Sytuacja międzynarodowa po II wojnie światowej

Statystyka II wojny światowej

Panujący zamęt wojenny swoim zasięgiem objął 78 istniejących państw, tylko nieliczne nie wzięły udziału w tych zmaganiach. Ciężar wojny poniosło jednak przede wszystkim 110 mln powołanych pod broń obywateli, z których życie straciło ok. 53 mln. Całość wydatków oszacowano na 935 mln dolarów, zaś około 260 mln wyniosły straty materialne. Można powiedzieć, że większość europejskich krajów dzięki przetaczającemu się frontowi, czy stacjonującym wojskom odczuła wpływ wojny.

Polityka Związku Radzieckiego po II wojnie świtowej

Związek Radziecki już w trakcie wojennej batalii czynił przygotowania, by rozszerzyć i oprzeć swój system bezpieczeństwa o państwa Europy Środkowo-Wschodniej. Zmierzał ku temu dwoma metodami: aktywnie wspierał powstawanie komunistycznych partii w wybranych krajach, bądź pomagał pro-radzieckim ugrupowaniom.

Powołanie ONZ oraz jej cele

Ogrom poniesionych strat uświadomił rządom państw konieczność zapobieżenia rozlewowi krwi na wielką skalę w przyszłości. Podczas konferencji moskiewskiej w 1943 roku Chiny, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i ZSRR zgodziły się co do tego, że powinien powstać organ złożony z równo uprawnionych członków wspierający utrzymanie pokoju. Zaczęto opracowywać projekt organizacji mającej za zadanie utrzymywać pokój. Zaakceptowany w 1944 roku na Konferencji w Dumbarton Oaks statut nowej organizacji został przedłożony podczas kolejnej Konferencji w San Francisco wyznaczonej na okres od kwietnia do czerwca 1945 roku. Opracowana w czerwcu Karta Narodów weszła w życie 24 października 1945 roku. Karta ta zawarła podstawowe rysy światowego porządku w nowej rzeczywistości. Podstawowymi organami zarządzającymi Organizacją Narodów Zjednoczonych ustanowiono następujące ciała:

-Zgromadzenie Ogólne złożone z przedstawicieli państw członkowskich;

-Rada Bezpieczeństwa odpowiedzialna za utrzymanie bezpieczeństwa;

-Rada Gospodarczo-Społeczna mająca za zadanie rozwiązywanie kwestii gospodarczych, społecznych, kulturalnych oraz związanych z prawami człowieka;

-Rada Powiernicza;

-Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości;

-Sekretariat, instytucja administrująca pracą Organizacji;

Niepowtarzalność Organizacji Narodów Zjednoczonych przejawia się przede wszystkim w jej ogromnym zasięgu i uniwersalności.

Celami przyświecającymi ONZ-owi było utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa na świecie, popieranie współpracy między państwami, wspieranie przyjaznych stosunków. Cele te miały być osiągnięte poprzez zachowywanie priorytetów takich jak: wszyscy członkowie traktowani są w ten sam sposób, państwa pozostające w Organizacji szanują wzajemne prawne zobowiązania, zaś do rozwiązania konfliktów nie używają siły tylko pokojowych metod. W wyjątkowych sytuacjach, gdy normy międzynarodowego prawa zostają naruszone możliwa jest zbrojna interwencja członków. Na co dzień w krajach o trudnej sytuacji przewiduje się stacjonowanie stałych przedstawicieli Narodów Zjednoczonych tzw. misje pokojowe.

Konferencja w Poczdamie

Spotkanie Wielkiej Trójki - W. Churchill, Stalin i Roosevelt w Poczdamie było trzecią, a zarazem ostatnią wielką konferencją kształtującą powojenny ład. Kiedy od 17 lipca do 2 sierpnia debatowano nad losami Europy na Dalekim Wschodzie, toczyła się jeszcze wojna z Japonią. Na konferencji obok kontynuowania wojny na Dalekim Wschodzie i warunków przystąpienia ZSRR do wojny z Japonią omawiano postanowienia dotyczące Niemiec po ich bezwarunkowej kapitulacji. Ustalono, że terytorium Niemiec oraz miasto Berlin będzie podzielone na strefy okupacyjne - radziecką, brytyjską, amerykańską i francuską. Władze okupacyjne miały dopilnować procesu demilitaryzacji tj. rozbrojenia, oraz denazyfikacji, czyli likwidacji władz i partii nazistowskiej, rozbicia potencjałów przemysłowych - dekartelizacji oraz demokratyzacji, czyli wprowadzeniu Niemiec na drogą sytemu demokratycznego. Przywódcy nazistowscy odpowiadać mieli za zbrodnie wojenne przed specjalnym Trybunałem międzynarodowym. Decyzje, co do uszczuplonego o terytorium niemieckie, granicy z Polską miały zostać podjęte po przesiedleniu ludności niemieckiej.

W Poczdamie ustanowiono Radę Ministrów Spraw Zagranicznych w skład której weszły przedstawicielstwa ZSRR, USA, Wielkiej Brytanii, Francji i Chin. Twór miał zająć się prowadzeniem i koordynacją międzynarodowej współpracy zmierzającej do stworzenia nowego ładu. Zawarto kompromis co do obserwacji wyborów w Rumuni i Bułgarii, tym samym te kraje znalazły się w strefie radzieckich wpływów.

Ostatnia z wielkich Konferencji uszczegółowiła postanowienia wcześniejszych spotkań. Pomimo wypracowania wielu kompromisów, poczdamskie spotkanie pokazało, że pomiędzy najwyższymi przywódcami coraz widoczniejsze powstają różnice. Owe odmienne poglądy legły u podstaw procesu, który ujawnił się nieco później, a nazwany został "zimną wojną".

Wprowadzenie ziemnej wojny i rywalizacja wpływ w Europie

Prowadzenie działań wojennych przeciwko hitlerowskim Niemcom wymagało od aliantów wzajemnego porozumienia i współpracy. Kiedy wojna się skończyła pokonane Niemcy nie stanowiły już przeciwnika, wobec którego należałoby zjednoczyć siły. Coraz bardziej widoczne były różnice interesów. Stopniowo w powojennym świecie na linii: USA - Europa Zachodnia pojawiać zaczęły się napięcia i spory. Choć nie prowadzono wojny w sensie militarnym dało się zauważyć ochłodzenie stosunków, a także ogromne napięcie we wzajemnych relacjach. Stopniowo coraz bardziej zauważalny był wyścig zbrojeń, na opinii publicznej stosowano zabiegi wojny psychologicznej i ideologicznej. Pomimo wielu ustępstw ze strony aliantów w sprawie katyńskiej i procesie norymberskim dalsza współpraca okazała się niemożliwa. Wraz z ogłoszeniem przez Stalina zaostrzenia walki klasowej w USA zaprezentowano doktrynę o zatrzymaniu rozszerzania się komunizmu.

Jednym z punktów zapalnych okazały się Niemcy podzielone na strefy okupacyjne. Wkrótce nasilające się radzieckie aspiracje oraz różnice zdań doprowadziły do powstania dwóch niemieckich państw a następnie dzielącego Berlin Muru. Nie lepiej wyglądała sytuacja na południu Europy, gdzie ZSRR wspierał komunistyczny ruch.

Podczas jednego z wieców w Moskwie Stalin stwierdził, że kapitalizm zawiera w sobie zarzewie konfliktu i wojny. Zripostowany został przez Churchilla, który w Fulton wygłosił słynną mowę o żelaznej kurtynie od Szczecina po Triest. Przeciwko polityce ZSRR wystąpił też prezydent USA Truman, który w 1947 roku zapowiedział wsparcie dla ogarniętej wojną domową Grecji oraz Turcji - nie chcącej oddać ZSRR cieśnin czarnomorskich. W swoim wystąpieniu zapewnił, że będzie wspierał wszystkie wolne narody zmagające się z próbami zdominowania przez uzbrojone mniejszości lub siły zewnętrzne. Łatwo dało się odczytać, że chodzi o Związek Radziecki.

Wkrótce zaczęto realizować plan gospodarczej pomocy ogłoszony na Uniwersytecie Harvarda przez George'a Marshalla. W swoich zamierzeniach pomoc miała objąć wszystkie państwa kontynentu. Okazało się jednak, że państwa Europy Środkowo- Wschodniej pod naciskiem ZSRR odrzuciły tę propozycję. Pomoc gospodarcza miała mieć formę bezzwrotnej pożyczki przeznaczonej na odbudowę zniszczonych gospodarek

Tymczasem dość trudna sytuacja kształtowała się w kwestii niemieckiej. Istniejące strefy okupacyjne Wielkiej Brytanii i Niemiec w 1947 roku połączono w Bizonię. Następnie do powstałego tworu w 1948 roku dołączono strefę francuską w wyniku czego powstała Trizonia.

Po wprowadzeniu w Trizonii nowego silnego pieniądza radzieckie wadze okupacyjne odpowiedziały blokadą dróg do zachodnich sektorów Berlina. Taka sytuacja miała miejsce od 24 czerwca 1948 roku do 4 maj 1949 roku. Zachodnie władze okupacyjne utrzymały zaopatrzenie Berlina za pomocą transportu lotniczego. Blokada Berlina była największym kryzysem politycznym w Europie od zakończenia drugiej wojny światowej. Ostatecznie państwo niemieckie zostało podzielone na RFN utworzoną 7 września 1949 roku oraz NRD powstałą 7 października 1949 roku.

Blokada Berlina uświadomiła USA i Europie Zachodniej kruchość panującej równowagi. Stała się impulsem do podpisania w 1949 roku w Waszyngtonie przez 12 państw sojuszu wojskowego nazwanego Paktem Atlantyckim. Artykuł 5 tego paktu mówił, że w przypadku zbrojnej napaści, na któregoś z członków paktu pozostali będą zobowiązani przyjść mu z pomocą.

Związek Radziecki nie mógł pozostać obojętny wobec tej konsolidacji Zachodu. W 1955 roku Albania, Czechosłowacja, Bułgaria, NRD, Polska, Rumunia, Węgry i ZSRR stały się sygnatariuszami Układu Warszawskiego. Utworzony na 20 lat przewidywał powstanie Zjednoczonego Dowództwa Sił Zbrojnych państw, Doradczego Komitetu Politycznego oraz Komitetu Ministrów Obrony.

Okres zimnej wojny oprócz kryzysu berlińskiego wstrząsany był również innymi konfliktami. W czerwcu 1950 roku wojska północnokoreańskie napadły na Koreę Południową i w szybkim tempie ją zajęły. Rada Bezpieczeństwa uchwaliła wysłanie wojsk międzynarodowych do Korei, które w większości składały się z sił amerykańskich dowodzonymi przez generała Mac Artura. W wyniku amerykańskiej ofensywy Armia Kim Ir Sena znalazła się w trudnej sytuacji. Na pomoc Kim Ir Senowi przybyło 40 dywizji tzw. ochotników chińskich dowodzonych przez Peng Te Huaja. Zdymisjowanego Mac Artura zastąpił gen. Ridgway, który prowadził walki jeszcze przez 2 lata. ONZ podjęła próby prowadzenia rokowań, jednak pod wpływem nacisków ZSRR została zmuszona do rezygnacji. Tymczasem Związek Radziecki zachowywał pozory neutralności. Na froncie wojennym w maju 1951 roku została utworzona granica pomiędzy Koreą Północną i Koreą Południową. Ustabilizowała się ona na linii 38 równoleżnika. Korea Północna znalazła się w sowieckiej strefie wpływów. ONZ z amerykańskiej inspiracji wykorzystując bojkot obrad Rady Bezpieczeństwa przez ZSRR uznała Kim Ir Sena za agresora i uprawomocniła interwencję wojskową narodów zjednoczonych. Pomimo, że ofensywa ONZ nie przyniosła oczekiwanych rezultatów natarcie komunistycznych wojsk zostało zatrzymane. Rozpoczęto rozmowy pokojowe zaś 27 lipca 1953 roku podpisano zawieszenie broni.

Rok 1953 miał przełomowe znaczenie w zimno-wojennych stosunkach. Wówczas zmarł Stalin, od tego momentu rozpoczął się okres pewnego odprężenia w relacjach między blokami. W 1946 roku zakończono trwający konflikt w Indochinach. Podczas konferencji Genewskiej Wietnam został podzielony na 17 równoleżniku. Zaakceptowano suwerenność Laosu i Kambodży. Konferencja zyskała symboliczny wymiar na drodze do odprężenia.

W Związku Radzieckim nastąpiła długo oczekiwana zmiana warty. Dyktator został zastąpiony przez grupę składającą się z Nikty Chruszczowa, Giorgija Malenkowa, czy Ławrientija Berii.

To kolektywne kierownictwo partii nie było jednak w stanie współpracować. Wkrótce jeden z jego członków Beria został z polityki usunięty. Oficjalnym powodem były działania przeciwko ZSRR. Niedługo potem został zamordowany.

System komunistyczny został poważnie nadszarpnięty. Reforma walutowa, podwyżka cen spotkała się ze zdecydowanym sprzeciwem społeczeństwa czechosłowackiego. W odpowiedzi na strajk generalny ogłoszono stan wojenny. Analogiczna sytuacja miała miejsce w NRD, gdzie robotnicy wystąpili przeciwko nowym normom produkcyjnym. Sprzeciw został zdecydowanie stłamszony, co miało przestrzegać przed próbami protestu.