Współczesnych ludzi bardzo dziwi, jak to było możliwe, że w Europie powstał tak zbrodniczy system władzy, który wywołał największą w konsekwencji wojnę w dziejach ludzkości. W tym celu musimy się wczuć w atmosferę, jaka panowała na kontynencie europejskim zaraz po I wojnie światowej, która zresztą miała już być ostatnim konfliktem zbrojnym w cywilizowanym świecie. Wojna ta swymi zniszczeniami i potwornościami spowodowała szczere pragnienie pokoju pośród poszczególnych narodów. Jednak przy omawianiu Traktatu Wersalskiego, który ustalał powojenny ład na kontynencie, politycy popełnili olbrzymie błędy. Takie kraje jak: Niemcy, Bułgaria, Węgry i inne, w wyniku decyzji zwycięskich mocarstw utraciły znaczne obszary i zostały niezmiernie upokorzone. W tych państwach sytuacja stawała się, od samego początku pokoju, bardzo niestabilna, a także sprzyjała rozwojowi radykalizmów żądających rewizji linii granicznych. Drugim istotnym czynnikiem powodującym narodzenie się faszyzmu była wielce nieustabilizowana sytuacja gospodarcza zarówno krajów zwycięskich, jak i pokonanych. W Europie szalała hiperinflacja, zapanowało ogromne bezrobocie, któremu towarzyszył spadek produkcji przemysłowej i rolnej, co w rezultacie prowadziło do wybuchu społecznego niezadowolenia.

Faszyzm

Pierwszym państwem, w którym taki wybuch został wywołany były, zwycięskie w czasie I wojny światowej Włochy. W roku 1919 Benito Mussolini objął przywództwo w pierwszej faszystowskiej organizacji, która składała się przede wszystkim z: kombatantów, anarchistów, byłych socjalistów i monarchistów. Jednym z jej podstawowych celów stało się umniejszanie wpływów komunistów, dlatego też była hojnie sponsorowana przez handlowców, przemysłowców i właścicieli ziemskich. W krótkim czasie ruch zdobywał we włoskim społeczeństwie coraz większe rzesze sympatyków i przemienił się w znaczną siłę polityczną w tym kraju. Czując ową siłę 28 października 1922 roku Benito Mussolini ruszył na czele sympatyków swojej organizacji po władzę do Rzymu, miał zamiar dokonać zamachu stanu. Panujący włoski królEmanuel III przeciwstawił się żądaniom podpisania dekretu wprowadzającego stan wyjątkowy, który być może udaremniłby poczynania faszystów. Przeciwnie, 31 października 1922 roku monarcha powierzył faszystowskiemu przywódcy misję utworzenia nowego gabinetu.

Od momentu objęcia rządów Mussolini ze swoimi ludźmi zaczął robić w swym kraju porządki oczyszczając go w pierwszej kolejności z przeciwników politycznych. W ten sposób w roku 1925 ustanowiono dyktaturę faszystowskiej partii, a już w rok później wprowadzono zakaz działalności innych partii politycznych oraz związków zawodowych. Zawiązana tyrania wykorzystywała także swoje bojówki zwane "czarnymi koszulami", które siały popłoch w społeczeństwie. Siłą likwidowali oni wszystkie organizacje mogące przeciwstawić się Narodowej Partii Faszystowskiej (NPF) przy projekcie monopolizacji władzy. Faszystowska ideologia stała się w okresie 1925 - 43 ideologią ogólnopaństwową we Włoszech. Całość aparatu władzy została przekształcona w oparciu o reguły skrajnego centralizmu. Utworzono nowe organizacje masowe, do których musieli należeć wszyscy mieszkańcy bez jakiegokolwiek wyjątku, nawet wiekowego. W szkołach dzieci oraz młodzież poddawano szeroko zakrojonej propagandzie. Zlikwidowano jakiekolwiek demokratyczne organizacje i związki przedstawicielskie z samorządami na czele. Tajna policja bez przerwy czuwała nad utrzymaniem spokoju społecznego w dyskretny sposób usuwając wszelkich przeciwników ustroju.

Faszyści chcąc zdobyć społeczne zaufanie organizowali masowe prace publiczne, oraz wiece i spotkania, na których szerzyli wrogie nastroje względem innych narodowości. Jednym z podstawowych haseł partii faszystowskiej było wprowadzenie Włoch na scenę imperialnej polityki. Realizując ją, Mussolini zaatakował w roku 1935 Abisynię i niepełna rok później zajął to jedyne niepodległe, afrykańskie państwo. Sprzeciwy zachodnich mocarstw, w tym Francji i Wielkiej Brytanii okazały się na tyle symboliczne, że jedynie podsycały agresywne nastroje we Włoszech, a także w Niemczech. W roku 1937 Włochy przyłączyły się do tworzonego przez Japonię i Niemcy Paktu Antykominternowskiego, skierowanemu przeciwko Związkowi Radzieckiemu. W okresie 1936 - 39 włoscy żołnierze bardzo aktywnie wspierali generała Francisco Franco w hiszpańskiej wojnie domowej, dzięki czemu bardzo wydatnie przyczynili się do ustanowienia tam reżimu faszystowskiego. Następną zdobyczą Mussoliniego została Albania, którą państwo włoskie bezprawnie zaanektowało w roku 1939. Faszyści włoscy uznawali zajęcie Albanii za istotny krok w planowanych podbojach w basenie Morza Śródziemnego. Postępując zgodnie z faszystowską ideologią dotyczącą kultu jednostki włoski dyktator nawiązując do tradycji antycznego Rzymu mianował się wodzem, czyli duce, żeby zwiększyć swój prestiż w państwie.

Niemcy stały się kolejnym krajem po Włoszech, gdzie zwyciężył faszyzm. Jednakże w związku z bardziej radykalną formą został on w państwie niemieckim nazwany hitleryzmem, bądźnazizmem. Przywódcą owej politycznej orientacji w Republice Weimarskiej, jak nazwano Niemcy w wyniku decyzji powziętych w Wersalu, stał się Adolf Hitler, któremu w przeciągu kilku lat udało się przekształcić małą lokalną partyjkę (NSDAP) w ugrupowanie ogólnonarodowe. Został on liderem NSDAP, czyli narodowych socjalistów na początku roku 1921 i okazał się znakomitym mówcą i organizatorem. Program jego stronnictwa charakteryzował się: rasizmem, szowinizmem, demagogią i skrajnym antykomunizmem. Naśladując Mussoliniego, niemieccy naziści dokonali w roku 1923 w Monachium zamachu stanu chcąc przechwycić władzę w swoje ręce. Jednak lokalne władze Bawarii szybko stłumiły faszystowski pucz, a przywódców buntu osadziły w areszcie. Ugrupowanie Hitlera zostało pokonane i wydawało się, że jest to jego koniec i upadek. Samego Hitlera osadzono na okres półtora roku w więzieniu, ale mimo to nie zaprzestał politycznej działalności. Korzystając z dużej ilości wolnego czasu napisał on w więzieniu książkę pod tytułem "Mein Kampf"(Moja walka), w której obwieścił cały swój złowrogi program polityczny. Przewidywał on przede wszystkim rewizję niemieckich granic, prowadzenie polityki walki z komunizmem oraz ludobójstwa.

W roku 1925 Hitler wyszedł z więzienia, po czym bardzo szybko udało mu się odbudować struktury partii. Nauczony doświadczeniem zaczął walczyć o przejęcie władzy w państwie w legalny sposób, czyli pragnął, ażeby jego ugrupowanie wygrało demokratyczne wybory. W realizacji tych celów pomocne miały być uformowane w szeregach partii faszystowskiej bojówki (SS i SA), które miały chronić partyjne wiece i przeszkadzać w spotkaniach przeciwników politycznych z wyborcami. Olbrzymim przełomem w marszu po objęcie rządów przez NSDAP okazał się wielki krach gospodarczy z 1929 roku, który spowodował masowe bezrobocie (prawie 4 miliony osób), w wyniku którego powstało w niemieckim społeczeństwie wielkie niezadowolenie. Do mas ludzkich zaczęły w końcu docierać radykalne i imperialne slogany nazistów, którzy zdobywali coraz większe poparcie w społeczeństwie. Po przeprowadzonych w roku 1932 wyborach do niemieckiego parlamentu - Reichstagu, partia faszystowska okazała się najliczniejszym ugrupowaniem w całym parlamencie. W roku 1933 Hitler został mianowany na kanclerza Niemiec przez wiekowego i niedomagającego prezydenta Rzeszy Paula von Hindenburga. Jeszcze w tymże roku faszyści podpalili gmach Reichstagu, po czym oskarżyli o ten czyn komunistów. Wydarzenie to zostało wykorzystane jako pretekst do zaprowadzenia stanu wyjątkowego ograniczającego wszelkie swobody obywatelskie. W następnym roku umarł prezydent Rzeszy Hindenburg, co przywódca nazistów skrzętnie wykorzystał przejmując jego kompetencje. Posiadając władzę zarówno kanclerską, jak i prezydencką mianował się wodzem niemieckiego narodu - führerem. Jeszcze w przeciągu tego samego roku Hitler nakazał zlikwidować opozycję wewnątrzpartyjną, co nastąpiło w wyniku tzw. "nocy długich noży" 30 czerwca, kiedy to wielu przywódców SA poniosło śmierć.

Od momentu dojścia do władzy hitlerowców rozpoczęły się szeroko zakrojone prześladowania Cyganów i Żydów, których zgodnie z nową ideologią uznawano za głównych sprawców wszystkich nieszczęść, jakie spadły na naród niemiecki. W uchwalonych w roku 1935 Ustawach Norymberskich naziści zabronili niemieckim obywatelom żydowskiego pochodzenia: małżeństw z rodowitymi Niemcami, sprawowania urzędów, a także przebywania w niektórych miejscach i budynkach. Tajna hitlerowska policja "gestapo", oraz oddziały szturmowe partii SS maiły za zadanie unieszkodliwiać przeciwników systemu, stosując skrytobójcze mordy lub osadzając ich w obozach koncentracyjnych.

Hitler poprzez nieustanne zbrojenia i szeroko zakrojone roboty publiczne znacznie zmniejszył bezrobocie poprawiając egzystencję przeciętnego Niemca. Sukcesy gospodarcze führera sprawiły, iż przeważająca część społeczności rzeczywiście popierała jego dyktatorską politykę. W hitlerowskich Niemczech powstały na włoski wzór organizacje masowe, do których ustanowiono obowiązkową przynależność ogółu obywateli. Dzieci oraz środowiska młodzieżowe zostały zrzeszone w hitlerjugend, gdzie były wychowywane w duchu narodowo-socjalistycznym. Wszelkie państwowe struktury zostały podporządkowane NSDAP, która wykorzystywała je w celu inwigilacji obywateli. Zasadnicze znaczenie w państwie niemieckim przywiązywano do różnych form propagandy i właśnie dlatego wszystkie rocznice i ważne wydarzenia, jak chociażby olimpiada berlińska z 1936 roku, wykorzystywano do pokazania narodowi faszyzmu z jak najkorzystniejszej strony. Z 9 na 10 października 1938 roku hitlerowcy zorganizowali szereg masowych ataków na ludność pochodzenia żydowskiego, niszcząc jej własność i paląc bożnice. Wydarzenia te przeszły do historii jako tzw. "noc kryształowa" i zapowiadały okropności, jakie są przewidywane dla narodów podbitych przez państwo nazistowskie.

W polityce zewnętrznej Hitler z pełną konsekwencją realizował własny program nakreślony w "Mein Kampf". W roku 1935 Niemcy łamiąc wersalskie postanowienia zaprowadziły powszechny obowiązek poboru do wojska. Także tym roku naziści uzgodnili z monarchią brytyjską zasady zezwalające Niemcom na rozbudowanie swojej floty wojennej, tak żeby nie przekraczała jednej trzeciej tonażu marynarki brytyjskiej, tym samym zachodnie mocarstwo uwiarygodniło zbrojenia państwa niemieckiego. Zachęcony umiarkowaną polityką zachodnich mocarstw niemiecki dyktator ośmielił się w roku 1936 na obsadzenie swoimi oddziałami zdemilitaryzowanej mocą Traktatu Wersalskiego Nadrenii, gdzie znajdowały się główne ośrodki przemysłu ciężkiego. Nawet sami Niemcy przecierali oczy ze zdziwienia, że zachodnie mocarstwa ograniczyły się jedynie do protestów nie decydując na przeprowadzenie siłowego wyegzekwowania respektowania postanowień uzgodnionych w Wersalu. Kolejnym aspektem agresywnej polityki führera była pomoc przekazana generałowi F. Franco w hiszpańskiej wojnie domowej. Dzięki wsparciu korpusu lotniczego tzw. "Legionu Condor" Franco uzyskał znaczna przewagę w powietrzu i w roku 1939 przejął rządy w państwie. W roku 1938 niemiecki dyktator dokonał tzw. "Anschlussu", czyli przyłączenia Austrii do Rzeszy. Na przełomie lat 1938 - 39 z inspiracji nazistów miał miejsce rozbiór Czechosłowacji. Prowadzona w owym czasie przez zachodnie mocarstwa polityka łagodzenia tyrana osiąga swoje apogeum podczas Konferencji Monachijskiej, na której państwa te po raz wtóry kapitulują wobec możliwości wywołania wojny z państwem niemieckim. W ostatecznym rozrachunku polityka Wielkiej Brytanii i Francji ponosi klęskę, albowiem zaborcza polityka III Rzeszy doprowadza do wybuchu wojny z państwem polskim, które było zdecydowane zbrojnie bronić swojego terytorium. Kilka dni wcześniej führer, zdeklarowany antykomunista, zdecydował się zawrzeć pakt ze Związkiem Radzieckim (znany w historii od nazwisk sygnatariuszy paktem Ribbentrop - Mołotow) o współpracy i przyjaźni, który przewidywał podział naszego kraju na linii Bugu.

W dniu 1 września roku 1939 została przez hitlerowskie Niemcy wywołana wojna z Rzeczpospolitą. Pomimo wysiłków dyplomacji nazistowskiej, żeby konflikt polsko-niemiecki ukazać jako sprawę lokalną, mocarstwa zachodnie zdecydowały się wypowiedzieć agresorowi wojnę 3 września. Tenże fakt sprawił, iż po upływie 21 lat pokoju w Europie wybuchła następna wojna, która swym zasięgiem, skalą zniszczeń i liczbą ofiar znacznie przewyższyła wszystkie poprzednie konflikty zbrojne. W okresie 1939 - 41 führer poprowadził Niemcy do oszałamiających sukcesów, których skala nie była dotąd notowana w dziejach wojen. Stosując przemyślaną taktykę wojny błyskawicznej (Blitzkrieg) Niemcy podbijały kolejno: Polskę, Danię, oraz Norwegię, później Holandię, Luksemburg i Belgię, w końcu również Francję, a przeniesieniu frontu Jugosławię, Grecję oraz bardzo znaczące obszary Związku Sowieckiego. Jednak klęska stalingradzka i przystąpienie do wojny Stanów Zjednoczonych przesądziło o porażce III Rzeszy. Ostatecznie państwo nazistowskie skapitulowało 8 maja 1945 roku.

Jednak zanim to nastąpiło, naziści konsekwentnie realizowali swój zbrodniczy plan ludobójstwa w uzależnionej uprzednio Europie. Wyjątkowym okrucieństwem hitlerowcy wsławili się na obszarach podbitej Polski, gdzie przygotowywali te ziemie pod swoją "przestrzeń życiową". Po zwyciężeniu naszego kraju SS i Gestapo w licznych egzekucjach zlikwidowały polską inteligencję (nauczycieli, polityków, księży), co miało służyć przemianie polskiego narodu w niedokształconą masę niewolników niemieckiego państwa. Głównym narzędziem hitlerowskiego terroru stały się osławione obozy koncentracyjne. Na mocy rozporządzenia głównodowodzącego SS Heinricha Himmlera, w 1933 roku został założony pierwszy taki obóz w Dachau, który posłużył innym tego typu placówkom za wzór. Osadzano tam wszystkich przeciwników politycznych, pospolitych przestępców i Żydów. W okresie wojny na obszarze Generalnego Gubernatorstwa naziści wybudowali najpotężniejsze obozy śmierci, które okazały się być miejscem kaźni dla około 11 mln. osób. Obozy tworzono, żeby maksymalnie wykorzystać bezpłatną siłę roboczą oraz biologicznie wyniszczyć wskazane przez program narody (holocaust), a zatem: Żydów, Polaków, Rosjan, Cyganów i innych. Wśród najważniejszych tego typu miejsc są: Oświęcim (blisko 2 miliony uśmierconych osób), Majdanek, Treblinkę, Sobibór i Bełżec. Z akcji masowych ludobójstw Rzesza czerpała wymierne korzyści materialne. Ludziom umieszczanym w obozach naziści konfiskowali dobytek, a olbrzymie korzyści finansowe SS czerpało z niewolniczej pracy przytrzymywanych. Hitlerowcy nie szanowali nawet zwłok zamordowanych osób (np. ze sztucznych protez i zębów wykonanych ze szlachetnych kruszców wytapiano sztaby i przesyłano do kwatery SS, a z włosów produkowano włosiankę ubraniową). Niezmierne barbarzyństwo faszystów objawiło się także podczas likwidowania powstania w warszawskim getcie (od 24 kwietnia do 10 maja 1943) oraz powstania warszawskiego (od 1 sierpnia do 2 października 1944), gdzie hitlerowcy dopuścili się licznych zbrodni przeciwko ludzkości. Wszystkie czyny, jakich dokonali działając w myśl faszystowskiej ideologii, na wieki zmieniło wyobrażenie przeciętnego człowieka o sobie samym. Sławna myśl Zofii Nałkowskiej mówiąca, że to "ludzie ludziom zgotowali ten los" ukazuje współczesnym materiał do zastanowienia się nad zbrodniczym ustrojem, jakim okazał się faszyzm, gdzie masowa eksterminacja była uważana za jedną z podstawowych norm istnienia. Ostatecznie niektórzy spośród tych, którzy zarządzali tym złowrogim imperium, jakim były hitlerowskie Niemcy odpowiedzieli za swoje czyny w procesach Trybunału Norymberskiego (w listopadzie 1945 roku).

Komunizm

Ideologia ta w przeciwieństwie od faszyzmu zaistniała na gruncie wielkiego rozczarowania mas proletariackich z panującego ustroju społecznego. Genezę powstania komunizmu trzeba wywieźć z dziewiętnastowiecznej rewolucji przemysłowej, albowiem ona zupełnie zmieniła strukturę klasową w europejskich krajach. W rezultacie tych przemian pojawiły się dwie nowe warstwy społeczne - kapitaliści (burżuazja) i robotnicy (czyli proletariat). Razem z owymi przeobrażeniami pogłębiały się ekonomiczne dysproporcje pomiędzy różnymi klasami społecznymi. Wielki przemysł zaowocował masową migracją wiejskiej ludności do aglomeracji miejskich, co doprowadziło do powstania wielkich metropolii. Robotnicy byli najczęściej źle traktowani i słabo opłacani, przez co w gwałtownym tempie wzrastał niedostatek rodzin robotniczych. Warunki życiowe proletariatu sprawiały, iż stawał się on niezwykle podatny na najnowsze ideologie, które mogłyby poprawić jego rozpaczliwą sytuacje. I w takiej właśnie atmosferze zapoczątkowany został rozwój ideologii komunizmu będącego nowym modelem społecznych stosunków. W połowie XIX stulecia Karol Marks wraz z Fryderykiem Engelsem sformułowali ekonomiczną i filozoficzną teorię komunizmu. Historia ogłosiła ich głównymi myślicielami i twórcami tejże ideologii. Obaj głosili nieuchronność upadku kapitalizmu w rezultacie proletariackiej rewolucji, która usunęłaby burżuazyjne rządy i wprowadziła dyktaturę warstwy robotniczej. Początkowym etapem budowy bezklasowego społeczeństwa miał być socjalizm. W okresie II Międzynarodówki filozofię K. Marksa i F. Engelsa rozszerzył jeszcze Włodzimierz Lenin wzbogacając ją o idee dyktatury proletariatu i rewolucji klasowej.

Komunizm jako ustrój państwowy zaistniał w państwie rosyjskim po udanej rewolucji październikowej w roku 1917. Przywódcą tego przewrotu został wyżej wspomniany Lenin, któremu udało się zdobyć, wraz ze swoim ugrupowaniem - bolszewikami, całość władzy w państwie. Jest to o tyle zastanawiające, że jego stronnictwo było najmniejszym spośród liczących się partii w rywalizacji o stery rządów. Zanim doszło do przejęcia władzy, bolszewicy musieli przełamać opór: lewicowych mienszewików, prawicowych eserowców, zbuntowanych carskich generałów oraz zdławić interwencje państw obcych (Wielkiej Brytanii, USA, Francji, Polski, Japonii i innych). Do walki o utrzymanie się przy władzy bolszewicy założyli w grudniu roku 1917 organizację o nazwie Czeka (Nadzwyczajna Ogólnorosyjska Komisja do spraw Walki z Sabotażem i Kontrrewolucją), która zaczęła wykorzystywać w swoich działaniach masowy terror w walce z prawdziwymi i urojonymi przeciwnikami rewolucji. Na samym szczycie tej, chyba najważniejszej instytucji bolszewickiej stanął Feliks Dzierżyński, będący głównym inicjatorem terroru rewolucyjnego. Istotnym epizodem rosyjskiej rewolucji okazała się wojna polsko - bolszewicka z roku 1920, w której dopiero co ustanowione państwo polskie potrafiło uratować siebie, a być może i całą Europę przed "czerwonym terrorem". W ostateczności komuniści opanowali obszary carskiej Rosji i w roku 1922 ogłosili powstanie pierwszego na świecie państwa komunistycznego o nazwie - Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Komuniści przejmując władzę rozpoczęli wdrażanie swojego programu społecznego i gospodarczego. Znacjonalizowali zakłady przemysłowe, banki i większe majątki ziemskie, a w okresie wojny domowej W. Lenin specjalnym dekretem powołał nowy typ ustroju gospodarczego zwany "komunizmem wojennym". Charakteryzował się on całkowitym podporządkowaniem wszystkich sektorów gospodarki wojnie, którą ciągle prowadzili bolszewicy. W związku z tym produkcja przemysłowa była nastawiona na cele militarne, a artykuły żywnościowe były rekwirowane chłopom. Tak prowadzona polityka gospodarcza zaowocowała w Rosji niebywałymi szkodami, albowiem zmniejszyła się produkcja rolna i przemysłowa, co doprowadziło do fali głodu w wielu ośrodkach miejskich. Po zwycięskiej wojnie domowej bolszewicy rządzili krajem bardzo zniszczonym, w którym w wyniku działań wojennych, głodu i terroru zmarło kilka milionów osób. W roku 1921 na zjeździe komunistycznej partii uchwalono program nowatorskiej polityki gospodarczej, której celem było wydźwignięcie kraju z upadłości. Przeszła ona do historii pod nazwą - Nowej Ekonomicznej Polityki (NEP), która zakładała przyzwolenie władzy na niewielką własność prywatną znosząc jednocześnie obowiązek przymusowego przekazywania przez chłopów dóbr rolnych państwu. Dzięki tejże polityce Związek Sowiecki dość szybko potrafił wydźwignąć się z ruiny oraz poprawić warunki życiowe wielu obywateli .

W roku 1924 umarł pierwszy przywódca Związku Radzieckiego Włodzimierz I. Lenin, który w swym tajnym testamencie na swego następcę wyznaczył Lwa Trockiego. Jednakże w wyniku intryg Józefa Stalina ostatnie życzenie przywódcy rewolucji nigdy się nie spełniło, Trocki został zmuszony do emigracji, po czym na osobisty rozkaz Stalina zlikwidowany w Meksyku. W następstwie śmierci Lenina rozgorzała rywalizacja o władzę na najwyższych partyjnych szczeblach. Ostatecznie w roku 1929, dzięki licznym sojuszom politycznym, z walki tej zwycięsko wyszedł Stalin, który z tą chwilą stał się rzeczywistym dyktatorem. W ZSRR zapoczątkowana została era stalinizmu, z pewnością jednego spośród najbardziej zbrodniczych ustrojów totalitarnych. Do pierwszych posunięć nowego pierwszego sekretarza partii trzeba zaliczyć zakończenie polityki NEP-u. J. Stalin przygotowywał naród i partię do walki ideologicznej z kułactwem (zamożnymi chłopami) i do masowego uprzemysławiania państwa. Jednak zanim do tego doszło nowy dyktator rozpoczął szeroko zakrojoną czystkę w szeregach partyjnych (póki co bezkrwawą) zwalniając starszych bolszewików a przyjmując w ich miejsce młodych całkowicie mu posłusznych karierowiczów. Posiadając partię, zupełnie sobie podporządkowaną, Gospodarz (jeden z licznych pseudonimów Stalina) zapoczątkował przymusową kolektywizację obszarów wiejskich, która okazała się jedną z najbardziej krwawych zbrodni w historii ludzkości. Kolektywizacja polegała na siłowym odbieraniu gruntów chłopom i wcieleniu ich do państwowych spółdzielni produkcji rolnej - kołchozów i sowchozów. Kierunek tej polityki spowodował masowy opór niezadowolonych ludzi, którzy toczyli nierówną walkę w obronie swojej ziemi. W efekcie owej akcji zginęło w wyniku terroru lub głodu kilka milionów osób. Kolejnym długofalowym skutkiem kolektywizacji okazało się zniszczenie w miarę rentownego rolnictwa, które nigdy już za czasów Związku Radzieckiego nie odrodziło się w swojej pierwotnej pozycji. W owym czasie Stalin nakazał także zainaugurowanie wielkiego uprzemysławiania państwa. W rezultacie tej akcji, przeprowadzanej w pięcioletnich planach, nastąpił w ZSRR ogromny przyrost produkcji przemysłowej. Wzniesiono w tym czasie gigantyczne kombinaty i tamy wodne, co doprowadziło do zelektryfikowania tego kraju. Tak niebywały postęp gospodarczy i techniczny był wynikiem olbrzymich wyrzeczeń radzieckiego społeczeństwa i wielkimi kosztami, z którymi jednak ówczesne kierownictwo partii komunistycznej zupełnie się nie liczyło. Jednak najważniejszym powodem wzrostu produkcji było utworzenie w ZSRR niezliczonej armii niewolników, na którą składali się więźniowie przebywający w obozach pracy tzw. gułagach. W okresie rządów Stalina nie możemy pominąć rozrostu milicji politycznej (NKWD), która walczyła z "kontrrewolucją" - czyli de facto zwalczała wszystkich zarówno faktycznych jak i domniemanych wrogów ludu pracującego. W okresie 1937-38 w ZSRR szalał terror, jakiego jeszcze nigdy nie widziano na świecie. Szefem NKWD został wtenczas Jeżow, który działając na zlecenie Gospodarza przyprowadzał gruntowne czystki (tym razem śmiertelne) w szeregach partii, w wojsku i w aparacie bezpieczeństwa. Terror i strach zaprowadzony przez wiernego zausznika Stalina miał taką skalę, że przeciętny obywatel za najdrobniejszy donos nieprzychylnie nastawionego sąsiada mógł szybko zostać uznanym za "wroga narodu". Taki wyrok w stalinowskiej rzeczywistości oznaczał albo natychmiastową śmierć, albo w najlepszym wypadku powolną śmierć po paru latach w gułagu. Symbolem czystek były głośne procesy pokazowe, gdzie na ławach oskarżonych zasiadywali niedawni dygnitarze partyjni. Metody śledcze sprowadzały się do katowania uwięzionych, w celu przyznania się do winy i podania nazwisk swoich "współpracowników" w "spisku antypaństwowym". Formy terroru zapoczątkowane przez Stalina miały według niego same plusy, ponieważ odstraszały ludzi od jakiejkolwiek formy buntu i zapewniały regularny dopływ nowych aresztantów do gułagów, w których panowała wysoka umieralność. W roku 1939 Gospodarz dokonał niespodziewanego zwrotu w stosunkach wewnętrznych. Zdymisjonował Jeżowa a w jego miejsce desygnował Ławrentija Berię, który powstrzymał masowe czystki. Rzecz jasna winą za wszelkie wyrządzone zło pierwszy sekretarz ZSRR obarczył Jeżowa, który został kozłem ofiarnym, a niebawem stracił życie. W taki o to sposób Stalin wynagradzał swych podwładnych za lojalną i wierną służbę.

W stosunkach zagranicznych Stalin pragnął realizować idee światowej rewolucji zgodnie z zasadami komunizmu. Pod płaszczykiem zamiarów pokojowych Związek Radziecki bardzo intensywnie dozbrajał własne wojska, które w odpowiedniej chwili miały "wyzwolić" robotników z całego kontynentu europejskiego. W roku 1922 w miejscowości Rapallo Związek Radziecki podpisał traktat o współpracy wojskowej i przyjaźni z państwem niemieckim. Umowa ta (rozwinięta jeszcze w roku 1926) miała dla obydwu stron fundamentalne znaczenie, albowiem Niemcy mogli swobodnie rozbudowywać swój arsenał, a Rosjanie mieli łatwiejszy dostęp do najnowocześniejszych technologii. Nienagannie rozwijające się stosunki pomiędzy tymi krajami zostały zerwane wraz z momentem przejęcia władzy w Niemczech przez zagorzałego antykomunistę Hitlera. Gospodarz chcąc wyprowadzić bolszewicką Rosję z całkowitej izolacji uregulował stosunki z państwami sąsiednimi. Owocem tego okazało się m. in. podpisanie w roku 1932 dwustronnego paktu z Polską mówiącego o nieagresji. Po następnych dwóch latach Związek Radziecki przystąpił do Ligi Narodów. 23 sierpnia 1939 roku ku zdziwieniu niemal całego świata hitlerowskie Niemcy zawarły z komunistycznym rządem ZSRR sojusz wojskowy, w którego tajnej klauzurze Hitler i Stalin dokonali podziału państwa polskiego. Dotrzymując zobowiązania Rosjanie dokonali w dniu 17 września roku 1939 zdradzieckiego ataku na toczącą już boje z państwem niemieckim Polskę. W roku 1940 Stalin realizując agresywną politykę anektował bezprawnie państwa nadbałtyckie, część terytorium Rumunii, a także pokonanej Finlandii. Jednak w wojnie z Finami, prowadzonej zimą na przełomie lat 1939/40, Armia Czerwona doznała licznych upokorzeń, co nie wróżyło jej najlepiej. Wojna ta wykazała słabość armii radzieckiej osłabionej bezmyślnymi czystkami wśród oficerów. Na opanowanych obszarach polskich Stalin nakazał przeprowadzić masowe wywózki polskiej ludności na odległą Syberię. Szacuje się, iż Sowieci zdołali wysiedlić przeszło 1,5 miliona obywateli Polski. Zatrzymanych i aresztowanych polskich oficerów NKWD utrzymywało w jenieckich obozach w Katyniu, Ostaszkowie i Starobielsku. Wiosną roku 1940 w tychże obozach doszło do bestialskich mordów ponad 15 tysięcy naszych oficerów, podoficerów, a także urzędników i policjantów. Przyjaźń niemiecko - radziecko nie trwała zbyt długo, ponieważ w dniu 22 czerwca roku 1941 Hitler postanowił zaatakować swojego dotychczasowego sojusznika i o mało nie opanował całego ZSRR. Mimo olbrzymich strat i częstych błędów Gospodarza Związek Sowiecki razem z aliantami z Zachodu zdołał pokonać Niemców. Podczas działań militarnych 30 lipca roku 1941 został sygnowany układ pomiędzy premierem emigracyjnego rządu polskiego Władysławem Sikorskim, a radzieckim ambasadorem w Londynie Iwanem Majskim, który doprowadził do powstania polsko-sowieckiego sojuszu. Umowa ta umożliwiała polskiej stronie zorganizowanie na terenach Związku Radzieckiego wojska, które miało walczyć pod komendą generała Władysława Andersa. Jednak wskutek ochłodzenia dwustronnych stosunków armia Andersa opuściła Związek Radziecki udając się do Iranu (sierpień 1942). W 1943 roku, w kwietniu, po wyjściu zbrodni katyńskiej na jaw Stalin zerwał stosunki dyplomatyczne z rządem polskim. Ta przebiegła polityka autokraty umożliwiła mu sformowanie podległego mu rządu polskiego składającego się wyłącznie spośród komunistów. Miało to miejsce w Lublinie w lipcu roku 1944, gdzie komunistyczna Krajowa Rada Narodowa, zainicjowała proces podporządkowywania państwa polskiego Stalinowi. Haniebnym czynem sowieckiego tyrana było nie udzielenie pomocy walczącym uczestnikom powstania warszawskiego. Despota chcąc uzyskać kontrolę na naszym terytorium wolał pozwolić nazistom unicestwić kwiat polskiego podziemnego ruchu oporu tylko po to, żeby w przyszłości nie mieć go przeciwko sobie. Ostatecznie w wyniku licznych oszustw wyborczych Związek Sowiecki zdobył po wojnie kontrolę i wpływy nie tylko w Polsce, ale także w: Czechosłowacji, Węgrzech, NRD, Rumunii i Bułgarii. W każdym spośród tych krajów wprowadzony został ustrój stalinowski działający identycznie jak w Związku Radzieckim. Następna ekspansja komunizmu miała miejsce w państwach azjatyckich, już w roku 1949 w Chinach, a później w Północnej Korei, Wietnamie oraz Kambodży. 5 marca 1953 roku zmarł Stalin, najokrutniejszy obok Hitlera tyran w historii cywilizacji. Od tego momentu w komunistycznym Związku Radzieckim i krajach mu podległych dochodzi do stopniowej odwilży. W roku 1956 podczas obrad XX zjazdu Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego dochodzi do przedstawienia przez nowego pierwszego sekretarza partii Nikitę Chruszczowa, tajnego referatu krytykującego stalinowskie metody. Równocześnie na Węgrzech doszło do wybuchu antyradzieckiego powstania. Jednakże to wystąpienie zostało krwawo rozgromione przez radzieckie wojska, które przeciwko walczącym cywilom posłało w bój czołgi. Równolegle z wydarzeniami na Węgrzech w czerwcu oraz w październiku doszło w Polsce do gwałtownych wystąpień robotniczych o charakterze antyrosyjskim i antypartyjnym. Na fali społecznego rozgoryczenia na funkcję pierwszego sekretarza PZPR został wyniesiony Władysław Gomułka. Jesienią roku 1964 od rządów w "Kraju Rad" odsunięty został Chruszczow, a jego następcą został Leonid Breżniew dzierżący stery władzy, aż do swojej śmierci w roku 1981. W tym okresie partia komunistyczna wyraźnie przybiera charakteru nomenklaturowego, zakładającego utrzymywanie elit aparatu partyjnego u władzy. W roku 1968 w bloku krajów socjalistycznych następuje jeszcze jedno przesilenie, tym razem jest to bunt w Czechosłowacji. Kolejny wstrząs przekonuje, że system komunistyczny był niezdolny do przemian, albowiem najmniejsza wolność mogła spowodować groźbę upadku systemu władzy. W ostateczności kryzys ten został zażegnany dzięki interwencji wojsk państw Układu Warszawskiego. Następne potknięcie władz komunistycznych następuje w państwie polskim, gdzie w wyniku wydarzeń grudniowych w roku 1970 W. Gomułka stracił władzę, a pierwszym sekretarzem został teraz Edward Gierek. Pierwszym poważnym ciosem dla systemu komunistycznego okazało się wybranie biskupa krakowskiego Karola Wojtyłę na papieża. Już pierwsza jego pielgrzymka do ojczyzny uruchomiła procesy wolnościowe, których nieefektywny i skostniały system władzy nie był już w stanie zatrzymać. Do tych nieuchronnych zdarzeń wydatnie przyczynił się także poważny kryzys gospodarczy, który objawił się w państwie polskim w końcu lat siedemdziesiątych. Był on spowodowany olbrzymim marnotrawieniem środków przeznaczanych na rozkwit gospodarki, oraz wyraźnie zbyt przesadnym "życiem na kredyt", który został Polsce zafundowały przez ekipę Gierka. W roku 1980 powstały pierwsze w socjalistycznym bloku niezależne od władzy związki zawodowe, które przybrały nazwę "Solidarność", a ich przewodniczącym został okrzyknięty Lech Wałęsa. Powszechny charakter nowego związku spowodował, że władze musiały podjąć rozmowy z tą niebezpieczną opozycją. Ostatnią desperacką próbą ratowania sytuacji okazało się wprowadzenie stanu wojennego przez nowego pierwszego sekretarza Wojciecha Jaruzelskiego w grudniu roku 1981. Jednak kłopoty gospodarcze i narastająca niechęć obywateli do komunistycznej nomenklatury coraz bardziej przyspieszały proces rozkładu socjalizmu w państwie polskim. Jednak rzeczywisty koniec komunizmu na terenie kontynentu europejskiego był możliwy dopiero w momencie zmiany kierownictwa na szczytach KPZR, gdzie na pierwszego sekretarza wybrano w roku 1985 Michaiła Gorbaczowa. W roku 1989 doszło w Polsce do porozumień opozycji z komunistami podczas obrad tzw. "okrągłego stołu", w ich wyniku doszło do bezkrwawego przekazania rządów. Bezprecedensowe przemiany w naszym państwie wywołały lawinowe posunięcia w Czechosłowacji i na Węgrzech, co oznaczało upadek bloku krajów socjalistycznych, będących wytworem ambicji Stalina. Do poważnych starć doszło w państwie rumuńskim, gdzie komunistyczna tyrania ustąpiła dopiero w wyniku zdecydowanego buntu całego społeczeństwa. Również targany wewnętrznymi problemami Związek Radziecki musiał ulec nieuniknionym zmianom. W roku 1991 pomimo puczu konserwatywnych komunistów, którzy pragnęli ratować rozpadający się kraj, dochodzi do długo oczekiwanych reform ustrojowych. Po uspokojeniu sytuacji Związek Radziecki został podzielony na szereg państw (Rosja, Ukraina, Kazachstan, Białoruś, Estonia, Litwa, Łotwa i inne), natomiast w Rosji nowy prezydent Borys Jelcyn zdecydował o rozwiązaniu KPZR. Był to już ostateczny zmierzch ustroju komunistycznego jako systemu sprawowania rządów w Europie. Choć komunizm ciągle panuje w Chinach, to jednak gwałtowny wzrost ekonomiczny tego wielkiego państwa nie jest bynajmniej zasługą przestrzegania ideologii K. Marksa i F. Engelsa przez Chińczyków.

W taki oto sposób przedstawiają się dzieje dwóch największych totalitaryzmów XX wieku, które stały się najtragiczniejszymi kartami historii cywilizacji. Obydwa te systemy były w stopniu maksymalnym nastawione na ograniczenie swobody jednostki. Społeczeństwo w XX stuleciu przeżyło niezwykle bolesną manifestację totalitaryzmu, który swą skalą oraz ingerencją w prywatne życie jednostki nie miał sobie równych. Czy współcześni ludzie będą w stanie przeciwstawić się ewentualnemu powrotowi do tego samego czarnego scenariusza? Jeżeli wymażemy z naszych wspomnień doświadczenia z tamtych okrutnych czasów to z całą pewnością nie.