Sytuacja po I Wojnie Światowej

1. Sytuacja po I wojnie światowej w Rosji.

Koniec wojny w Rosji naznaczony był rewolucjami: najpierw miała miejsce rewolucja lutowa, a potem jesienią rewolucja październikowa. Pierwsza rewolucja wybuchła głównie po to, by obalić niczym nieograniczoną, despotyczną władzę cara, walczącym chodziło również o uzyskanie praw politycznych, swobód należnych obywatelom, dążono także do wprowadzenia w życie zmian, które zreformowałyby rolnictwo oraz likwidację ucisku narodowego. Pierwsza rewolucja zaczęła się w marcu (a używając starego stylu kalendarzowego w lutym) 1917 roku w Piotrogrodzie i wkrótce rozlała się na całe ówczesne imperium carskie. Atmosfera poprzedzająca wybuch rewolucji była bardzo napięta, a działo się tak z wielu powodów. Po pierwsze wojska walczące za carska Rosję ponosiły kolejne klęski w kolejnych starciach wojennych, z tym wiązał się z kolei stale pogłębiający się kryzys gospodarczo - ekonomiczny, coraz więcej osób dotykał głód, krytykowano demoralizację aparatu rządzącego. Ludziom zaczynało już brakować cierpliwości, przedstawiciele burżuazji i ziemiaństwa domagali się coraz częściej powołania tak zwanego "rządu zaufania społecznego", który miał zająć się prowadzeniem wojny i poprawą sytuacji wewnątrz państwa. Rząd nie byłby w pełni niezależny - miałby podlegać Dumie Państwowej. Pozostali, czyli chłopi, robotnicy i żołnierze domagali się z kolei wprowadzenia swobód obywatelskich, zaprzestania prowadzenia wojny i likwidacji głodu, który odczuwany był najdotkliwiej właśnie przez te grupy społeczne. Najważniejszą rolę w historii rewolucji odegrali robotnicy pochodzący z Piotrogrodu. Zaczęło się od aresztowania znienawidzonego carskiego rządu, które miało miejsce 12 marca (27 luty)1917 roku. Kilka dni później Mikołaj II, ostatni przedstawiciel carskiej dynastii Romanowów, zrezygnował ze sprawowania władzy, przekazując ją w ręce swojego brata Michała. Michał zasiadał na tronie tylko 1 dzień, ponieważ sam bardzo szybko zrezygnował. W tym samym dniu, kiedy car zrzekł się władzy, powołano do życia Rząd Tymczasowy, w skład, którego wchodzili reprezentanci liberalnej burżuazji i klasa ziemiańska. Oprócz tego w Pitrogrodzie funkcjonowała Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Rada zdecydowała się poprzeć rząd, jeżeli ten zobowiąże się przestrzegać swobody obywatelskie i zrealizuje reformy społeczne. Władza skupiała się w dwóch niezależnych ośrodkach, co przy ówczesnej sytuacji na świecie, w obliczu ciągle trwającej wojny i trudności wewnętrznych, a także ciągłych niepokojów społecznych, groziło całkowitą destabilizacją. Z drugiej strony z powodu dwuwładzy, która zapanowała w Rosji w omawianym okresie, możemy mówić o pewnej demokratyzacji stosunków politycznych, pierwszego takiego zjawiska w wieloletniej historii tego państwa. Nad Rosją ciągle wisiało widmo głodu i katastrofy gospodarczej. Nie ustawały strajki robotnicze i wystąpienia chłopskie. W kwietniu 1917 roku do Rosji wrócił Lenin, który już wkrótce miał stać się niekwestionowanym bohaterem rewolucji. W wydanym przez siebie programie, zatytułowanym "Tezy kwietniowe" rzucił hasło walki z Rządem Tymczasowym na zasadach pokojowych. Rosja została przemianowana na republikę dopiero 14 września (1września) 1917 roku. Rząd Tymczasowy był coraz bardziej atakowany z różnych stron, również przez koła przemysłowo - handlowe i wojskowych ze stopniami wyższych oficerów. Rząd nadal miał poparcie od mienszewików i eserowców a także innych ugrupowań, ale z drugiej strony one także miały coraz więcej zastrzeżeń, jeżeli chodzi o podejmowaną przez niego działalność. Z drugiej strony wyraźną opozycję wobec rządu tworzyło środowisko bolszewików. W związku z tym, latem zaczęły się działania represyjne zainicjowane przez rząd a wymierzone w środowisko bolszewików, wielu z nich zostało nawet aresztowanych. Poza tym przywrócono karę śmierci w stosunku do żołnierzy służących w armii. W sierpniu doszło do zbrojnego wystąpienia żołnierzy pod wodzą generała Korniłowa, którzy zwrócili się przeciwko Rządowi Tymczasowemu. Jednak bunt Korniłowa został bezwzględnie stłumiony. Po nowych wyborach, które odbyły się we wrześniu, bolszewicy zdobyli większość miejsc w Radach Delegatów Robotniczych, Chłopskich i Żołnierskich. Lenin nie mógł legalnie działać na terenie Rosji, więc w omawianym okresie ukrywał się w Finlandii. 23 (10)października na posiedzeniu partii bolszewickiej przyjęto wniosek zgłoszony przez Lenina o tym, że bezzwłocznie należy wywołać zbrojne powstanie skierowane przeciwko Rządowi Tymczasowemu, który zostanie w ten sposób obalony, a na jego miejsce miano powołać rady. 25 (12) października Komitet Wykonawczy Piotrogrodzkiej Rady Delegatów powołał do życia Komitet Wojskowo - Rewolucyjny. Wybuch powstania zaplanowano na 7 listopada (25 października), na dzień przed otwarciem II Ogólnorosyjskiego Zjazdu Rad. Po tym jak Rząd Tymczasowy rozkazał aresztować osoby należące do Komitetu Wojskowo - Rewolucyjnego. Odpowiedzią bolszewików było wezwanie skierowane do wszystkich, którzy udzielali im poparcia, aby obalili Rząd Tymczasowy i wprowadzili na jego miejsce władzę rad. Po tym wezwaniu obsadzono mosty na Newie i jej odnogach oraz najważniejsze punkty strategiczne miasta, czyli między innymi centralę telefoniczną oraz dworce. Odpowiadając na wezwanie, okręty należące do Floty Bałtyckiej, opuściły swe porty i wypłynęły na wody Newy. Wszystko zaczęło się późnym wieczorem 7 listopada, powoli zajmowano najważniejsze obiekty i punkty oporu należące do rządu. Wystrzał oddany z krążownika Aurora w nocy z 7 na 8 listopada (25/26 października) dał sygnał do ataku na Pałac Zimowy. Po zdobyciu pałacu rozbrojono jego obrońców, aresztując członków rządu i grabiąc część mienia, które tam zgromadzono. 7 listopada (25 października) oficjalnie wprowadzono władzę rad. W wydanej do obywateli odezwie poinformowano społeczeństwo o wypadkach, które miały ostatnio miejsce. Poza tym uchwalono dwa istotne dekrety: Dekret o pokoju i Dekret o ziemi i powołano do życia nowe instytucje władzy: Ogólnorosyjski Centralny Komitet Wykonawczy Rad, w którym zasiadali bolszewicy i eserowcy o lewicowych poglądach (na czele stanął początkowo Lew Kamieniew), a także Radę Komisarzy Ludowych, do której wchodzili wyłącznie bolszewicy, a wśród nich najważniejszy spośród rewolucyjnych bohaterów - Lenin. W niedługim czasie, mimo przejściowego porozumienia doszło do konfliktu o władzę między bolszewikami a mienszewikami i prawicowymi eserowcami. Ci ostatni opuścili nawet po jakimś czasie obrady.

Dużo trudniejsze było przejęcie władzy przez bolszewików w Moskwie. Najtrudniejsze okazało się zdobycie samego Kremla. Zgodnie z ogłoszoną przez Radę Komisarzy Ludowych 15 (2) listopada Deklaracją Praw Narodów Rosji, zapowiedziano przeprowadzenie wyborów do Zgromadzenia Narodowego, czyli Konstytuanty. Zadaniem Konstytuanty było na przykład zatwierdzenie dekretów II Zjazdu Rad. Po tym jak bolszewicy opanowali najważniejsze ośrodki władzy, bolszewicy przestali się zajmować kwestią Konstytuanty, chociaż z drugiej strony nie chcieli bezpośrednio sprzeciwiać się przeprowadzaniu wyborów. Wybory miały miejsce 25 (12) listopada i zakończyły się klęską bolszewików - byli, co prawda reprezentowani w Konstytuancie, obok przedstawicieli kadetów, mienszewików i mniejszości narodowych, ale wygrali jednak eserowcy. Dlatego ostatecznie rozwiązano, dopiero niedawno powołaną do życia Konstytuantę, już w trakcie jej pierwszego posiedzenia. Potem jeszcze oficjalnie Rada Komisarzy Ludowych wydała na potwierdzenie tego faktu dekret o jej zniesieniu. Podczas III Ogólnorosyjskiego Zjazdu Rad doszło do ogłoszenia między innymi Deklaracji praw ludu pracującego i wyzyskiwanego, podjęto też decyzję o ustanowieniu Rosyjskiej Republiki Federacyjnej. Nie wszystkim podobała się wprowadzona przez bolszewików zmiana władzy. Najbardziej buntowali się dawni poddani cara na Zakaukaziu, Kazachstanie. Korzystając z zamieszania, jakie miało wówczas miejsce, narody wchodzące w skład carskiej Rosji, próbowały się uniezależnić. Mniej więcej na terenie dzisiejszej Białorusi powołano do życia Białoruską Republikę Ludową, a na Ukrainie Ukraińską Republikę Ludową, która narodziła się z inicjatywy Rady Centralnej Ukrainy, z kolei na terenie wspomnianego wcześniej Zakaukazia powstał Komisariat Zakaukaski. Bolszewicy nie mieli zamiaru pogodzić się z tą niesubordynacją. W związku z tym powołano do życia Ogólnorosyjską Nadzwyczajną Komisję do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem (w skrócie Czeka), na czele, której stał Feliks Dzierżyński. Czekiści próbowali przemocą i terrorem wzbudzić posłuszeństwo w stosunku do oponentów bolszewików. Do wiosny 1918 roku bolszewicy panowali na terenie centralnej Rosji oraz na Białorusi, Litwie, Estonii, części Syberii, środkowej Azji i na północnym Kaukazie. Mimo wszystko jeszcze długo nie kończyła się wojna domowa.

2. Nie tylko Rosjanie byli zmęczeni przedłużającą się wojną i brakiem sukcesów. Podobna sytuacja miała miejsce w Niemczech. Od 1917 roku mnożyły się strajki, coraz więcej osób domagało się podpisania pokoju i zaprzestania wojny. Pod koniec 1918 roku pod wpływem tego, co działo się w Rosji i kolejnych porażkach na froncie, bunty i strajki przerodziły się w rewolucję listopadową. Buntowali się przede wszystkim marynarze, mieszkańcy miast ograniczali się do demonstracji. Zakładano rady robotnicze i żołnierskie. Doszło do tego, że po zajęciu części gmachów publicznych, koszar i więzienia, doszło do proklamowania abdykacji cesarza Wilhelma II, który opuścił kraj i udał się do Holandii. Powołano do życia rząd, czyli Radę Pełnomocników Ludowych, który zadeklarował, że wprowadzone zostaną nowe swobody obywatelskie: wolność słowa, zgromadzeń, prawo wyborcze, ośmiogodzinny dzień pracy, zdemokratyzowanie procedur towarzyszącym wyborom.

Podobnie jak w Rosji, również tutaj próbowano utworzyć rady robotnicze, ale marksiści nie zdobyli koniecznego poparcia ze strony społeczeństwa. Doszło nawet do obalenia komunistycznego komitetu rewolucyjnego, który działał w Berlinie; jego czołowych działaczy zamordowano.

Akcja zainicjowana przez zmierzających do przejęcia władzy komunistów zakończyła się całkowitym niepowodzeniem. W Niemczech pozostawiono ustrój demokratyczny. Całkowicie nowe Niemcy powstały oficjalnie w 1919 roku, przy okazji obrad w Weimarze, kiedy to oficjalnie ogłoszono przyjęcie republikańskiej konstytucji.

3. W wyniku wojny, wiele narodów wywalczyło dla siebie niepodległość, w związku z tym powstało wiele nowych państwa. Między innymi: Polska, Chorwacja, Czechy, Słowacja, Ukraina, Węgry, Austria, Królestwo Czarnogóry i Królestwo Serbii. Przekształceniu uległy Cesarstwo Niemieckie, Austro - Węgry i Cesarstwo Rosyjskie. Szczególnie ważny był rozpad dwóch ostatnich państw, ponieważ dzięki temu Polska zdołała odzyskać niepodległość.

4. Dla ustalenia nowego porządku w powojennym świecie konieczne okazało się zwołanie międzynarodowej konferencji, w której zwycięzcy mieli decydować o losie pokonanych. Konferencja paryska zebrała się zaraz na początku 1919 roku. Wśród obradujących byli reprezentanci 27 krajów należących w czasie wojny do obozu Ententy oraz ich sprzymierzeńcy. Jednak i tak decydujący wpływ na to, jakie będą ostateczne decyzje mieli członkowie tak zwanej wielkiej trójki, czyli Georges Clemenceau premier Francji, Dawid Lloyd Georgie szef rządu Wielkiej Brytanii i prezydent Stanów Zjednoczonych Thomas Woodrow Wilson. Niestety prezentowane przez nich dążenia były jak najbardziej rozbieżne i czasem z wielkim trudem osiągano kompromis. Celem Francji było jak największe osłabienie jej największego przeciwnika, czyli Niemiec. Clemenceau brał nawet pod uwagę podzielenie Niemiec na mniejsze jednostki terytorialne. To z kolei nie podobało się Anglikom, którzy pragnęli zachować równowagę sił państw europejskich, a propozycja Francji wyraźnie przyczyniłaby się do jej wzmocnienia. Po trwających pół roku dyskusjach, doszło do podpisania 28 czerwca 1919 roku traktatu wersalskiego. Podpisy pod nim złożyli wszystkie państwa biorące udział w konferencji i Niemcy. W myśl ustaleń traktatu, Niemcy zmuszone były zrzec się części swojego terytorium, które przypadło Francji, Belgii, Czechosłowacji i Polski, musieli zwrócić również wszystkie swoje kolonie. W traktacie zapisano również, że Nadrenia musi zostać zdemilitaryzowana, a całe Niemcy rozbrojone - pozwolono im tylko na zachowanie 100000 zawodowych żołnierzy, ale wśród wyposażenia armii nie mogło być ciężkiego sprzętu. Niemcy, jako pokonani, musieli wypłacić reparacje wojenne w wysokości około 132 miliardów marek w złocie! Dodatkowo uchwalono również tak zwany mały traktat wersalski, w którym państwa Europy Środkowo Wschodniej były zobowiązane do bezwzględnego przestrzegania praw przysługującym mniejszościom narodowym.