Skrót NATO pochodzi od angielskiej nazwy North Atlantic Treaty Organisation, czyli Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego. Organizacja ta powstała 4 IV 1949 r. w Waszyngtonie. Układ podpisało 12 państw: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Wielka Brytania, Włochy, a także Kanada i Stany Zjednoczone. 18 lutego 1952 do Paktu przystąpiły Grecja i Turcja, 5 maja 1955 przyjęto RFN, natomiast w 1982 Hiszpanię. W lipcu 1966 Francja opuściła wojskowe struktury Paktu, pozostając jedynie w strukturach politycznych. Grecja wycofała się ze struktur wojskowych po kryzysie cypryjskim w 1974, powróciła jednak do nich w 1980. 12 marca 1999 roku do NATO przystąpiły pierwsze państwa należące dawniej do Układu Warszawskiego: Czechy, Węgry i Polska, a 29 marca 2004 r. Bułgaria, Estonia, Łotwa, Litwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia.
Podstawą prawną utworzenia NATO był art. 51 Karty Narodów Zjednoczonych który mówił że "nic w tej Karcie nie może uchybiać niepozbywalnemu prawu poszczególnych państw do samoobrony indywidualnej lub zbiorowej w przypadku napaści zbrojnej na któregokolwiek członka Narodów Zjednoczonych, zanim Rada Bezpieczeństwa nie podejmie niezbędnych zarządzeń w celu utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa."
Sojusz nie miał by racji bytu gdyby nie wzajemne gwarancje bezpieczeństwa. Gwarancje te zostały ujęte w art. 5 Traktatu Północnoatlantyckiego który stwierdza:
"Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uznana za napaść przeciwko nim wszystkim i dlatego zgadzają się, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, to każda z nich, w ramach wykonywania prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego na mocy artykułu 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom napadniętym, podejmując niezwłocznie, samodzielnie jak i w porozumieniu z innymi Stronami, działania, jakie uzna za konieczne, łącznie z użyciem siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego.
O każdej takiej zbrojnej napaści i o wszystkich podjętych w jej wyniku środkach zostanie bezzwłocznie powiadomiona Rada Bezpieczeństwa. Środki takie zostaną zaniechane, gdy tylko Rada Bezpieczeństwa podejmie działania konieczne do przywrócenia i utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa".
Geneza powstania
Pomysł utworzenia NATO zrodził się w okresie zimnej wojny. Miał być on sojuszem obronnym państw zachodnich na wypadek ekspansji komunizmu. W odpowiedzi na powstanie NATO było podpisanie 14 maja 1955 w Warszawie Układu Warszawskiego.
Struktury
Kwatera Główna NATO ma swą siedzibę w Brukseli. Najważniejszym organem sojuszu jest Rada Północnoatlantycka. W skład Rady Północnoatlantyckiej wchodzą reprezentanci wszystkich państw członkowskich NATO której przewodniczy sekretarz generalny wybierany przez rządy państw członkowskich. Zbiera się kilka razy w roku na szczeblu ministerialnym, ale praktycznie obraduje stale w osobach stałych przedstawicieli w randze ambasadorów. Do najważniejszych zadań Rady zalicza się: konsultacje polityczne pomiędzy członkami, wyznaczanie dyrektyw dla władz wojskowych, obronę cywilną, ustalanie wysiłku zbrojeniowego państw członkowskich. Obrady swe odbywa zwykle raz w tygodniu. Dwa razy w przeciągu całego roku odbywają się w jej ramach spotkania ministrów spraw zagranicznych, oraz ministrów obrony. W sprawach wymagających trudnych decyzji i które mają wpływ na losy innych państw w ramach Rady mogą obradowa szefowie państw i rządów. Decyzje swe rada podejmuje jednomyślnie na zasadzie konsensusu. Wszystkie decyzje podjęte przez Radę Północnoatlantycką wchodzą w życie z taką samą mocą, niezależnie od szczebla, na którym zostały podjęte.
Sekretarze Generalni:
1. Hastings Lionel Ismay (Wielka Brytania): 4 kwietnia 1952 - 16 maja 1957
2. Paul-Henri Spaak (Belgia): 16 maja 1957 - 21 kwietnia 1961
3. Dirk Stikker (Holandia): 21 kwietnia 1961 - 1 sierpnia 1964
4. Manlio Brosio (Włochy): 1 sierpnia 1964 - 1 października 1971
5. Joseph Luns (Holandia): 1 października 1971 - 25 czerwca 1984
6. Peter Carington (Wielka Brytania): 25 czerwca 1984 - 1 lipca 1988
7. Manfred Wörner (Niemcy): 1 lipca 1988- 13 sierpnia 1994
8. Sergio Balanzino (Włochy): 13 sierpnia - 17 października 1994
9. Willy Claes (Belgia): 17 października 1994 - 20 października 1995
10. Sergio Balanzino (Włochy): 20 października - 5 grudnia 1995
11. Javier Solana (Hiszpania): 5 grudnia 1995 - 6 października 1999
12. George Robertson (Wielka Brytania): 14 października 1999 - 1 stycznia 2004
13. Jaap de Hoop Scheffer (Holandia): 1 stycznia 2004 - .
Sekretarz generalny(wybierany na 4-letnią kadencję) jest odpowiedzialny za decyzje sojuszu. Może on poddawać pod dyskusje nowe tematy. Jest głównym rzecznikiem NATO. Może również prowadzić mediacje pokojowe między walczącymi stronami. W razie niemożności wykonywania swoich obowiązków jest on zastępowany przez swojego przedstawiciela (Deputy Secretary General).
Najważniejszym organem wojskowym sojuszu jest Komitet Wojskowy. W jego skład wchodzą szefowie sztabów generalnych państw NATO. Odpowiada on za najważniejsze sprawy wojskowe NATO. Podczas jego obrad decyduję się o najważniejszych operacjach wojskowych i ustala się wspólną taktykę działań.
W ramach struktur NATO powstały również:
- Komitet Planowania Obronnego,
- Grupa Planowania Nuklearnego,
- Wysoki Komitet Planowania Centralnego na Sytuacje Nadzwyczajnych Zagrożeń.
Operacje:
- Misja pokojowa IFOR w Bośni i Hercegowinie, prowadzona między 20 grudnia 1995 a 20 grudnia 1996.
- Misja pokojowa SFOR w Bośni i Hercegowinie, prowadzona między 21 grudnia 1996 a 2 grudnia 2004.
-Kampania lotnicza przeciw Serbii i Czarnogórze od 24 marca do 10 czerwca 1999 roku.
- Obecność Kosovo Force (KFOR) w Kosowie od 12 czerwca 1999 roku.
*-Zabezpieczenie Cieśniny Gibraltarskiej po 11 września 2001 r. w ramach operacji Active Endeavour.
-Obecność Międzynarodowych Sił Wspierających Bezpieczeństwo (ISAF) w Afganistanie od grudnia 2001 roku.
- Wsparcie logistyczne Unii Afrykańskiej w Darfurze w 2005 r.
NATO które powstało ponad 50 lat temu spełniło pokładane w nim nadzieje. W latach jego istnienie upadła żelazna kurtyna dzieląca nasz kontynent. Upadł komunizm w Europie a wraz tym NATO znalazło nowych sojuszników. Dzisiaj sojusz stoi przed trudnym zadaniem walki z terroryzmem. NATO jest otwarta na dialog z Rosją i nie wyklucz się wstąpienia tego kraju w struktury sojuszu.
