Pakt Północnoatlantycki

NATO (Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego), to międzynarodowa organizacja o charakterze wojskowo - politycznym, utworzona 4 kwietnia 1949 roku, na podstawie tzw. Traktatu Północnoatlantyckiego zawartego  w Waszyngtonie. Siedzibą NATO jest Bruksela. Jego pierwotnymi członkami były: Dania, Belgia, Francja (która w roku 1966 wystąpiła ze struktur wojskowych), Holandia, Kanada, Islandia, Luksemburg, Portugalia, Norwegia, USA, Wielka Brytania i Włochy. W roku 1952 do NATO przystąpiły także: Grecja i Turcja, a w 1955 roku – RFN. Od roku 1982 do NATO należy także Hiszpania (która jednak nie uczestniczy w strukturach wojskowych). Traktat Północnoatlantycki i zatwierdzona formalnie w roku 1952 organizacja NATO, tworzą sojusz „zbiorowej samoobrony”.

W okresie zimnej wojny NATO (adwersarz  układu Warszawskiego) była głównym elementem politycznej konfrontacji na linii Wschód – Zachód. Głównym jego zadaniem była wtedy obrona bezpieczeństwa państw członkowskich przed ewentualnym zagrożeniem ze strony Układu Warszawskiego.

Zmiany polityczne w Europie przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku (rozpad ZSRR, zjednoczenie Niemiec, demokratyczna transformacja ustroju państw należących do Układu Warszawskiego oraz podpisanie przez te właśnie państwa układów o redukcji sił konwencjonalnych w Europie), zaowocowały zmianą strategii i struktury NATO. a w konsekwencji jego poszerzeniem.

Najwyższym organem kierowniczym NATO jest Rada (tzw. Rada Ministerialna), którą tworzą przedstawiciele wszystkich państw członkowskich paktu północnoatlantyckiego. Jej sesje odbywają się dwa razy do roku – zazwyczaj na szczeblu ministrów spraw zagranicznych, ministrów obrony  oraz finansów. Sporadycznie (tylko w sytuacjach wymagających bardzo ważnych decyzji politycznych lub wojskowych) na szczeblu szefów państw i całych rządów. Posiedzeniom członków NATO przewodniczy Sekretarz Generalny NATO.

Innymi elementami struktury organizacyjnej NATO są:

  •   Stała Rada NATO, (którą tworzą stali przedstawiciele państw członkowskich w randze ambasadorów),
  •   Komitet Planowania Obrony, (który obraduje na szczeblu ministrów obrony, zazwyczaj bezpośrednio tuż przed sesjami Rady),
  •   oraz Grupa Planowania Nuklearnego, (która rocznie odbywa dwie sesje na szczeblu ministrów obrony poszczególnych państw członkowskich).

Organy cywilne Paktu Północnoatlantyckiego tworzą liczne grupy i komitety robocze, powoływane w razie potrzeby przez Radę lub Komitet Planowania Obrony. Stałych komitetów obecnie jest ponad dwadzieścia. Zajmują się:

  •   sprawami politycznymi,
  •   ekonomią,
  •   informacją,
  •   budżetem (cywilnym i wojskowym),
  •   nadzorem nad badaniami naukowymi.

Naczelnym organem wojskowym NATO jest Komitet Wojskowy podlegający bezpośrednio Radzie i Komitetowi Planowania Obrony. W jego skład wchodzą szefowie sztabów generalnych poszczególnych państw członkowskich, a jego głównym zadaniem jest kierowanie pracą dowództwa na szczeblach regionalnych i innych wojskowych organów NATO. Obszar strategiczny działalności NATO podzielony jest na dwie części i dwa naczelne dowództwa: Naczelne Dowództwo Sojuszniczych Sił Zbrojnych w Europie oraz Naczelne Dowództwo Połączonych Sił Zbrojnych na Atlantyku.

Od początku lat dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku, NATO ulegało swoistej transformacji. Dotyczyła ona zwłaszcza trzech dziedzin:

  •   strategii i struktury wojskowej - odejście od koncepcji obrony strategicznej na obrzeżach paktu i zastąpienie jej koncepcją tzw. „wysuniętej obecności wojskowej” sił obronnych, wsparcia i szybkiego reagowania,
  •   współpracy z państwami postkomunistycznymi,
  •   udziału NATO w faktycznym rozwiązywaniu konfliktów międzynarodowych  i zapobieganiu im.

W zakresie współpracy z krajami postkomunistycznymi w NATO wyodrębniły się trzy kierunki działania:

  •   dialog ze wszystkimi tymi państwami,
  •   poszukiwanie specjalnego sposobu współpracy z Rosją,
  •   poszerzanie NATO o niektóre państwa.

W lipcu 1997 roku na spotkanie na szczycie państw NATO w Madrycie, Polskę, Czechy i Węgry zaproszono do podjęcia oficjalnych negocjacji dotyczących przystąpienia do Paktu Północnoatlantyckiego, a na jesieni 1997 roku, odbyły się negocjacje pomiędzy Polską a NATO. Po ich zakończeniu, 16 grudnia 1997 roku, w Brukseli podpisano protokoły akcesyjne, a 12 marca 1999 roku, Polska, Czechy i Węgry przystąpiły do Paktu Sojuszu Północnoatlantyckiego.

W roku 1999 rewizji poddana została strategiczna koncepcja sojuszu, który (obecnie) oprócz realizacji zadań typowo obronnych, ma także dbać (za pomocą środków wojskowych  i politycznych) o bezpieczeństwo i stabilność obszaru północnoatlantyckiego. Reformowana jest także struktura dowodzenia i znacznej redukcji uległa liczba dowództw niższego szczebla. W ramach NATO prowadzone są także prace zmierzające do wzmocnienia ram współdziałania krajów członkowskich, zwiększenia odpowiedzialności państw europejskich za sprawy bezpieczeństwa i ustalenia w pełni partnerskich relacji europejsko - - amerykańskich.

W roku 1992 Rada NATO po raz pierwszy w historii Paktu, wyraziła gotowość do prowadzenia (na mocy mandatu ONZ i KBWE) operacji wojskowej poza swym traktatowym obszarem działania i rozpoczęła pierwszą taką operację na terenach Bośni i Hercegowiny.

  Początki NATO

W drugiej połowie lat czterdziestych dwudziestego wieku, stanąwszy wobec naglącej potrzeby odbudowania własnej potęgi gospodarczej, państwa Europy zachodniej i ich amerykańscy sojusznicy, jednocześnie obserwowali z niepokojem coraz bardziej ekspansjonistyczną politykę Związku Radzieckiego. Coraz bardziej oczywistym faktem wydawało się, że kierownictwo ZSRR zamierza zachować pełny stan swoich sił zbrojnych,  a w świetle stanowczo przez ZSRR deklarowanych celów ideologicznych, było zupełnie jasne, że jakiekolwiek apele o poszanowanie zapisów Karty Narodów Zjednoczonych i porozumień międzynarodowych zawartych już po zakończeniu się drugiej wojny światowej, nie zapewnią niepodległości, ani suwerenności państw zagrożonych wewnętrzną, czy zewnętrzną działalnością wywrotową. Obawy takie, potęgowało jeszcze narzucenie zupełnie niedemokratycznych form rządzenia krajom znajdującym się w strefie wpływów ZSRR, zupełnie bezwzględne tłumienie w nich opozycji i nieprzestrzeganie podstawowych swobód obywatelskich i praw człowieka.

U progu lat pięćdziesiątych dwudziestego wieku nastąpiło też bardzo wiele dramatycznych wydarzeń politycznych, które w sposób bezpośredni zagroziły suwerenności kilku państw zachodniej Europy.

W marcu 1948 roku pięć krajów zachodnioeuropejskich - Belgia, Holandia, Francja, Luksemburg i Wielka Brytania podpisały tzw. Traktat Brukselski, będący wyrazem chęci utworzenia wspólnego systemu obrony oraz umocnienia wzajemnych powiązań i wzajemnego bezpieczeństwa.

Kolejnym krokiem były negocjacje z Kanadą i Stanami Zjednoczonymi, w sprawie utworzenia wielkiego, jednolitego Sojuszu Północnoatlantyckiego, dającego sygnatariuszom gwarancje bezpieczeństwa i wspólne zobowiązania Europy i Ameryki Północnej. Rozmowy te, poszerzone o przedstawicieli zaproszonych do sojuszu innych krajów zachodniej Europy (Danii, Islandii, Norwegii, Portugalii i Włoch) zakończyły w kwietniu 1949 roku, uroczystym podpisaniem tzw. Traktatu Waszyngtońskiego, który powołał do życia system bezpieczeństwa, oparty o partnerstwo i współpracę tych dwunastu państw.

Sojusz Północnoatlantycki utworzony więc został na podstawie traktatu, który dobrowolnie zawarły pomiędzy sobą państwa członkowskie. Każde z nich przystąpiło do niego po uprzednim przeprowadzeniu publicznej debaty wśród obywateli własnego państwa oraz na drodze stosownej parlamentarnej procedury ratyfikacyjnej.

Traktat sygnatariuszom gwarantuje suwerenne prawa i zobowiązania międzynarodowe wskazane w Karcie Narodów Zjednoczonych. Każdego z sygnatariuszy zobowiązuje do dzielenia z innymi państwami sojuszniczymi zagrożeń, odpowiedzialności i korzyści płynących z bezpieczeństwa zbiorowego i wymaga od członków nie związywania się międzynarodowymi porozumieniami, które mogłyby być sprzeczne z Traktatem. NATO jest więc sojuszem za główny cel stawiającym sobie zbiorową obronę swoich członków i zapewnienie im bezpieczeństwa. W realizacji zadań, opiera się o koordynację i planowanie na szczeblu polityki, wojskowości i obronności.

Wewnętrzna struktura Paktu Północnoatlantyckiego odzwierciedla wzajemne związki zachodzące pomiędzy cywilnymi, jak i politycznymi aspektami współpracy, a także wspierającymi je w swej działalności strukturami wojskowymi. W dziedzinach związanych  z: konsultacjami politycznymi, planowaniem kwestii obronności, współpracą przemysłów obronnych państw członkowskich, wzajemnej łączności, obrony powietrznej, a także w kwestii wsparcia logistycznego dla działających w różnych rejonach świata sił zbrojnych, ustanowiono przeróżne, bardzo liczne komitety, których głównym zadaniem jest planowanie, analizowanie oraz doradzanie (lub odradzanie) stosownych działań organom Rady Północnoatlantyckiej lub Komitetu Planowania Obrony.

W obrębie państw – sygnatariuszy paktu sojuszniczego NATO, odbywają się także wielostronne konsultacje dotyczące spraw gospodarczych powiązanych z kwestiami bezpieczeństwa i obronności oraz wydatków ponoszonych na obronność i konwersji przemysłów obronnych w kierunku produkcji cywilnej.

Każdy spośród wspomnianych wyżej komitetów, (mających zresztą bardzo szeroki zakres przyznanych kompetencji), w dużym stopniu w swej pracy opiera się na działaniach poszczególnych wydziałów Międzynarodowego Sekretariatu, a także Międzynarodowego Sztabu Wojskowego, które przygotowują spotkania poszczególnych komitetów, a tematykę ich działalności przenoszą na szczeble robocze (w oparciu o ostateczne porozumienia osiągnięte między uczestniczącymi w obradach państwami członkowskimi).

Pakt Północnoatlantycki stanowi również forum bardzo aktywnej współpracy swoich państw członkowskich i państw partnerskich, w kwestiach: cywilnego planowania w międzynarodowych sytuacjach kryzysowych, usuwania skutków naturalnych katastrof, a także podczas konstruowania i realizowania programów naukowych dotyczących ekologii i dziedziny ochrony naturalnego środowiska. Jakkolwiek, odpowiedzialność za własne regulacje kwestii dotyczących obrony cywilnej, spoczywa na każdym państwie członkowskim, współpraca w ramach struktur NATO za zadanie ma doprowadzenie do sytuacji, gdzie zasoby Sojuszu mogą zostać w tej dziedzinie wykorzystane w przypadku sytuacji kryzysowych. NATO odgrywa więc w takich sytuacjach przeważnie rolę koordynacyjną, która sprowadza się do szybkiego określenia potrzeb i zapewnienia, że wpływające w obręb sojuszu prośby o pomoc, trafiają do wskazanych uprzednio odpowiednich centrów reagowania kryzysowego, które są odpowiednio wyposażone, by móc sprostać tego rodzaju sytuacjom. Nie tak znów dawnym przykładem działalności NATO w tej właśnie dziedzinie, były działania koordynujące (podjęte przez państwa NATO w roku 1997), celem udzielenia wsparcia Departamentowi Spraw Humanitarnych Organizacji Narodów Zjednoczonych, który kierował pomocą przeznaczoną dla poszczególnych regionów Europy Środkowej, które dotknęła ogromna powódź.

NATO prowadzi także szereg programów wymiany międzynarodowej w dziedzinie nauki, ekologii i ochrony środowiska, które stanowią przedmiot zainteresowania samej Organizacji i jej poszczególnych członków. Wspomniane programy są wsparciem dla wysoko zaawansowanych badań naukowych oraz często bodźcem do rozwoju narodowej bazy technologicznej i naukowej. Sprzyjają także oszczędnościom, wynikającym z możliwości międzynarodowej współpracy na polu nauki. Szereg przedsięwzięć tej dziedziny działań, poświęconych jest kwestiom międzynarodowej (lub wręcz: ponadnarodowej) ochrony środowiska i problematyce obronności. Kwestie te i wiążące się z nimi problemy zazwyczaj nie zamykają się w obrębie jednego państwa, więc ich zwalczanie wymaga bardzo aktywnej międzynarodowej współpracy.

Głównym celem Paktu Północnoatlantyckiego, jest jednak zagwarantowanie (za pomocą dostępnych środków politycznych i militarnych) wolności i prawdziwego bezpieczeństwa wszystkim swoim pastwom członkowskim, zgodnie z zasadami sformułowanymi w Karcie Narodów Zjednoczonych. Podstawową zasadą operacyjną całych sił sojuszu jest więc wzajemna współpraca równouprawnionych i suwerennych państw, oparta na zasadzie tzw. „niepodzielności bezpieczeństwa” jego członków - sygnatariuszy. Bez prób pozbawiania swoich państw członkowskich, przysługującego im  prawa wypełniania swoich suwerennych zadań w kwestii obronności, sojusz jednocześnie umożliwia im wspólną realizację zasadniczych celów narodowego bezpieczeństwa, na drodze kolektywnego współdziałania. Sojusz jest więc stowarzyszeniem wolnych państw, które połączyła wolą zachowania własnego bezpieczeństwa, poprzez wspólne i wzajemne gwarancje oraz poprzez ustabilizowanie swoich stosunków z innymi państwami. Realizując te zadania sojusz:

  •   zapewnia pewny i stabilny fundament trwałego bezpieczeństwa państw europejskich, opartego o rozwój demokratycznych instytucji i o pokojową drogę rozwiązywania sporów,
  •   dąży do stworzenia warunków, w których żadne z państw nie byłoby zdolne do zastraszania i niewolenia innego państwa, groźbą użycia wobec niego siły (lub  faktycznym jej użyciem),
  •   stanowi forum dla konsultacji sojuszniczych w każdej sprawie mającej jakikolwiek wpływ na interesy życiowe członków sojuszu (np. w przypadku niepokojących wydarzeń, które mogłyby zagrażać bezpieczeństwu),
  •   zapewnia środki służące odstraszaniu i obronie przed wszelkimi formami ataku na terytorium któregoś z państw członkowskich NATO,
  •   rozwija bezpieczeństwo i umacnia międzynarodową stabilizację, poprzez stałą i aktywną współpracę ze wszystkimi partnerskimi krajami, należącymi do struktur realizowanego programu „Partnerstwo dla Pokoju” i Euro-atlantyckiej Rady Partnerstwa - drogą konsultacji i współpracy,
  •   tworzy dobry klimat dla zrozumienia czynników powiązanych z międzynarodowym bezpieczeństwem i głównymi celami międzynarodowej współpracy w tej właśnie dziedzinie (wykorzystując aktywnie informacyjne  programy sojuszu i inicjatywy  w rodzaju „Dialogu Śródziemnomorskiego”).
  Pakt Północnoatlantycki dzisiaj

Współczesny kształt NATO zaczęło przyjmować od początku lat dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku. W listopadzie roku 1991, koncepcja strategiczna sojuszu przyjęta (poprzez szefów państw i rządów) w Rzymie, nakreśliła nowe ramy bezpieczeństwa opartego o dialog, współpracę i utrzymywanie wspólnego potencjału obronnego. Koncepcja ta, połączyła w spójną całość, dotychczasowe polityczne i wojskowe elementy polityki dotyczącej bezpieczeństwa państw członkowskich NATO i otworzyła (jako zupełnie integralną część strategii NATO), możliwość współpracy z nowymi partnerami – krajami Europy Środkowej i Wschodniej. Koncepcja ta, założyła także poważne zmiany w zintegrowanej strukturze sił zbrojnych sojuszu (zmniejszenie liczebności wojska oraz poprawę stanu ich mobilności, gotowości do natychmiastowej akcji, elastyczności sposobów reagowania i umiejętności przystosowywania się do okoliczności nieprzewidzianych), jak również szersze zastosowanie jednostek wielonarodowych. Podjęte także zostały kroki  w kierunku większej racjonalizacji struktury dowodzenia NATO oraz przystosowania procedur i mechanizmów planowania obronności sojuszu do aktualnych uwarunkowań europejskiego bezpieczeństwa, jak również – do konieczności ewentualnego rozwiązywania kryzysów i prowadzenia kolejnych misji pokojowych w przyszłości.