Dlaczego Unia Europejska?

Unia Europejska jest związkiem państw, który nie ma swego odpowiednika w historii. Jest to twór wyjątkowy i cały czas zmieniający swoje oblicze. Obecnie rodzi się wiele pytań dotyczących tego czy Unia będzie jedynie luźną konfederacją samodzielnych państw czy czymś na kształt Stanów Zjednoczonych Europy, pokaże przyszłość. Unia Europejska jest wynikiem procesów integracyjnych jakie rozpoczęły się na naszym kontynencie po dramatycznych doświadczeniach II wojny światowej. Jednak sama idea połączenia narodów Europy w jednym organizmie państwowym jest znacznie starsza. Historia Europy pełna jest przykładów dążeń do zjednoczenia kontynentu pod jednym berłem. Dopiero jednak w dwudziestym wieku integracje oparto na wspólnych wartościach i poszanowaniu praw poszczególnych narodów. Unia Europejska jest nowym typem związku między państwami. Jej głównym zadaniem jest organizacja współpracy między krajami członkowskimi i ich mieszkańcami. Najważniejszymi celami Unii zapisanymi w traktatach, tej swoistej konstytucji, są: bezpieczeństwo, postęp gospodarczy, postęp społeczny, ochrona wolności, praw i interesów obywateli. Unia Europejska respektuje tożsamość narodową państw członkowskich, ich historię, tradycję i kulturę. Zgodnie z doktryną prawa europejskiego państwa członkowskie nie tracą swej suwerenności a jedynie przelewają na organy unii uprawnienia do wykonywania części swego władztwa. Unia Europejska jest opartym na zasadzie wzajemności i solidarności porozumieniem państw, które zdecydowały się na przekazanie Unii części swych kompetencji. Uznano, że tylko wspólnym wysiłkiem można zapewnić narodom europy rozwój gospodarczy, społeczny i kulturalny. Unia jest odpowiedzią narodów Europy na zagrożenia dzisiejszego świata wynikające z globalizacji.

Unia Europejska

UE to związek państw europejskich, utworzony na mocy Traktatu z Maastricht przez państwa-członków Wspólnot Europejskich (Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej), czyli Belgię, Danię, Francję, Grecję, Hiszpanię, Holandię, Irlandię, Luksemburg, Niemcy, Portugalię, Włochy i Wielką Brytanię. 1 stycznia 1995 członkami UE zostały: Austria, Finlandia i Szwecja, a 1 maja 2004 UE przyjęła 10 państw z Europy Środkowej, Wschodniej i Południowej: Czechy, Cypr, Estonię, Litwę, Łotwę, Maltę, Polskę, Słowację, Słowenię i Węgry. Unia nie zastępuje Wspólnot: EWWiS, Euratomu i EWG, gdyż funkcjonują lub funkcjonowały (układ o EWWiS wygasł w 2002) one nadal. W sensie formalnoprawnym UE nie jest organizacją międzynarodową, nie ma osobowości prawnej - nazywanie jej w ten sposób stanowi pewnego rodzaju skrót myślowy. Główne cele Unii to: zapewnienie bezpieczeństwa, stabilnego wzrostu gospodarczego, rozwoju społecznego oraz ochrona praw i wolności obywateli. W jej ramach poszczególne państwa członkowskie rozwijają współpracę w takich dziedzinach, jak: gospodarka, wymiar sprawiedliwości, transport, rolnictwo, energetyka, handel, kultura, transport czy sprawy socjalne. Koordynacji ulega też stopniowo sfera obronności i polityki zagranicznej. Najważniejszymi organami UE są: Rada Europejska, Rada UE (dawniej Rada Ministrów), Komisja Europejska (dawniej Komisja Wspólnot), Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości, Trybunał Obrachunkowy. 2 października 1997 podpisano Traktat Amsterdamski będący próbą reformy UE i dający możliwość jej rozszerzenia o kolejnych członków. Wszedł w życie 1 maja 1999. Następnym krokiem dotyczącym strategii rozwojowej UE był dokument Agenda 2000.

30 marca 1998 w Brukseli zapoczątkowano oficjalnie proces poszerzania Unii Europejskiej o 10 państw stowarzyszonych z Europy Środkowej, Wschodniej i Południowej. Rozpoczęto m.in. przegląd systemów prawnych państw kandydujących pod kątem ich zgodności z prawem obowiązującym w krajach UE.

30 czerwca 1998 szefowie 15 krajów Unii Europejskiej zainaugurowali działalność Europejskiego Banku Centralnego we Frankfurcie nad Menem, który od 1 stycznia 1999 zarządza europejską walutą - euro. Od marca 2002 euro stało się walutą obligatoryjną w 12 krajach UGiW. 12-13 grudnia 2002 na szczycie w Kopenhadze Unia Europejska ustaliła warunki przyjęcia nowych państw członkowskich: Czech, Cypru, Estonii, Litwy, Łotwy, Malty, Polski, Słowacji, Słowenii i Węgier. Datę przyjęcia ustalono na 1 maja 2004. W lutym 2003 zakończono prace nad traktatem akcesyjnym, 16 kwietna 2003 na szczycie UE w Atenach, po uprzednim zaakceptowaniu przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej, traktat podpisało 25 krajów. 1 maja 2004 zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami nastąpiło poszerzenie Unii Europejskiej.

Instytucje unijne

Rada Europejska

Utworzona w wyniku międzyrządowych uzgodnień 10 grudnia 1974 na szczycie paryskim jako forma systematycznych spotkań szefów rządów i głów państw członków Wspólnot Europejskich. Formalnie miejsce Rady Europejskiej w strukturze Wspólnot Europejskich zostało potwierdzone w Jednolitym Akcie Europejskim oraz Traktacie o Unii Europejskiej (choć wciąż nie jest ona instytucją statutową Wspólnot, uważana jest przez niektórych za jedyny organ Unii Europejskiej jako takiej). Jest najważniejszą instytucją polityczną Unii, która decyduje o kierunkach rozwoju organizacji (np. w kwestiach gospodarczych) i aktualnej strategii, szczególnie jeśli chodzi o Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa (WPZiB). Na tzw. spotkaniach na szczycie często zapadają też decyzje o stowarzyszeniu poszczególnych państw z UE bądź przyjęciu nowych członków.

Rada Europejska zbiera się co najmniej dwa razy w roku. Przewodniczy jej głowa państwa (rządu) kraju sprawującego aktualnie prezydencję w UE. W spotkaniach uczestniczą szefowie rządów państw członkowskich (w przypadku Francji i Finlandii głów państwa) oraz Przewodniczący Komisji Europejskiej. Gremium w tak ustalonym składzie często jest wspierane przez ministrów spraw zagranicznych i jednego z członków Komisji. Decyzje podejmowane są przez osiągnięcie konsensusu a informacja o nich jest podawana w formie deklaracji.

Przez długie lata Rada Europejska dostarczała swoistych impulsów do rozwoju integracji europejskiej, podejmowała inicjatywy, których wynikiem było m.in. doprowadzenie do uchwalenia JAE, czy też przyjęcia Traktatu o Unii Europejskiej (Traktatu z Maastricht). Poprzez te decyzje Rada wpłynęła na dzisiejszy kształt Unii, zwłaszcza, że jest w zasadzie centralnym organem decyzyjnym, który pomaga rozwiązywać spory finansowe, czy dotyczące instytucji unijnych.

Komisja Europejska

Stanowi organ wspólnotowy, który reprezentuje interesy Wspólnoty. Obecnie liczy 25 komisarzy, mianowanych na 5 lat. Jako organ wspólny Wspólnot Europejskich (EWWiS, Euratom, EWG) powstała 1 lipca 1967, w wyniku traktatu fuzyjnego, do tej pory każda w wymienionych organizacji miała swoją komisję lub jej odpowiednik. W realizacji przyznanych jej uprawnień posiada dużą samodzielność. Reprezentuje wspólnotowe interesy jako "strażniczka traktatów" i nie może uznawać instrukcji rządu jakiegokolwiek państwa członkowskiego, co łączy się z immunitetem sądowym związanym (w związku z pełnioną funkcją komisarz nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej w swoim kraju). Komisja Europejska ma charakter ponadnarodowy. Ma monopol inicjatywy legislacyjnej w zakresie I filaru UE, jest wykonawcą wspólnotowych aktów prawnych, decyduje w sprawach określonych przez traktaty. Jest odpowiedzialna politycznie przed Parlamentem Europejskim, składa coroczne raporty generalne o działalności UE. Duże znaczenie odgrywa przewodniczący. I tak np. W. Hallstein (1958-1968) ukształtował jej ponadnarodowy charakter, J. Delors (1985-1994) przyczynił się do zintensyfikowania prac nad tworzeniem Unii Europejskiej i jej rozszerzaniem na kolejne kraje. W latach 2000-2004 na czele Komisji Europejskiej stał R. Prodi (zatwierdzony w 1999), od listopada 2004 portugalski premier Jose Manuel Durao Barroso. Najważniejszymi uprawnieniami Komisji jest

prawo do inicjatywy ustawodawczej, zgłaszania aktów prawnych - najważniejsze prawo Komisji, która posiada je jako jedyna w zakresie polityki Wspólnot. Komisja spełnia kontrolę nad stosowaniem prawa wspólnotowego przez państwa członkowskie lub określone przedsiębiorstwa. W wypadku, gdy dany podmiot nie stosuje danego aktu prawnego Komisja może wydać decyzję zmuszającą do stosowania prawa w określonym zakresie.

Posiada kompetencje wykonawcze, czyli wydaje akty prawne, zarządza funduszami (szczególnie funduszami strukturalnymi) oraz dba o wykonanie budżetu. W zakresie stosunków zewnętrznych Komisja reprezentuje Wspólnotę wobec państw trzecich lub organizacji międzynarodowych, uzyskawszy zgodę Rady Unii Europejskiej może również negocjować umowy z państwami bądź organizacjami międzynarodowymi. Komisja mimo, że jest egzekutywą UE, często mylnie nazywana jest rządem UE. W przeciwieństwie jednak do rządów państw Komisja funkcjonuje kolegialnie, tzn. decyzje podejmowane są przez komisarzy wspólnie, którzy wspólnie odpowiadają za nie przed Parlamentem. Samodzielnie, żaden z komisarzy nie ma żadnych prerogatyw decyzyjnych. Inną różnicą wobec rządów państw jest pozycja Przewodniczącego, który jest tylko "Primus inter Pares" (pierwszy pośród równych), co oznacza, że podczas głosowań w Komisji jego głos liczy się tak samo jak głos innych komisarzy. Poszczególni członkowie Komisji mogą być odwoływani przez rządy państw, które ich wyznaczyły bądź przez Trybunał Sprawiedliwości, jednak kolegialność jej działania powoduje, że przy każdej innej sytuacji votum nieufności w stosunku do jednego komisarza jest jednocześnie votum nieufności w stosunku do całej Komisji. Komisja zbiera się przynajmniej raz w tygodniu. W związku z częstymi zmianami liczby komisarzy zmienia się również jej wewnętrzna struktura. Pod względem administracyjnym składa się z 23 dyrekcji generalnych (te z kolei z dyrekcji, a następnie z wydziałów, których zwykle jest kilka: trzy, cztery), które można by porównać z ministerstwami (np. nauka, badania i rozwój, polityka regionalna czy rolnictwo; wcześniej miały one kolejne numery, np. DG I - stosunki zewnętrzne, DG IV - konkurencja itd.) oraz wyspecjalizowanych służb, jak np. Służba Prawna, Służba Rzeczników, Biuro Publikacji Oficjalnych Wspólnot Europejskich czy biuro statystyczne Eurostat. Bardzo istotną rolę pełni także Sekretariat Generalny, którego zadaniem jest przede wszystkim koordynacja prac wszystkich dyrekcji generalnych. Komisja odgrywa doniosłą rolę w procesji negocjacji akcesyjnych. Dokonała bowiem podziału na tzw. obszary negocjacyjne, reprezentuje Unię w trakcie screeningu, a także publikuje coroczne raporty na temat postępów państw kandydackich w zakresie dostosowań do prawodawstwa wspólnotowego.

Parlament Europejski

To jedna z najważniejszych instytucji Wspólnot, organ przedstawicielski powstały w 1958 w wyniku połączenia przedstawicielstw parlamentarnych EWWiS, Euratomu i EWG - w ten sposób powstało Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne, które obecną nazwę przyjęło 30 marca 1962 (traktatowo zaaprobował ją JAE).

Początkowo Parlament składał się jedynie z delegatów parlamentów krajowych członków UE, był jedynie instytucją doradczą. Z czasem wzmacniał swą pozycję, a jednym z kamieni milowych prowadzących do dzisiejszego znaczenia było wprowadzenie jego bezpośredniej i powszechnej wybieralności od 1979 roku (eurowybory). W ten sposób PE stał się jedyną wybieralną instytucją wspólnotową posiadającą tzw. legitymizację (legitymację) demokratyczną. Około 430 milionów obywateli europejskich z 20 państw jest obecnie zaangażowanych w proces integracji europejskiej za pośrednictwem swoich 730 reprezentantów w PE, z poszczególnych krajów pochodzi następująca ich liczba: Niemcy 99, Francja, Wielka Brytania i Włochy po 78, Hiszpania i Polska po 54, Holandia - 27, Czechy, Grecja, Węgry i Portugalia po 24, Belgia - 22, Szwecja - 19, Austria - 18, Słowacja, Dania i Finlandia po 14, Irlandia i Litwa po 13, Łotwa - 9, Słowenia - 7, Luksemburg, Cypr i Estonia po 6 i Malta - 5. Liczba deputowanych uzależniona jest wprawdzie od liczby mieszkańców kraju, jednak nie do końca oddaje tą zależność, np. poseł niemiecki reprezentuje ok. 800 tysięcy obywateli, podczas gdy luksemburski jedynie ok. 60 tysięcy. Ze swego składu Parlament wybiera przewodniczącego, który reprezentuje instytucję na zewnątrz oraz wobec innych organów Unii Europejskiej. Podział liczby głosów, jaki istnieje w parlamencie po rozszerzeniu UE w 2004, został ustalony w Traktacie nicejskim.

Od momentu wejścia w życie w 1993 Traktatu z Maastricht, każdy obywatel Państwa Członkowskiego UE, który zamieszkuje na terenie innego Państwa Członkowskiego, ma prawo do uczestniczenia w czynnym i biernym prawie wyborczym na terenie tego państwa. Deputowani do PE nie mogą prowadzić określonej działalności zawodowej i pozostawać na określonych stanowiskach urzędniczych (na przykład sędziego, ministra bądź dyrektora przedsiębiorstwa państwowego). Deputowani muszą także przestrzegać regulacji krajowych ograniczających lub zakazujących posiadania podwójnego mandatu. Posłowie organizują się we frakcje polityczne, miejsca na sali obrad zajmują według klucza partyjnego, a nie narodowego. Obecnie w PE zasiada 730 deputowanych w 7 frakcjach według następującego klucza: Grupa Europejskiej Partii Ludowej/Chrześcijańskich Demokratów - 268 deputowanych, Grupa Socjalistyczna - 198, Grupa Przymierza Liberałów i Demokratów na rzecz Europy - 88, Grupa Zielonych/Wolne Przymierze Europejskie - 42, Grupa Lewicy Europejskiej/Nordycka Zielona Lewica - 41, Grupa Niepodległość i Demokracja - 37, Grupa Unii na rzecz Europy Narodów - 27 oraz 29 deputowanych niezrzeszonych. Do utworzenia frakcji potrzebna jest określona liczba posłów oraz konieczność reprezentowania kilku krajów UE. Kadencja parlamentu trwa 5 lat, posiedzenia odbywają się raz w miesiącu, z wyjątkiem miesięcy letnich, i trwają tydzień. Siedzibą PE jest od 1992 Strasburg, sesje nadzwyczajne mogą jednak odbywać się także w Brukseli, zaś sekretariat mieści się w Luksemburgu. W ramach PE funkcjonuje obecnie 17 stałych komisji pełniących zadania pomocnicze (przygotowanie sprawozdań, projekty uchwał itp.). Ponadto PE może powoływać podkomisje, komisje czasowe oraz komisje śledcze. Pierwotne funkcje PE były bardzo ograniczone i dotyczyły jedynie konsultacji i opinii, rzeczywiste decyzje były podejmowane poza nim. Z czasem wzrastała rola PE, jego kompetencje rozszerzał zarówno Traktat o Unii Europejskiej, jak i Traktat Amsterdamski. Aktualnie PE może współdecydować i współdziałać w procesie legislacji, uzyskał również prawo do akceptacji przewodniczącego i składu Komisji Europejskiej. Posiada także uprawnienia dotyczące uchwalanie budżetu, przyjmowania do UE nowych państw, czy akceptowania układów stowarzyszeniowych. Kontroluje także pracę Komisji, wobec której może wysunąć wotum nieufności. Do niej, jak i do Rady Unii Europejskiej, kieruje swe zapytania. Należy się spodziewać, iż znaczenie parlamentu we Wspólnotach nadal będzie wzrastało z uwagi na jego wybieralność, tym bardziej, iż spora część wyborców życzyłaby sobie europejskiego rządu odpowiedzialnego ze swej działalności właśnie przed PE.

Trybunał Sprawiedliwości

Europejski Trybunał Sprawiedliwości stanowiorgan Unii Europejskiej pełniący funkcję sądu międzynarodowego, konstytucyjnego, administracyjnego. Został utworzony w 1952 na mocy Traktatu Paryskiego, jako organ Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, od 1957 zaczął funkcjonować jako instytucja trzech Wspólnot Europejskich. Siedzibą Trybunału jest Luksemburg. Jako sąd międzynarodowy rozstrzyga wszelkie spory pojawiające się przy realizacji traktatów unijnych i dotyczą naruszenia prawa europejskiego. Jako sąd konstytucyjny kontroluje legalność aktów prawnych przyjmowanych przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej oraz dokonuje m.in. interpretacji traktatów, wykładni prawa europejskiego. Spory między Wspólnotami a funkcjonariuszami Unii Europejskiej rozstrzyga w ramach funkcji sądu administracyjnego. Trybunał Sprawiedliwości jest także instancją odwoławczą od decyzji Komisji. Pełni również rolę instytucji odwoławczej od wyroków Sądu Pierwszej Instatncji. Jego wyroki są niepodważalne i wiążące dla sądów państw członkowskich - są jednym z ważnych elementów dorobku prawnego Unii Europejskiej. Od 1995 w jego skład wchodzi 15 sędziów (na podstawie niepisanej umowy reprezentowane są wszystkie kraje UE). Ich kadencja trwa 6 lat i może być odnawiana. Przewodniczącego wybierają sędziowie spośród siebie. Trybunał Sprawiedliwości obraduje na sesjach plenarnych i w sprawach szczególnych może tworzyć 3-5-osobowe izby. W skład Trybunału wchodzi też 8 adwokatów generalnych (zwanych czasem rzecznikami generalnymi). Głównym zadaniem Sędziów jest orzekanie w sprawach podlegających Trybunałowi. Natomiast Rzecznicy przygotowują i przedstawiają tzw. wnioski końcowe (bezstronne analizy stanu prawnego, niezależne opinie).

Trybunał Obrachunkowy

Powołany w 1975 swe funkcje podjął 1 czerwca 1977. W jego skład wchodzi 15 członków, zwanych rewidentami (po 1 z każdego kraju Unii), wybieranych z grona ludzi wchodzących w poszczególnych krajach w skład organów kontrolnych i mających odpowiednie do tego kwalifikacje. Mianowani są przez Radę Unii Europejskiej w porozumieniu z Parlamentem Europejskim na okres 6 lat, spośród siebie wybierają przewodniczącego na 3 lata. Decyzje podejmują większością głosów. Siedzibą Trybunału jest Luksemburg. Traktat z Maastricht wzmocnił znacznie pozycję Trybunału Obrachunkowego, nadając mu status jednego z pięciu głównych organów UE. Głównym zadaniem organu jest nadzór nad budżetem (dochodami i wydatkami realizowanymi przez Komisję Europejską), kredytami i pożyczkami Wspólnot i ich instytucji. Wobec Rady Unii Europejskiej i Parlamentu Trybunał Obrachunkowy stwierdza zgodność wszystkich transakcji z prawem, wspierając je tym samym w wykonywaniu budżetu organizacji. Corocznie Trybunał składa Parlamentowi sprawozdanie zawierające ocenę przeprowadzonych kontroli. W 1995 stwierdził nieprawidłowości w 5 proc. wydatków unijnych, najczęściej dotyczyły one reguł udzielania pomocy w zakresie funduszy strukturalnych, które powinny być określone w sposób bardziej przejrzysty. Kontrole organu, jeśli jest to konieczne, mogą być przeprowadzane także pozą Unią, np. u adresatów unijnej pomocy. Trybunał nie dysponuje możliwością nakładania kar za powstałe uchybienia i błędy, jednak wyniki jego kontroli są jawne.

Europa obywateli

Europa obywateli jest jeszcze bardzo świeżym pomysłem. Aby stała się rzeczywistością potrzeba między innymi ogólnego poparcia dla symboli, które reprezentują wspólną tożsamość europejską. Symboli, które obejmują europejski wzór paszportu (w użyciu od 1985), hymn europejski (Oda do Radości Beethovena) i europejską flagę (krąg składający się z 12 złotych gwiazd na niebieskim tle). Europejskie prawa jazdy są wydawane we wszystkich Państwach Członkowskich od 1996. Od 1979 Parlament Europejski jest wybierany w wyborach bezpośrednich i powszechnych. Jest to podkreślenie demokratycznej zasadności procesu zjednoczenia Europy, połączone bezpośrednio z wolą narodów. Europa powinna nawet stać się jeszcze bardziej demokratyczna poprzez zwiększenie roli Parlamentu, stworzenie rzeczywiście europejskich partii politycznych i przez oddanie obywatelom możliwości współtworzenia polityki w ramach organizacji pozarządowych i stowarzyszeń. Wprowadzenie do obiegu 1 stycznia 2002 banknotów i monet euro miało silne znaczenie psychologiczne, ułatwiając Europejczykom dokonywanie zakupów towarów i usług od kiedy mogą natychmiast porównać ceny podane w tej walucie w większości krajów UE. Dzięki Układowi z Schengen, kontrole paszportowe zostały zniesione na większości granic wewnętrznych między poszczególnymi krajami UE, co już teraz daje obywatelom poczucie przynależności do wspólnego, zjednoczonego terytorium. Aby UE była bliżej swoich obywateli, Traktat o Unii Europejskiej stworzył stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich. Wybierany przez Parlament Europejski, na okres tej samej kadencji, Rzecznik Praw Obywatelskich ma za zadanie badanie skarg złożonych przeciwko instytucjom i organom UE. Skargi mogą zostać wniesione przez każdego obywatela UE oraz przez osobę lub organizację mieszkającą lub mającą siedzibę w Państwie Członkowskim UE. Rzecznik Praw Obywatelskich próbuje doprowadzić do zawarcia ugody między skarżącym a daną instytucją lub organem. Innym istotnym połączeniem między obywatelami a instytucjami UE jest dobrze ugruntowana praktyka Parlamentu polegająca na przyjmowaniu petycji od każdej osoby mieszkającej na terytorium Państwa Członkowskiego UE. "Nie łączymy państw, ale ludzi", jak powiedział Jean Monnet już w 1952. Jednak wywołanie poparcia społecznego dla idei integracji europejskiej pozostaje nadal największym z wyzwań stojących dziś przez instytucjami UE.

Etapy kształtowania się Unii Europejskiej

Dzisiejsza Unia Europejska jest efektem wysiłków podejmowanych przez ludzi działających na rzecz zjednoczonej Europy. UE została zbudowana na ich bardzo konkretnych osiągnięciach. W żadnej innej części świata, suwerenne kraje nie zintegrowały swoich zadań do tego stopnia i w tak wielu istotnych dla swoich obywateli obszarach. UE stworzyła wspólną walutę i dynamiczny jednolity rynek, w ramach którego ludzie, usługi, towary i kapitały mogą przepływać swobodnie. Unia dąży do tego, aby poprzez trwały rozwój społeczny i godziwą konkurencję jak największa liczba ludzi mogła czerpać z korzyści płynących z jednolitego rynku. Unia Europejska zbudowana jest na następujących fundamentach prawnych: Traktat Paryski, który ustanowił Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS) w 1951 oraz Traktaty Rzymskie, które ustanowiły Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom) w 1957. Do traktatów założycielskich wprowadzono zmiany dokonane Jednolitym Aktem Europejskim w 1986, Traktatem o Unii Europejskiej z Maastricht w 1992, Traktatem z Amsterdamu w 1997 i wreszcie Traktatem z Nicei w 2001. Traktaty te stworzyły bardzo silne więzi prawne między Państwami Członkowskimi. Akty prawne Unii Europejskiej mają bezpośrednie zastosowanie dla obywateli UE i nadają im konkretne prawa. Pierwszym krokiem w integracji europejskiej było utworzenie wspólnego rynku węgla i stali przez 6 państw (Belgię, Republikę Federalną Niemiec, Francję, Włochy, Luksemburg, Niderlandy). Celem przyświecającym tej inicjatywie było zapewnienie pokoju między krajami Europy i stworzenie możliwości współpracy instytucjonalnej na zasadach równości między zwyciężonymi i zwycięskimi krajami po II Wojnie Światowej. Te same 6 państw zdecydowało się następnie zbudować Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG), której podstawą był szerszy wspólny rynek dla określonych dóbr i usług. Opłaty celne pomiędzy 6 państwami zostały całkowicie zniesione 1 lipca 1968 i wspólne polityki - w szczególności w zakresie rolnictwa i handlu - zostały ustanowione również w latach sześćdziesiątych XX wieku. Sukces Szóstki zachęcił Danię, Irlandię i Zjednoczone Królestwo do przyłączenia się do Wspólnot. To pierwsze rozszerzenie, z sześciu do dziewięciu członków, miało miejsce w 1973 i nastąpiło równolegle z podjęciem się dalszych zadań poprzez wprowadzenie nowych wspólnych polityk (społecznej, ochrony środowiska i regionalnej). W celu wdrożenia polityki regionalnej, w 1975 został utworzony Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. We wczesnych latach siedemdziesiątych zauważono konieczność osiągnięcia konwergencji gospodarek poszczególnych Państw Członkowskich oraz wprowadzenia unii walutowej. W tym samym czasie jednak Stany Zjednoczone podjęły decyzję o zawieszeniu wymienialności dolara na złoto, co sprawiło, że rozpoczął się okres niestabilności walutowej na świecie, którą pogorszyły jeszcze kryzysy naftowe w 1973 i 1979. Wprowadzenie Europejskiego Systemu Walutowego (ESW) w 1979 pomogło uspokoić kursy wymiany i zachęcało Państwa Członkowskie, aby wdrażały rygorystyczną politykę, która umożliwi utrzymanie wzajemnej solidarności i zdyscyplinuje istniejącą przestrzeń gospodarczą. W 1981 Grecja przystąpiła do Wspólnot, w 1986 dołączyły Hiszpania i Portugalia. Wprowadzenie programów "strukturalnych", jak na przykład pierwsze Zintegrowane Programy Śródziemnomorskie (ZPŚ), stało się naglącą koniecznością, aby zniwelować różnice w rozwoju gospodarczym pomiędzy 12 Państwami Członkowskimi. W tym samym czasie, EWG zaczęła odgrywać istotniejszą rolę na arenie międzynarodowej. Podpisała z krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku (tzw. Kraje AKP) szereg konwencji w zakresie pomocy i handlu (Lomé I, II, III i IV, w latach 1975-1989), które doprowadziły do Umowy z Cotonou w czerwcu 2000. Będąc wiodącą światową potęgą gospodarczą, Unia korzysta z instrumentów, które pozwalają jej działać na scenie międzynarodowej. Jej ambicją jest doprowadzenie do wdrożenia wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Panująca na świecie we wczesnych latach osiemdziesiątych XX w. recesja gospodarcza przyczyniła się do powstania fali "europesymizmu". Jednak w 1985 powstała nadzieja na ponowne ożywienie dynamiki europejskiej, kiedy Komisja Europejska, pod przewodnictwem Jacques'a Delorsa, opublikowała "Białą Księgę", w której zaproponowała plan całkowitego wdrożenia Jednolitego Rynku do 1 stycznia 1993. Wspólnoty przyjęły ten ambitny cel i zawarły go w Jednolitym Akcie Europejskim, podpisanym w lutym 1986, a obowiązującym od 1 lipca 1987. Upadek muru berlińskiego, po którym w dniu 3 października 1990 nastąpiło zjednoczenie Niemiec, oraz demokratyzacja państw Europy Środkowej i Wschodniej po ich wyzwoleniu spod kontroli Związku Radzieckiego, który rozpadł się w grudniu 1991 przyczyniły się do głębokich zmian w strukturze politycznej kontynentu. Równolegle Wspólnoty Europejskie zmieniały się również bez chwili spoczynku. Państwa Członkowskie zaczęły negocjować zapisy nowego Traktatu, który został przyjęty przez Radę Europejską (czyli szefów państw lub rządów) w grudniu 1991 w Maastricht. "Traktat o Unii Europejskiej" wszedł w życie 1 listopada 1993. Nazwa EWG została zmieniona na "Wspólnota Europejska" (WE). Do istniejącego systemu wspólnotowego dodano system współpracy międzyrządowej i tym samym Traktat ustanowił Unię Europejską (UE). Wprowadził również nowe ambitne cele dla Państw Członkowskich: unię walutową do roku 1999, nowe wspólne polityki, obywatelstwo europejskie, wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa (PESC/CFSP), nowe ustalenia w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego. Odnowiona dynamika europejska i zmieniające się warunki geopolityczne na kontynencie przyczyniły się do przyłączenia się 1 stycznia 1995 trzech kolejnych państw do UE - Austrii, Finlandii i Szwecji. Unia składała się zatem już z piętnastu Państw Członkowskich i była na drodze do realizacji swojego najznakomitszego dotychczas osiągnięcia: zastąpienia walut narodowych wspólną walutą europejską - euro. Dnia 1 stycznia 2002 banknoty i monety euro zostały wprowadzone do obiegu w 12 krajach (tak zwanej "strefy euro"). Obecnie euro należy do głównych walut światowych i osiągnęło status podobny dolarowi amerykańskiemu. Podczas gdy świat wchodzi w XXI wiek, Europejczycy razem stawiają czoła wyzwaniom, jakie płyną z globalizacji. Rewolucyjne nowe technologie i rozwój Internetu zmieniają całkowicie światową gospodarkę. Ale te głębokie zmiany gospodarcze przynoszą również rozłamy społeczne i szok kulturowy. W czasie szczytu w Lizbonie w marcu 2000 Rada Europejska przyjęła strategię w celu unowocześnienia gospodarki UE i dostosowania jej do nowych warunków na rynku światowym, aby stanowić konkurencję dla innych ważnych aktorów tego rynku, jak Stany Zjednoczone i kraje ostatnio uprzemysłowione. "Strategia Lizbońska" zakłada liberalizację wszystkich sektorów gospodarki, zachęcanie do innowacji i inwestycji w przedsiębiorstwach oraz dostosowanie systemów edukacyjnych do potrzeb społeczeństwa informacyjnego. Reformy są tym bardziej potrzebne ze względu na rosnący ciężar bezrobocia i kosztów emerytur i rent w gospodarkach poszczególnych państw. Opinia publiczna wyraża coraz częściej oczekiwania, że rządy winny znaleźć praktyczne rozwiązania dla tych problemów. Zaledwie Unia Europejska zwiększyła się do 15 Państw Członkowskich, a już kolejny tuzin zastukał do drzwi. W połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku swoją kandydaturę zgłosiły kraje byłego bloku sowieckiego (Bułgaria, Republika Czeska, Węgry, Polska i Słowacja), trzy kraje bałtyckie, które kiedyś również były częścią Związku Radzieckiego (Estonia, Litwa i Łotwa), jedna z republik byłej Jugosławii (Słowenia) oraz dwa kraje śródziemnomorskie (Cypr i Malta). UE z zainteresowaniem przyjęła tę możliwość stabilizacji na kontynencie europejskim i rozszerzenia korzyści płynących ze zjednoczenia Europy na młode europejskie demokracje. Negocjacje akcesyjne z krajami kandydującymi rozpoczęły się w dwóch turach - w grudniu 1987 w Luksemburgu i w grudniu 1999 w Helsinkach. Unia weszła na drogę prowadzącą do swojego największego jak dotychczas rozszerzenia. Dla dziesięciu krajów kandydujących negocjacje zakończyły się 13 grudnia 2002 w Kopenhadze, i weszły one do Unii w maju 2004 Unia Europejska składa się zatem z 25 Państw Członkowskich, a liczba ta będzie zapewne rosnąć w nadchodzących latach.

Jednolity rynek

Według artykułu Traktatu Rzymskiego ustanowił następujący cel dla Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG): popieranie w całej Wspólnocie harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej, stałego i zrównoważonego wzrostu, zwiększonej stabilności, przyspieszonego podwyższania poziomu życia oraz ściślejszych związków między Państwami Członkowskimi. Istniały dwa uzupełniające się sposoby osiągnięcia tego celu. Jednym z nich było otwarcie granic, pozwolenie ludziom, towarom i usługom na swobodny przepływ w ramach EWG. Drugi sposób polegał na utrzymaniu solidarności pomiędzy Państwami Członkowskimi poprzez ustanowienie wspólnych polityk i instrumentów finansowych. Jednolity rynek jest faktem w pełni dokonanym od 1 stycznia 1993, ale nawet wtedy uznano, że realizacja projektu jeszcze się nie zakończyła. Dlaczego potrzeba było ponad 40 lat, aby tego dokonać? Należności i taryfy celne zostały przecież zniesione już w lipcu 1968, czyli 18 miesięcy przed wyznaczonym terminem. Skąd więc to dalsze opóźnienie? Ponieważ o wiele łatwiej jest zharmonizować taryfy celne niż systemy podatkowe. Ponieważ przepisy dotyczące poszczególnych zawodów różnią się w zależności od kraju. Wreszcie, ponieważ na początku lat osiemdziesiątych XX wieku, ukryty protekcjonizm wraz z nadmiarem nowych norm technicznych głęboko podzieliły europejskie krajowe rynki. Ta sytuacja nie ma w sobie tyle sprzeczności, ile mogłoby się wydawać. Niektóre Państwa Członkowskie były szczególnie dotknięte recesją gospodarczą, która nastąpiła po dwóch kryzysach naftowych w 1973 i 1980 Kraje te wprowadziły środki protekcjonistyczne, aby chronić swoje rynki od bolesnych skutków rosnącej konkurencji światowej. W 1985 Komisja Europejska pod przewodnictwem Jacques Delors opublikowała alarmującą Białą Księgę. Wykazano, że Wspólnota ma potencjał i możliwości, aby stworzyć jednolity rynek służący ponad 300 milionom konsumentom. Ale podkreślono bardzo wyraźnie, że ten potężny potencjał napotyka wiele przeszkód: kolejki na przejściach granicznych; techniczne bariery w handlu; zamknięte rynki zamówień publicznych. Postawiono również diagnozę, zgodnie z którą wykazano, że koszty wynikające z takiej sytuacji "koszty nie-Europy" wynoszą około 200 miliardów euro. Biała Księga zachęciła 12 Państw Członkowskich do działania. W lutym 1986 podpisano Jednolity Akt Europejski, który ustalił kolejne etapy i konkretne terminy podjęcia 270 niezbędnych środków, aby można było stworzyć jednolity rynek do 1993. Wyniki pojawiły się szybko. Przedsiębiorcy, związki zawodowe i związki pracownicze wyprzedziły terminy i niezwykle szybko dostosowały swoje strategie do nowych zasad. Korzyści wynikające z tych zmian dało się również odczuć w codziennym życiu - ludzie zaczęli korzystać z szerszej gamy towarów i usług i mogli przemieszczać się swobodnie w Europie, tak w celach rozrywkowych jak i w poszukiwaniu pracy. Efektu spirali w zakresie rosnącej swobody przemieszczania się, konkurencji i wzrostu gospodarczego nie można już było zatrzymać. Bariery fizyczne, techniczne i podatkowe były znoszone jedna za drugą, chociaż nadal nie ma zgody co do pewnych szczególnie wrażliwych kwestii jak na przykład harmonizacja podatków od oszczędności. Jeżeli towary, usługi, ludzie i pieniądze mają podlegać swobodnemu przepływowi w ramach jednolitego rynku, należy wprowadzić przepisy, które zagwarantują istnienie sprawiedliwej konkurencji. Przepisy te zostały ustanowione w ramach Traktatu WE. Dla przykładu, Traktat zakazuje wszelkich porozumień między przedsiębiorstwami, których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku. Traktat zakazuje również nadużywania przez jedno lub więcej przedsiębiorstw pozycji dominującej wewnątrz wspólnego rynku. Komisja Europejska odgrywa kluczową rolę w kontrolowaniu, czy te zasady są przestrzegane. Może narzucić kary na przedsiębiorstwa lub kraj UE, które się do nich nie stosują. Siła Komisji jest tak wielka, że może również zakazać działania uzgodnionego między dwoma przedsiębiorstwami poza UE, jeżeli takie działanie mogłoby mieć wpływ na jednolity rynek. Komisja monitoruje również "pomoc państwa", czyli pomoc udzieloną przez rządy Państw Członkowskich swoim przedsiębiorstwom.

Polityka konkurencji

Polityka konkurencji należy do głównych i najwcześniej uzgodnionych polityk wspólnotowych. Zasadność i konieczność jej prowadzenia wiąże się bezpośrednio z jednym z głównych celów Wspólnot Europejskich, jakim było stworzenie wspólnego rynku państw członkowskich. Polityka konkurencji ma dać gwarancje, że bariery zniesione w handlu wewnętrznym, w ramach wspólnego rynku, nie zostaną zastąpione innymi działaniami ze strony przedsiębiorstw lub rządów, prowadzącymi do zniekształcenia konkurencji. Polityka konkurencji ma na uwadze przede wszystkim interes konsumentów i stara się o zapewnienie im łatwego dostępu do dóbr i usług oferowanych na jednolitym rynku po maksymalnie zbliżonych cenach. Równocześnie poprzez stworzenie warunków do skutecznego funkcjonowania wolnej konkurencji, wpływa ona korzystnie na konkurencyjność unijnych przedsiębiorstw na rynku światowym. Prawo konkurencji WE ma pierwszeństwo w stosunku do prawa narodowego, ale w praktyce system wspólnotowy i rozwiązania narodowe funkcjonują obok siebie. Zasady wspólnotowe mają na względzie zapewnienie swobodnej konkurencji na rynku wewnętrznym, w handlu pomiędzy państwami członkowskimi. Nie dotyczą natomiast poszczególnych rynków narodowych. We wdrażaniu i egzekwowaniu wspólnotowych przepisów w dziedzinie konkurencji szczególna rola przypada Komisji Europejskiej. W niektórych przypadkach Komisja dzieli się swymi uprawnieniami z władzami i sądami państw członkowskich, w innych (takich jak kontrola fuzji przedsiębiorstw, monitorowanie pomocy państwa) działa sama. Komisja ma prawo nakładać na firmy nie przestrzegające wspólnotowych reguł konkurencji grzywny, których wysokość zależy od wagi stwierdzonego naruszenia prawa i czasu trwania takiego procederu. W odniesieniu do pomocy państwa, Komisja ma prawo nakazać przedsiębiorstwu zwrot bezprawnie uzyskanej pomocy instytucjom narodowym, które tej pomocy udzieliły. Od decyzji Komisji przysługuje odwołanie do Sądu Pierwszej Instancji lub do Trybunału Sprawiedliwości. Podstawowe przepisy regulujące politykę konkurencji wywodzą się jeszcze z Traktatu Rzymskiego. W tworzenie prawa wtórnego, wywodzącego się z prawa pierwotnego, zaangażowane są Rada (działająca kwalifikowaną większością głosów) i Trybunał Sprawiedliwości (poprzez swe orzecznictwo). Wspólnotowe reguły konkurencji odnoszą się do wszelkiego rodzaju przedsiębiorstw zarówno prywatnych, jak i publicznych, działających na jednolitym rynku, w tym również do firm mających swą siedzibę poza terytorium WE, jeśli ich praktyki oddziałują niekorzystnie na handel między państwami członkowskimi. Prawo konkurencji obejmuje zasadniczo wszystkie dziedziny gospodarki. Jego zastosowanie zostało traktatowo ograniczone tylko w przypadku rolnictwa (gdzie polityka konkurencji jest podporządkowana celom Wspólnej Polityki Rolnej). Odrębne zasady konkurencji obowiązują też w sektorze węgla i stali, na podstawie Traktatu o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali. Polityka konkurencji WE koncentruje się na pięciu głównych kierunkach, do których zalicza się: wyeliminowanie porozumień ograniczających konkurencję, niedopuszczenie do wykorzystywania przez przedsiębiorstwa pozycji dominującej, kontrola fuzji przedsiębiorstw, liberalizacja zmonopolizowanych sektorów gospodarki, monitorowanie pomocy państwa. Traktat o WE wprowadza zakaz porozumień ograniczających konkurencję (nazywany często zakazem karteli). Zakaz ten ma charakter ogólny, odnosi się zarówno do porozumień horyzontalnych (między przedsiębiorstwami działającymi na tym samym szczeblu produkcji, przetwarzania czy dystrybucji), jak i wertykalnych (między przedsiębiorstwami funkcjonującymi na różnych szczeblach i nie konkurującymi bezpośrednio z sobą). Jak zostało uszczegółowione w traktacie, zakaz odnosi się do porozumień między przedsiębiorstwami, decyzji związków przedsiębiorstw oraz uzgodnionych praktyk między przedsiębiorstwami, jeśli służą one: zapobieganiu konkurencji (czyli całkowitemu jej wyeliminowaniu), ograniczeniu konkurencji oraz zniekształcaniu konkurencji, a ich efekty są na rynku odczuwalne. W szczególności zakazane są porozumienia cenowe (w odniesieniu do ceny zakupu lub zbytu) oraz ustalające inne warunki handlowe, porozumienia kontyngentowe (ograniczające lub wprowadzające kontrolę nad wielkością produkcji, zbytu, inwestycji oraz postępem technicznym), porozumienia o podziale rynku lub źródeł zaopatrzenia, porozumienia dyskryminacyjne (w sprawie nierównego traktowania partnerów handlowych przy równorzędnych umowach, prowadzącego do szkód konkurencyjnych) oraz porozumienia wiązane (wymuszanie na partnerach dodatkowych zobowiązań, nie mających bezpośredniego związku z głównym przedmiotem umowy). Naruszenie zakazu zawierania porozumień ograniczających konkurencję między przedsiębiorstwami rodzi różnorodne skutki prawne. Po pierwsze, porozumienia te są z mocy prawa nieważne. Po drugie, Komisja Europejska, stwierdziwszy istnienie takiego porozumienia, może nakazać jego natychmiastowe zaniechanie, może też nałożyć na przedsiębiorstwa grzywnę pieniężną. I po trzecie, naruszenie zakazu upoważnia do występowania z roszczeniami odszkodowawczymi. Jako przykłady działań podjętych przez Komisję Europejską można wymienić wydany w 1998 zakaz porozumienia kartelowego o zasięgu wspólnotowym między producentami rur służących do przepływu gorącej wody, czy też zakaz porozumienia cenowego między dwoma producentami i dwoma dystrybutorami cukru w Wielkiej Brytanii. W prawie wspólnotowym przewidziano możliwość wyłączenia spod zakazu zawierania takich porozumień. Zakaz może nie być stosowany w przypadku, gdy porozumienie służy wzrostowi efektywności gospodarowania, postępowi technologicznemu i przyniesie bezpośrednie korzyści konsumentom (w postaci obniżki cen), a zarazem nie będzie ograniczać konkurencji ponad miarę. Wyłączenie może mieć charakter indywidualny lub grupowy. Komisja Europejska może zgodzić się na wyłączenie indywidualne na wniosek stron porozumienia, które muszą uprzednio zawiadomić Komisję o porozumieniu. Natomiast wyłączenia grupowe są dokonywane w drodze rozporządzeń Rady oraz rozporządzeń wykonawczych Komisji i nie wymagają notyfikacji. Wyłączenia grupowe mają dość szeroki zakres i dotyczą zwłaszcza porozumień w dziedzinie licencji patentowych, badań i rozwoju oraz know-how, porozumień franchisingowych, niektórych porozumień dystrybucyjnych i specjalizacyjnych, pewnych kategorii porozumień w dziedzinie transportu lotniczego.

Polityka rolna

Podstawowe zasady Wspólnej Polityki Rolnej realizowanej przez państwa członkowskie Unii Europejskiej zostały ustanowione w Traktacie o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej z dnia 25 marca 1957, czyli w Traktacie Rzymskim. Państwa założycielskie w chwili tworzenia EWG dążyły do zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego obywatelom Wspólnoty oraz zwiększenia dochodów rolniczych. Z uwagi na specyfikę produkcji rolnej, rolnictwo uznano za szczególną dziedzinę gospodarki. Regulacje dotyczące rynku rolnego wydzielono ze wspólnego rynku innych towarów i usług zapewniając mu system ochrony oparty na działaniach interwencyjnych i protekcjonistycznych. Europejska Wspólnota Gospodarcza została zobowiązana do prowadzenia Wspólnej Polityki Rolnej poprzez realizację wytyczonych w niej podstawowych celów. Do celów Wspólnej Polityki Rolnej Traktatu Amsterdamskiego należy: podniesienie wydajności produkcji rolnej i jej racjonalny rozwój poprzez promocję postępu technicznego oraz pełne wykorzystanie środków produkcji i siły roboczej; zapewnienie odpowiednich dochodów i poziomu życia społeczności wiejskiej; zagwarantowanie bezpieczeństwa dostaw żywności oraz ustalenie umiarkowanych cen i stabilizacja rynku produktów rolnych. Wspólny rynek rolny w ramach Unii Europejskiej obejmuje rolnictwo oraz handel produktami rolnymi, za które uznano: płody rolne i produkty wstępnie przetworzone oraz niektóre produkty przekraczające stopień pierwszego przetworzenia. Wykaz produktów rolnych, które korzystają ze szczególnej ochrony w ramach Wspólnej Polityki Rolnej jest sporządzony w formie Aneksu I do Traktatu Rzymskiego. W odniesieniu do towarów nie znajdujących się w tym wykazie stosowane są postanowienia ogólne Traktatu. Wspólny europejski rynek rolny funkcjonuje w oparciu zasady. Pierwszą jest zasada jedności rynku wewnętrznego w powiązaniu ze swobodnym obrotem towarowym i kapitałowym w ramach Wspólnoty, przy zniesieniu ceł wewnętrznych (od 1 sierpnia 1968) oraz innych barier handlowych np. kontyngentów towarowych. Rynek ten funkcjonuje więc na zasadzie równego traktowania towarów pochodzących z państw członkowskich Unii Europejskiej. Druga to zasada wspólnej polityki zagranicznej w handlu produktami rolnymi przy jednoczesnym preferowaniu produktów własnych. Tym samym produktom rolnym pochodzącym ze Wspólnoty przyznano pierwszeństwo nad produktami importowanymi z krajów trzecich. Kolejna zasada odnosi się do stosowania jednolitych mechanizmów interwencji rolnej w odniesieniu do płodów i produktów rolnych, poprzez niwelowanie różnic w poziomie cen krajowych do poziomu dochodów rolniczych oraz ścisłej kontroli importu towarów spoza Wspólnoty. W rezultacie, organy Wspólnoty otrzymały kompetencje do podejmowania decyzji w zakresie ustalania cen rolnych i stosowania innych instrumentów interwencji. Jest też zasada mówiąca o solidarnym współudziale wszystkich państw członkowskich w finansowaniu Wspólnej Polityki Rolnej. Podczas Konferencji Rolnej EWG w 1958 w Stresa uznano, że rozwój produkcji rolnej w ramach Wspólnoty z uwagi na jej wysokie koszty powoduje konieczność utrzymania wyższych cen skupu na te produkty od cen światowych, przy jednoczesnym powstrzymaniu napływu tańszych produktów z zewnątrz. W rezultacie wpłynęło to na politykę rynkowo-cenową poprzez liczne, jednolite regulacje rynku produktów rolnych i wspólne regulacje obrotu handlowego z krajami trzecimi. Realizacja Wspólnej Polityki Rolnej w pierwszym jej dziesięcioleciu doprowadziła do zapewnienia Wspólnocie samowystarczalności żywnościowej. Próbę przemian strukturalnych przedstawiono w memorandum Komisji EWG z 18 grudnia 1968 w sprawie reformy rolnictwa, znanym powszechnie pod nazwą Planu Mansholta. Celem planu była reorientacja struktury agrarnej Wspólnoty poprzez m.in. powiększenie wielkości gospodarstw rolnych oraz przeciwdziałanie nadmiernej podaży produktów rolnych. Plan Mansholta nie został jednak w pełni zrealizowany z uwagi na słabe poparcie polityczne. Prowadzenie Wspólnej Polityki Rolnej poprzez intensyfikację produkcji w oparciu o istniejący system interwencji na rynku rolnym Wspólnoty doprowadziło do wystąpienia nadwyżek produkcji. Dlatego też rozpoczęto proces modyfikacji polityki rolnej Wspólnot. Jednolity Akt Europejski, podpisany w lutym 1985, oraz kolejne dokumenty Komisji WE zaakceptowane na szczycie w Brukseli w 1988 miały na celu podtrzymanie produkcji rolnej przez interwencję państwa. Służyć temu miało określenie górnej granicy wydatków na wspólną organizację rynków rolnych, wprowadzenie zasady automatycznego obniżania cen w momencie przekroczenia określonego pułapu produkcji oraz realizację programów wyłączania gruntów rolnych z produkcji i zmiany ich przeznaczenia np. na cele leśne. Kolejny projekt reformy Wspólnej Polityki Rolnej przedstawiony został przez Komisarza ds. Rolnictwa Ray'a MacSharry'ego w styczniu 1991, a następnie zatwierdzony przez Komisję. Reforma ta miała na celu zmianę orientacji polityki rolnej powodującej zwiększanie nadwyżek produkcyjnych, stagnację dochodów gospodarstw rolnych pomimo zwiększających się nakładów oraz zmniejszanie liczby zatrudnionych w rolnictwie, a także wzrost kosztów budżetowych przeznaczonych na rolnictwo. Zmodyfikowane założenia, zasady i cele oparte na planie MacSharr'yego zawarto w Reflection Paper.

Podstawowymi zasadami Wspólnej Polityki Rolnej przedstawionymi w Reflection Paper są: jedność rynku, preferencje Wspólnoty (interwencja i protekcjonizm), finansowa solidarność. Oznacza to prowadzenie polityki pomocy finansowej z uwzględnieniem potrzeb i problemów indywidualnych i regionalnych. Podstawowym celem programu MacSharry'ego jest: przeorientowanie Wspólnej Polityki Rolnej z uwzględnieniem aspektów społecznych i gospodarczych tak, aby umożliwić stały rozwój obszarów wiejskich oraz ochronę środowiska naturalnego. Wsparcie Wspólnoty skierowano na rozwój agroturystyki oraz tworzenie nowych, innych miejsc pracy na obszarach wiejskich. W zakresie polityki strukturalnej przewidziano obowiązkowe ograniczenie powierzchni upraw, a w odniesieniu do polityki rynkowej, obniżanie cen gwarantowanych dla zwiększenia konkurencyjności produktów wspólnotowych na rynkach światowych przy jednoczesnym zapewnieniu premii bezpośrednich, ze szczególnym uwzględnieniem gospodarstw znajdujących się na obszarach o trudnych warunkach naturalnych. Proces ewolucji Wspólnej Polityki Rolnej wykazuje, że kolejne próby jej zreformowania miały wpływać na poprawę kontroli produkcji rolnej i wydatków budżetowych na jej realizację, która pochłania rocznie, średnio około 40 % budżetu Unii Europejskiej. Na szczycie Unii Europejskiej w Berlinie w marcu 1999 w ramach dyskusji nad opracowanym przez Komisję Europejską dokumentem Agenda 2000, postanowiono utrzymać na lata 2000-2006 generalne zasady Wspólnej Polityki Rolnej, uznając jednak potrzebę kontynuacji reform. Zmiany powinny zmierzać w kierunku zapewnienia rolnictwu jego wielofunkcyjnego charakteru, rozwoju uwzględniającego ochronę środowiska naturalnego, zwiększenia konkurencyjności, udziału mieszkańców terenów wiejskich w rozwiązywaniu ich specyficznych problemów, przy jednoczesnym respektowaniu oczekiwań konsumentów w zakresie bezpieczeństwa i jakości żywności oraz warunków hodowli i uboju zwierząt. W celu stabilizacji wydatków na rolnictwo Rada Europejska podjęła decyzję o zastosowaniu konkretnych instrumentów ograniczających koszty interwencji rolnej na rynku mleka w proszku, zbóż, wołowiny i roślin oleistych. W celu przeciwdziałania spadkowi dochodów rolniczych z tytułu niższych cen i niższego poziomu produkcji przewidziano zwiększenie lub wprowadzenie nowych płatności kompensacyjnych bezpośrednio wypłacanych rolnikowi. W ramach wspólnej polityki rozwoju obszarów wiejskich przewidziano zintegrowane działania promujące rozwój i dostosowanie strukturalne regionów słabiej rozwiniętych oraz wspieranie ekonomiczno - społecznej restrukturyzacji obszarów dotkniętych szczególnie trudnymi problemami. Wsparcie Wspólnoty skierowane jest na poprawę struktury gospodarstw rolnych, przetwórstwa i sprzedaży produktów rolnych, wprowadzenie nowych technologii i poprawę jakości produktów, zmianę charakteru produkcji, wprowadzenie uzupełniających bądź alternatywnych form działalności oraz na równomierny rozwój terenów leśnych i rolnictwa przy zwróceniu szczególnej uwagi na uwarunkowania i wymagania związane z ochroną środowiska naturalnego, respektującego wymagania środowiska.