Rozdział 1. Powstanie styczniowe

Odwilż posewastopolska – okres cesarstwa rosyjskiego po klęsce w wojnie krymskiej. Przyniosła liberalizm polityki wewnętrznej i reformy państwa.

Towarzystwo Rolnicze – 1858-1861 – na jego czele stanął hrabia Andrzej Zamoyski – legalna organizacja zrzeszająca działaczy społecznych i politycznych. Stała się nieformalną reprezentacją polskich interesów i podejmowała wysiłki na rzecz krajowego rozwoju gospodarczego i naukowego. Rozwiązano je z inicjatywy Aleksandra Wielopolskiego.

Aleksander Wielopolski – car mianował go na dyrektora Komisji Wyznań i Oświecenia Publicznego. Prowadził ugodową politykę wobec caratu i był przeciwnikiem działalności konspiracyjnej. Nie był zbyt popierany, szczególnie po rozwiązaniu Towarzystwa Rolniczego. Po wprowadzeniu stanu wojennego w 10/1862 podał się do dymisji. Stał na czele Rządu Cywilnego. Doprowadził do powszechnego równouprawnienia Żydów i oczynszowania chłopów. Przeprowadził reformę oświaty. Dążył do przywrócenia Królestwu Polskiemu praw sprzed powstania listopadowego, ale w porozumieniu z Rosją. Powołał Radę Stanu. W środowiskach niepodległościowych uważano go za zdrajcę. Chcąc przeciwdziałać powstaniu zarządził brankę.

Zygmunt Feliński – objął urząd arcybiskupa warszawskiego

Rząd Cywilny -  na jego czele stanął Aleksander Wielopolski. Powołany przez cara po pertraktacjach z Polakami w czerwcu 1862 roku.

Rada Stanu – powołana przez Aleksandra Wielopolskiego. Przygotowywała ustawy i budżet.

Jarosław Dąbrowski – odgrywał ważną rolę w Komitecie Centralnym Narodowym. Przygotował plan wybuchu powstania i opanowania przez Polaków Warszawy. Został aresztowany w sierpniu 1862 i uwięziony w Cytadeli warszawskiej.

Branka – nadzwyczajny pobór do wojska carskiego zarządzony przez Aleksandra WIelopolskiego. Został zorganizowany na podstawie imiennych list, na których znalazły się nazwiska młodych mężczyzn podejrzewanych o działalność spiskową. Mieli trafić na 25 lat do armii carskiej. Zaplanowano ją na noc z 14/15 stycznia. Informacja o jej terminie dotarła do spiskowców, dzięki czemu części z nich udało się uciec z Warszawy i ukryć w okolicznych lasach. Przyspieszyła wybuch powstania zbrojnego.

22 stycznia 1863 rok – wybuch powstania styczniowego

Ludwik Mierosławski – pierwszy dyktator powstania styczniowego. Kierował powstaniem będąc w Paryżu. W lutym przybył na Kujawy, ale po kilku przegranych potyczkach zrezygnował z przywództwa i powrócił do Paryża.

Marian Langiewicz – drugi dyktator powstania styczniowego. Reprezentant „białych”. Tydzień po objęciu przewodnictwa nad powstaniem, po dwóch przegranych bitwach, przekroczył granicę zaboru austriackiego i złożył broń.

Stefan Bobrowicz – kierował „czerwonymi” kiedy wybuchło powstanie. Dzięki niemu powstanie przybrało na sile. W Kwietniu w pojedynku z przedstawicielem „białych” zginął.

Polskie państwo podziemne – tajna struktura powołana przez Rząd Narodowy. W jego ramach funkcjonowały: służba dyplomatyczna, poczta, służba finansowa itd.

Konwencja Alvenslebena – porozumienie między Rosją a Prusami podpisane w lutym 1863 roku. Na jej mocy Prusy zgromadziły na granicy z Królestwem Polskim znaczne siły wojskowe, co uniemożliwiło przepływ ochotników z zaboru pruskiego do Królestwa. Prusy zaangażowały się w tłumienie powstania.

Teodor Berg – generał, który został namiestnikiem Królestwa Polskiego i głównodowodzącym armii carskiej. Zastąpił Aleksandra Wielopolskiego.

Michaił Murawjow – generał, który otrzymał zadanie stłumienia powstania na Litwie. Dostał przydomek „Wieszatjel”(ten który wiesza), ze względu na niezwykle brutalne metody działania i liczne egzekucje, które zarządzał.

Romuald Traugutt – trzeci dyktator powstania styczniowego. Przejął nad nim władze 17 października, kiedy powstanie chyliło się już ku upadkowi. Były oficer rosyjski i dowódca wojsk powstańczych na Polesiu. Dzięki niemu powstanie przetrwało kolejną zimę. Został aresztowany przez zdradę i skazany na śmierć przez powieszenie na stoku Cytadeli warszawskiej (5.08. 1864r.).

Józef Hauke-Bosak – generał dowodzący jednym z największych oddziałów powstańczych. Rosjanie rozbili ich pod Opatowem na Kielecczyźnie.

Ukaz o uwłaszczeniu – wydany przez cara. Ugruntował nieufność chłopów do powstania. Ostatecznie jednak przyniósł pozytywny rezultat dla sprawy narodowej. Przyczynił się do przekształcenia polskich chłopów w obywateli, którzy mieli stanowić świadomą część narodu.

Ks. Stanisław Brzóska – jego oddział na Podlasiu najdłużej walczył – do jesieni 1864. A ksiądz ukrywał się tam do kwietnia 1865. Kiedy został złapany przez Rosjan – powieszono go.

Aleksander Waszkowski – ostatni przedstawiciel władz powstańczych w Warszawie. Został aresztowany w grudniu 1864, a w lutym 1865 stracony.

Bitwa pod Ignacewem – 8.05.1863. Rosja wygrała z oddziałem Edmunda Taczanowskiego liczącego około 1100 żołnierzy.