Współcześnych do tej pory nie może uwierzyć, jak to było możliwe, że w Europie powstał tak zbrodniczy system władzy, którego konsekwencją było wywołanie największej wojny w dziejach ludzkości. W tym celu musimy się wczuć w atmosferę panującą w Europie po zakończeniu pierwszej wojny światowej, która miała być już ostatnią wojną w cywilizowanym świecie. Ona to swymi okropnościami i wielkością zniszczeń doprowadziła narody świata do szczerej chęci pokoju. Jednak przy omawianiu Traktatu Wersalskiego, który ustalał powojenny ład na kontynencie europejskim, politycy popełnili olbrzymie błędy. Takie kraje jak: Niemcy, Turcja, Bułgaria, Węgry i inne państwa, przeciwne państwom należącym do Ententy, utraciły wiele terytoriów oraz zostały bardzo upokorzone. Nieustabilizowana sytuacja polityczna w tychże państwach sprzyjała formowaniu się ekstremistycznych ruchów pragnących obalenia postanowień Traktatu. Drugim istotnym czynnikiem powodującym pojawienie się faszyzmu była bardzo niestabilna sytuacja ekonomiczna zarówno krajów zwycięskich, jak i pokonanych. Na kontynencie europejskim panowało bezrobocie, szalała hiperinflacja, produkcja rolna i przemysłowa odnotowywały znaczny spadek, a gospodarka nie mogła wydźwignąć się z ruiny. Czynniki te doprowadziły do fali społecznego niezadowolenia.
Pierwszym państwem, w którym doszło do takiego wybuchu okazały się zwycięskie po pierwszej światowej wojnie Włochy. W roku 1919 Benito Mussolini objął przywództwo w faszystowskiej organizacji, skupiającej w swych szeregach znaczną liczbę kombatantów, a także byłych socjalistów, anarchistów i monarchistów. Jednym z jej zasadniczych celów miało być zwalczanie wpływów komunistów, dlatego też była szczodrze finansowana przez właścicieli ziemskich i bogatych przemysłowców. W krótkim czasie ruch zdobywał w narodzie włoskim coraz większe rzesze sympatyków i zdobył pozycję liczącej się siły politycznej tego kraju. W takich okolicznościach 28 X 1922 roku Benito Mussolini ruszył na czele swej organizacji po władzę do Rzymu, miał zamiar dokonać zamachu stanu. Włoski monarcha Emanuel III nie zdecydował się podpisać pod dekretem wprowadzającym stan wyjątkowy, który być może udaremniłby poczynania zwolenników Mussoliniego. Zamiast tego w dniu 31 X 1922 roku monarcha powierzył faszystowskiemu przywódcy misję utworzenia nowego rządu. W momencie zdobycia władzy Duce i jego podwładni zaczęli robić w swoim państwie porządki oczyszczając go w pierwszej kolejności z wrogów politycznych. Już w roku 1925 wprowadzono dyktaturę faszystowskiej partii, a w następnym, 1926 roku zakazano działalności partiom politycznym i niezależnym związkom zawodowym. Ugruntowana władza autorytarna posługiwała się wiernymi oddziałami Czarnych Koszul (bojówki faszystowskie), które wprowadzały element strachu w społeczeństwie. Rozbijały one wszystkie organizacje mające jakąś możliwość zagrożenia Narodowej Partii Faszystowskiej (NPF) przy posiadaniu monopolu na władzę. Faszystowska ideologia stała się w państwie włoskim w okresie 1925 - 43 ideologią narodową. Wszystkie struktury władzy zostały przekształcone w oparciu o regułę skrajnego centralizmu. Utworzono nowe, organizacje masowe, do których musieli należeć wszyscy obywatele włoscy bez wyjątku. W szkołach dzieci oraz młodzież poddawano szeroko zakrojonej propagandzie. Zlikwidowano wszystkie demokratyczne organy przedstawicielskie z samorządami na czele. Funkcjonariusze tajnej policji czuwali nad społecznym spokojem w dyskretny sposób usuwając wszelkich przeciwników nowego systemu. Faszyści pragnąc zdobyć społeczne zaufanie organizowali powszechne roboty publiczne, oraz wiece, podczas których szerzyli wrogie nastroje względem pozostałych nacji. Jednym z podstawowych haseł partii faszystowskiej było wprowadzenie Włoch na scenę polityki mocarstwowej. Duce realizując ją zaatakował w roku 1935 Abisynię i w rok zajął to jedyne niepodległe afrykańskie państwo. Sprzeciwy zachodnich mocarstw, w tym Francji i Wielkiej Brytanii okazały na tyle symboliczne, że jedynie podsycały agresywne nastroje w Niemczech i we Włoszech. W roku 1937 państwo włoskie przystąpiło do tworzonego przez Japonię i Niemcy, a skierowanego przeciwko ZSRR Paktu Antykominternowskiego. W okresie 1936 - 39 włoscy faszyści bardzo aktywnie wspierali zbrojnie gen. Francisco Franco w hiszpańskiej wojnie domowej i dzięki temu w wydatny sposób przyczynili się do ustanowienia tam reżimu faszystowskiego. Kolejną zdobyczą włoskich faszystów okazała się Albania, która została bezprawnie zajęta przez państwo włoskie w roku 1939. Mussolini uznawał zajęcie Albanii za istotny krok w planowanych podbojach w basenie Morza Śródziemnego. Postępując zgodnie z faszystowską ideologią dotyczącą kultu jednostki włoski przywódca nawiązując do tradycji starożytnego Rzymu mianował się wodzem (duce), żeby zwiększyć własny autorytet w swoim państwie.
Niemcy okazały się kolejnym państwem po Italii, w którym zwyciężył faszyzm. Jednak w związku z bardziej radykalnym kształtem został on w Niemczech nazwany hitleryzmem lub nazizmem. Przywódcą nowej orientacji politycznej na obszarze Republiki Weimarskiej, jak nazwano Niemcy w wyniku postanowień Traktatu Wersalskiego, został Austiak Adolf Hitler, któremu w okresie kilku lat udało się przekształcić małą lokalną partyjkę (NSDAP) w ugrupowanie ogólnonarodowe. W roku 1921 został on liderem narodowych socjalistów (NSDAP) i okazał się znakomitym mówcą i organizatorem. Program jego stronnictwa charakteryzował się: rasizmem, szowinizmem, demagogią i skrajnym antykomunizmem. Czerpiąc inspirację z poczynań Mussoliniego, niemieccy naziści dokonali w Monachium w roku 1923 zamachu stanu celem przechwycenia władzy. Jednakże bawarskie władze szybko stłumiły faszystowski pucz, a jego głównych animatorów osadziły w więzieniach. Ugrupowanie Hitlera zostało rozbite i wydawało się, że jest to jego koniec. Sam przywódca partii został wtrącony do więzienia, gdzie przebywał przez półtora roku, a mimo to nie zaprzestał politycznej działalności. Korzystając z dużej ilości wolnego czasu napisał on w więzieniu książkę zatytułowaną "Mein Kampf", czyli "Moja walka", gdzie przedstawił cały swój złowrogi program polityczny. Przewidywał on przede wszystkim rewizję niemieckich granic, prowadzenie polityki eksterminacji oraz walkę z wpływami komunizmu. W roku 1925 Hitler wyszedł z więzienia, po czym w krótkim czasie potrafił odbudować struktury partii. Nauczony doświadczeniem zaczął walczyć o przejęcie władzy w kraju legalnymi sposobami, czyli pragnął, aby jego stronnictwo wygrało wybory demokratyczne. Pomocne miały w tym być utworzone w szeregach NSDAP bojówki SS, których zadaniem było chronić partyjne wiece oraz torpedować spotkania przeciwników politycznych z wyborcami. Znaczącym przełomem w marszu NSDAP do władzy okazał się wielki kryzys gospodarczy zapoczątkowany w roku 1929, który spowodował masowe bezrobocie (przeszło 4 milionów osób), a to z kolei doprowadziło do wielkiego niezadowolenia w niemieckim społeczeństwie. Do rozżalonych odbiorców zaczęły z wolna docierać radykalne i imperialne odezwy nazistów, którzy zdobywali coraz większe poparcie. W wyniku wyborów do parlamentu w roku 1932 partia faszystowska okazała się najliczniejszym ugrupowaniem politycznym w Reichstagu. W roku 1933 przywódca partii został zaprzysiężony na stanowisko kanclerza przez schorowanego i niedołężnego prezydenta Rzeszy Paula von Hindenburga. Jeszcze tego samego roku naziści wzniecili pożar w gmachu Reichstagu i zrzucili odpowiedzialność na komunistów. Wydarzenie to okazało się być pretekstem do zaprowadzenia stanu wyjątkowego, ograniczającego wszelkie swobody obywatelskie. W następnym roku zmarł dotychczasowy prezydent von Hindenburg, co skwapliwie wykorzystał Hitler zyskując jego kompetencje. Posiadając władzę zarówno prezydencką, jak i kanclerską ogłosił się wodzem niemieckiego narodu - führerem. Jeszcze w tym samym roku Hitler nakazał zlikwidować opozycję wewnątrzpartyjną, co nastąpiło w wyniku tzw. "nocy długich noży" 30 czerwca, kiedy to wielu przywódców SA poniosło śmierć. Od momentu dojścia nazistów do władzy rozpoczęły się gigantyczne prześladowania ludności żydowskiej i cygańskiej, których w myśl nowej ideologii uważano za głównych sprawców wszelkich niepowodzeń niemieckiego narodu. Na mocy Ustaw Norymberskich wydanych w roku 1935 hitlerowcy zabronili niemieckim obywatelom pochodzenia żydowskiego: pełnienia funkcji publicznych, zawierania związków małżeńskich z Niemcami, a także przebywania w określonych miejscach. Tajna policja polityczna "gestapo" oraz oddziały szturmowe partii SS regularnie zajmowały się likwidowaniem przeciwników systemu, stosując skrytobójcze mordy lub osadzając ich w obozach koncentracyjnych. Hitler poprzez zakrojone na szeroką skalę roboty publiczne i masowe zbrojenia znacznie zmniejszył bezrobocie oraz poprawił egzystencję przeciętnego Niemca. Sukcesy gospodarcze nazistów sprawiły, iż przeważająca część niemieckiego społeczeństwa rzeczywiście popierała kierunek polityki dyktatora. W hitlerowskich Niemczech powstały na włoski wzorzec organizacje masowe, do których ustanowiono obowiązkową przynależność ogółu obywateli. Dzieci oraz młodzież zostały zrzeszone w Hitlerjugend, gdzie wychowywano i kształcono je zgodnie z ideologią narodowo-socjalistyczną. Wszystkie struktury państwowe zostały podporządkowane NSDAP, która wykorzystywała ja do sprawowania kontroli nad obywatelami. Ogromną wagę w państwie niemieckim przywiązywano do haseł i propagandy i dlatego właśnie wszelkie rocznice oraz ważniejsze wydarzenia, jak chociażby Olimpiada w roku 1936 w Berlinie, wykorzystywano do pokazania ludności nazizmu w jak najlepszym świetle. W 1938 roku, w nocy pomiędzy 9 a 10 października hitlerowcy zorganizowali szereg masowych ataków na ludność żydowską, niszcząc jej własność i paląc bożnice. Wydarzenie to, które zostało zapamiętane w historii jako tzw. "noc kryształowa", zapowiadało okropieństwa, jakie czekają ujarzmione przez hitlerowskie państwo narody. W stosunkach zagranicznych Hitler cały czas realizował swój autorski program nakreślony w "Mein Kampf". W roku 1935 Niemcy łamiąc wersalskie postanowienia zaprowadziły całkowity obowiązek służby w armii. Jeszcze w przeciągu tego samego roku naziści uzgodnili z monarchią brytyjską zasady zezwalające III Rzeszy na posiadanie trzykrotnie mniejszej marynarki wojennej, w wyniku tego porozumienia zachodnie mocarstwo uwierzytelniło hitlerowskie zbrojenia. Zachęcony nieśmiałą polityką państw Zachodu niemiecki dyktator ośmielił się w roku 1936 na obsadzenie swoimi oddziałami zdemilitaryzowanej mocą Traktatu Wersalskiego Nadrenii, gdzie była skoncentrowana większość niemieckiego przemysłu ciężkiego. Ku zdziwieniu nawet samych Niemców zachodnie państwa ograniczyły się jedynie do protestów nie decydując się na przeprowadzenie siłowego wyegzekwowania respektowania postanowień przyjętych w Traktacie Wersalskim. Następnym wydarzeniem świadczącym o agresywnym nastawieniu polityki Hitlera było udzielenie pomocy generałowi Francisco Franco podczas hiszpańskiej wojnie domowej. Dzięki wsparciu korpusu lotniczego tzw. "Legionu Condor" Franco uzyskał znaczna przewagę w powietrzu i w roku 1939 przejął rządy w kraju. W roku 1938 Hitler dokonał tzw. "Anschlussu" (przyłączenia) państwa austriackiego. Na przełomie lat 1938 - 39 z hitlerowskiej inspiracji ma miejsce rozbiór państwa czechosłowackiego. W tamtym okresie polityka łagodzenia tyrana przez zachodnie mocarstwa osiąga swoje apogeum podczas obrad Konferencji Monachijskiej, na której państwa te po raz wtóry kapitulują wobec zagrożenia wojną z Niemcami. W ostateczności strategia Wielkiej Brytanii i Francji ponosi klęskę, albowiem zaborcza polityka III Rzeszy doprowadza do wybuchu wojny z państwem polskim, która było zdecydowane zbrojnie bronić swojego terytorium. Kilka dni wcześniej Hitler, zadeklarowany antykomunista, zawarł ze ZSRR pakt (który przeszedł do historii pod nazwą Ribbentrop - Mołotow) o współpracy i przyjaźni, który przewidywał rozbiór naszego państwa. W dniu 1 IX roku 1939 wywołana została przez hitlerowskie Niemcy wojna z państwem polskim. Pomimo starań nazistowskiej dyplomacji, ażeby polsko-niemiecki konflikt zamienić w lokalny spór, zachodnie mocarstwa sojusznicze zdecydowały się wypowiedzieć agresorowi wojnę 3 IX. Fakt ten spowodował, iż po 21-letnim okresie pokoju wybuchła następna wojna, która swymi rozmiarami, skalą zniszczeń i liczbą ofiar znacznie przewyższyła poprzednią wojnę światową. Pomiędzy 1939 a 1941 rokiem Hitler poprowadził Niemcy do oszałamiających sukcesów militarnych, o skali jakiej nigdy nie notowano w historii konfliktów zbrojnych. Wykorzystując nową taktykę wojny błyskawicznej (Blitzkrieg) Niemcy podbijały kolejno: Rzeczpospolitą, Danię, Norwegię, państwa Beneluxu, Francję, kraje Jugosławii, Grecję oraz ogromne tereny Związku Radzieckiego. Jednak klęska pod Stalingradem i włączenie się do działań militarnych USA przesądziło o porażce III Rzeszy. Ostatecznie hitlerowskie państwo skapitulowało 8 V roku 1945. Jednak zanim to nastąpiło, naziści konsekwentnie realizowali swój zbrodniczy plan ludobójstwa w uzależnionej wcześniej Europie. Szczególnym okrucieństwem wsławili się Niemcy na obszarach podbitej Polski, gdzie przygotowywali te ziemie pod swoją "przestrzeń życiową". Po opanowaniu naszego kraju SS i Gestapo w licznych egzekucjach zlikwidowały polską inteligencje (nauczycieli, księży, polityków), co miało służyć przemianie polskiego narodu w niewykształconą rzeszę niewolników nazistowskiego państwa. Głównym narzędziem hitlerowskiego terroru stały się, coraz powszechniejsze obozy koncentracyjne. W roku 1933 z rozporządzenia szefa SS Heinricha Himmlera powstał w miejscowości Dachau pierwszy taki obóz, który posłużył innym tego typu placówkom za wzór. Osadzano tam wszystkich przeciwników politycznych, pospolitych przestępców i Żydów. W okresie wojny na obszarach Generalnego Gubernatorstwa hitlerowcy wznieśli najstraszliwsze obozy zagłady, będące miejscem kaźni przeszło 11 milionów osób. Obozy tworzono, żeby maksymalnie wykorzystać bezpłatną siłę roboczą oraz biologicznie wyniszczyć wskazane przez program narody (holocaust) czyli: Żydów, Cyganów, Polaków, Rosjan i innych. Do najważniejszych tego typu miejsc zaliczamy: Oświęcim (przeszło 2 miliony uśmierconych osób), Majdanek, Bełżec, Treblinkę oraz Sobibór. W wyniku masowego uśmiercania III Rzesza czerpała wymierne korzyści materialne. Osobom zamykanym w obozach naziści konfiskowali dobytek, a olbrzymie korzyści finansowe SS czerpało z niewolniczych mas pracujących. Hitlerowcy nie szanowali nawet zwłok pomordowanych osób, (dla przykładu z włosów produkowano włosiankę ubraniową, a ze sztucznych zębów ze szlachetnych metali tworzono sztaby i wysyłano do centrum SS). Ogromne barbarzyństwo faszystów objawiło się również przy likwidowaniu powstania w warszawskim gettcie (24 IV - 10 V 1943 roku) oraz powstania warszawskiego (1 VIII - 2 X 1944 roku), gdzie hitlerowcy dopuścili się licznych zbrodni przeciwko ludzkości. Wszystkie potworności, których dokonali zgodnie z zasadami faszystowskiej ideologii, na zawsze odmieniło wyobrażenie ludzi o samych sobie.
Tak w zarysie przedstawiają się dzieje faszyzmu oraz hitleryzmu, które okazała się najczarniejszymi stronami w historii cywilizacji. Obydwa systemy były maksymalnie nastawione na ograniczenie swobody jednostki. Różnie skończyli swój żywot najwięksi zbrodniarze, jacy objawili się w historii. Duce został rozstrzelany, a potem powieszony za nogi na oczach nieprzyjaznego tłumu byłych sympatyków, natomiast führer popełnił samobójstwo albo zbiegł za granicę. Chociaż najokrutniejsze totalitaryzmy XX stulecia znacznie odbiegały od siebie ideologią i sposobem dojścia do władzy, to ich podstawowym celem było uzyskanie kontroli nad porządkiem tamtejszego świata przy pomocy bezgranicznie oddanych oraz ślepo wiernych osobie przywódcy "niewolników". Od najmłodszych lat wcielano przyszłych faszystów do państwowych organizacji, a przeciwników eliminowano przy pomocy policji politycznej (OVRA we Włoszech i Gestapo w III Rzeszy). Jednak pomimo okrutnego terroru, nigdy totalitarnej dyktaturze nie powiódł się plan podporządkowania sobie europejskiego społeczeństwa.
