przejął on funkcję unijnego przedstawiciela do spraw: Wspólnej Polityki Zagranicznej oraz Bezpieczeństwa. Natomiast urząd sekretarza generalnego objął Szkot, niejaki lord George Robertson. Jest on już dziesiątym sekretarzem generalnym NATO. Po Polsce, Czechach i Węgrzech kandydują do NATO również: Rumunia, Słowenia oraz Słowacja. Równocześnie przywódcy NATO opracowują nową tzw. Europejską Obronę Strategiczną (czyli European Security Defence Identity - ESDI).