Przygotowania do uchwalenia konstytucji.

W lutym 1919 roku powołano do życia Komisję Konstytucyjną Sejmu Ustawodawczego, której głównym zadaniem stało się oprawnie nowej ogólnopaństwowej ustawy zasadniczej. Przewodnictwo w komisji objęli: Władysław Seyda z Zjednoczenia Ludowo-Narodowego (ZLN), Maciej Rataj z Polskiego Stronnictwa Ludowego "Wyzwolenie" (PSL "Wyzwolenie") oraz Mieczysław Niedziałkowski z Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). W tym samym niemal czasie rząd utworzył Ankietę Konstytucyjna, którą kierował Michał Bobrzyński. To właśnie Komisja Konstytucyjna Sejmu Ustawodawczego Komisja wraz z Ankietą Konstytucyjną opracowała kilka projektów ustawy zasadniczej.

Dyskusja nad przepisami konstytucji była dość burzliwa. Każde ze stronnictw politycznych dążyło do przeforsowania swych planów i koncepcji. Narodowa Demokracja (endecja) dążyła między innymi do ograniczenia władzy prezydenta, bowiem obawiała się, iż stanowisko to obejmie Józef Piłsudski. Sprzeciwiała się ona także łączeniu funkcji prezydenta i naczelnego wodza podczas wojny. Lewica zaś, pozostająca w opozycji do prawicowej endecji, dążyła do jak największego rozszerzenia uprawnień prezydenta. PPS i PSL "Piast" sprzeciwiały się także tworzeniu wyższej izby parlamentu. Ostatecznie, po wielu burzliwych debatach, Komisja Konstytucyjna dnia 8 lipca 1920 roku przedstawiła Sejmowi Ustawodawczemu projekt ustawy zasadniczej, który opracowany był w duchu stronnictw prawicy i centrum, co wynikało z przewagi partii prawicowych i centrowych w składzie komisji. Sejm Ustawodawczy 17 marca 1921 roku uchwalił uroczyście konstytucje Rzeczpospolitej Polskiej.

Ogólny podział konstytucji.

Konstytucja składała się z siedmiu rozdziałów, poświęconych odrębny zagadnieniom. Rozdział I - Rzeczpospolita; Rozdział II - Władza Ustawodawcza; Rozdział III - Władza wykonawcza; Rozdział IV - Sądownictwo; Rozdział V - Powszechne prawa i obowiązki obywatela; Rozdział VI - Postanowienia ogólne; Rozdział VII - Postanowienia przejściowe.

Władza ustawodawcza.

W myśl konstytucji Rzeczpospolita Polska była był republiką parlamentarną. Organa jej władzy podzielono, zgodnie z Monteskiuszowską zasadą, na organa ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze. Władza ustawodawcza należała do Sejmu i do Senatu. Kadencja obu izb parlamentarnych wynosiła 5 lat. Izby te były wybierane w wyborach 5-przymiotnikowych: powszechnych, tajnych, bezpośrednich, równych i proporcjonalnych przez wszystkich obywateli, którzy ukończyli 21 lat (Sejm) i 30 lat (Senat) z wyjątkiem wojskowych. Bierne prawo wyborcze przysługiwało obywatelom, którzy ukończyli 25 lat (Sejm) i 40 lat (Senat). Sejm składał się z 444 posłów, Senat zaś z 11 senatorów. Konstytucja dawała Sejmowi i Senatowi wyłączność w stanowieniu prawa, choć prawo inicjatywy ustawodawczej posiadał także rząd. Projekt ustawy przyjęty przez Sejm musiał być zaakceptowany przez Senat, który mógł zwrócić projekt Sejmowi wraz z proponowanymi przez siebie poprawkami. Tekst poprawionej ustawy, Sejm mógł przyjąć zwykłą większością lub go odrzucić większością 11/20 głosów. Poza tym, iż Sejm stanowił wszelkie prawa publiczne i prywatne, posiadał także następujące uprawnienia: wybierał prezydenta i kontrolował rząd; egzekwował odpowiedzialność parlamentarną i konstytucyjną poszczególnych ministrów. Senat brał także udział w wyborze prezydenta oraz jak już wykazano posiadał możliwość wnoszenia poprawek do ustaw sejmowych. Posłowie, którzy byli reprezentantami całego społeczeństwa, korzystali z immunitetu parlamentarnego, mieli prawo zwracać się do rządu z interpelacjami, a także wybierali ze swego grona marszałka sejmu, sekretariat i komisje sejmowe. Sejmowi podlegała także Najwyższa Izba Kontroli (NIK), której prezes był przed nim odpowiedzialny.

Władza wykonawcza.

Władza wykonawcza należała do prezydenta i rządu. Wyboru prezydenta dokonywało Zgromadzenie Narodowe (wspólne posiedzenie Sejmu i Senatu) raz na 7 lat. Do uprawnień prezydenta należało zwoływanie, otwieranie, odraczanie i zamykanie sesji sejmu. Mógł on także rozwiązać Sejm, ale jedynie za zgodą 3/5 senatorów, co w praktyce było prawie niemożliwe. Oprócz powyższego prezydent mianował prezesa Rady Ministrów (premiera). Prezydent podpisywał także ustawy, ale jedynie łącznie z premierem i odpowiednim ministrem (każdy akt prezydenta wymagał kontrasygnaty odpowiedniego ministra). Rola prezydenta była więc dość ograniczona i sprowadzała się głównie do funkcji reprezentacyjnych, koordynacyjnych i akceptacyjnych.

Rada Ministrów złożona była z ministrów, którym przewodniczył premier. Była ona swego rodzajem organem wykonawczym sejmu - realizowała jego uchwały, a także odpowiadał przed nim. Rząd miał też prawo inicjatywy ustawodawczej. Wszyscy ministrowie byli mianowani przez prezydenta i ponosili odpowiedzialność zarówno parlamentarną, jak i konstytucyjną. Kierowali oni poszczególnymi resortami, realizując odpowiednie uchwały.

Władza sądownicza.

Władza sądownicza oparta była na zasadach niezawisłości i nieusuwalności sędziów, prawa do korzystania z immunitetu sądowego, jawności rozpraw, mianowania sędziów przez prezydenta oraz rozpatrywania spraw zagrożonych ciężkimi karami oraz przestępstw politycznych przez sądy przysięgłych. Konstytucja prócz powyższego dzieliła władze sądowniczą na trzy części: sądy powszechne, sądy szczególne oraz sądy w zakresie stosunków polityczno-prawnych. Do sądów powszechnych należały: Sąd Najwyższy, Sądy Apelacyjne, Sądy Okręgowe oraz Sądy Grodzkie (od 1928 roku). Do sądów szczególnych zaliczano: Sądy wojskowe, Sądy pracy (od 1928 roku) i Sądy w zakresie stosunków publiczno-prawnych. Do orzekania o legalności aktów administracyjnych powołano Najwyższy Trybunał Administracyjny.

Obowiązki i prawa obywatelskie.

Do podstawowych obowiązków obywatelskich należały: wierność dla państwa, przestrzeganie jego praw, służba wojskowa, ponoszenie świadczeń i ciężarów publicznych ustanowionych na mocy ustawy. Do podstawowych praw obywateli należały natomiast, gwarantowane przez konstytucję: ochrona życia, wolności i mienia bez względu na różnicę pochodzenia, narodowości, rasy czy religii, a także równość wszystkich wobec prawa. Nie uznano także żadnych przywilejów rodowych. Urzędy publiczne miały być dostępne dla wszystkich obywateli. Własność uznano za jedną z głównych podstaw ustroju i porządku prawnego. Poza tym konstytucja marcowa gwarantowała także: nietykalność mieszkania, wolność wyboru miejsca pobytu, zajęcia, swobodę wyrażania myśli, wolność prasy, tajemnicę korespondencji, prawo wnoszenia petycji oraz tworzenia związków. Została także szeroko ujęta zasada wolności sumienia i wyznania. Mimo tego pojawił się w niej zapis, iż Kościół katolicki zajmuje w państwie naczelne stanowisko wśród innych równouprawnionych wyznań. Ponadto ta sama konstytucja gwarantowała wolność badań naukowych, obowiązek nauki w szkołach podstawowych oraz samorządowych, prawo do ubezpieczeń społecznych, opiekę państwa nad dziećmi pozbawionymi opieki rodziców, a także zakazywała ona pracy młodocianych i kobiet w warunkach szkodliwych dla zdrowia. Obywatelom przyznano też prawo do wynagrodzenia za szkody wyrządzone przez organa państwowe.

Zmiana konstytucji.

Zmianę konstytucji mógł dokonać Sejm i Senat większością kwalifikowaną 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy posłów i senatorów., natomiast stałej rewizji konstytucji dokonywać miało co 25 lat Zgromadzenie Narodowe większością 3/5 głosów. Konstytucja ta miała wejść w życie z dniem jej ogłoszenia, zaś inne postanowienia, które wymagały odpowiednich ustaw - po wejściu w życie tych ustaw. Uchwalenie tej konstytucji zamknęło, teoretycznie przynajmniej, proces tworzenia prawa polskiego. Konstytucja marcowa została ogłoszona w "Dzienniku Ustaw" w maju 1921 roku.

Charakter konstytucji.

Konstytucja marcowa wzorowana była na francuskiej ustawie zasadniczej i należała do licznych ówczesnych konstytucji republikańskich, choć uważana była za najbardziej demokratyczną z nich wszystkich. Charakteryzowała się przewaga władzy ustawodawczej nad wykonawczą, co było jej główną wada.

Ze względu na specyfikę województwa śląskiego na mocy Ustawy Konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1929 roku powołany został Sejm Śląski. Składał się on z 48 posłów i zatwierdzał wszystkie uchwały dotyczące Śląska.

Nowela sierpniowa i jej konsekwencje.

2 sierpnia 1926 roku została przyjęta przez sejm tzw. nowela sierpniowa, która osłabiła władzę ustawodawczą, a wzmocniła władzę wykonawczą - głównie prezydenta, który miał odtąd prawo rozwiązywania parlamentu oraz wydawania dekretów z mocą ustawy, które wymagały zatwierdzenia przez Sejm. Nowela ta były zewnętrznym świadectwem początków zmian ustroju państwa w kierunku bardziej autorytarnym. Władza prezydenta zostanie wzmocniona na mocy konstytucji z 23 kwietnia 1935 roku, która ograniczy w poważnym stopniu uprawnienia Sejmu.