Gdy 17 września armia sowiecka wkraczała na tereny Polski, rząd premiera Felicjana Sławoja-Składkowskiego przebywał nad granicą rumuńsko - polską, w Kołomyi. Wraz z rządem byli tam obecni: Naczelny Wódz Edward Rydz Śmigły oraz prezydent Ignacy Mościcki. Gdy zaistniało bezpośrednie zagrożenie Kołomyi przez Armię Czerwoną rząd polski oraz Naczelny Wódz i prezydent przenieśli się do Rumuni, gdzie zostali natychmiast internowani. Konstytucja kwietniowa przewidywała iż w warunkach wojennych władza prezydenta może zostać przekazana w ręce tego, kogo wyznaczy urzędująca głowa państwa. Najpierw prezydent Mościcki podjął niefortunną decyzję o mianowaniu na prezydenta ambasadora Polski we Włoszech - gen Bolesłwa Wieniawę-Długoszowskiego, po proteście Francji prezydentem Polski na uchodźstwie został Władysław Raczkiewicz. Równocześnie nowy prezydent powoła rząd z bardzo dobrze znanym we Francji Władysławem Sikorskim, który objął dowództwo Polskich Sił Zbrojnych we Francji, a po dymisji złożonej 7 listopada przez Rydza Śmigłego Sikorski otrzymał stanowisko Naczelnego Wodza. Jako ciało doradcze została powołana 9 grudnia Rada Narodowa, która w zasadzie nie miała żadnych uprawnień, była raczej polem ścierania się stanowisk partyjnych, posiadała za to dość spory autorytet. Na czele Rady Narodowej stanął były premier Ignacy Paderewski. Najważniejszym problemem nowych władz było uznanie ich przez mocarstwa europejskie, zwłaszcza Anglię i Francję, po rozwiązaniu tego problemu wyznaczono nowe zadania rządowi, czyli wspieranie walki narodu polskiego przeciwko okupantom, po drugie zadecydowano o ścisłej walce po stronie aliantów w nadziei na przyszły udział w reparacjach wojennych i podziale zysków (wydawało się, iż pokonanie hitlerowców przez wojska aliantów jest tylko kwestia czasu). Jeśli chodzi o przyszłe granice Polski, nowy rząd stał twardo przy ich nienaruszalności, co do ustroju odrodzonego państwa to planowano stworzenie demokratycznej republiki zapewniającej swym obywatelom wszelkie swobody (również tym mniejszościom narodowym, które w czasie okupacji wspierały walkę Polaków niepodległość), kolejną sprawą wymagająca uregulowania były Polskie Siły Zbrojne. Odrodzone wojsko powstawało na mocy umów między rządem Sikorskiego a Wielką Brytanią (na utworzenie polskich jednostek lotniczych i morskich), umowa polsko - francuska regulowała zasady na których miała powstać Armia we Francji ( w liczbie ok. 100 tys.) Siedziba rządu Sikorskiego było Angers.

Po szybkiej klęsce Francji w 1940 roku Rząd Polski przeniósł się do Londynu głównym problemem jaki stanął przed osamotnioną Wielką Brytanią i jej premierem Churchilem to wciągnięcie ZSRR do wojny przeciw Niemcom. Dlatego tak ważne dla Churchila było porozumienie miedzy ZSRR a rządem Sikorskiego. Pierwsza próba porozumienia sowiecko - polskiego zakończyła się silnym sprzeciwem społeczeństwa polskiego. Jednak dla premiera Wielkiej Brytanii dużo cenniejszym sojusznikiem był Związek Radziecki (mimo zasług jakie dla obrony Wysp Brytyjskich mała polska armia -lotnicy i marynarze). Po wybuchu wojny radziecko-niemieckiej w czerwcu 1941 r. stało się jasne, że ZSRR stanie w tej wojnie po stronie aliantów. Dlatego rządy USA i wielkiej Brytanii zwiększyły jeszcze naciski na rząd Sikorskiego, owocem tych działań był podpisany 30 VII 1941 r. układ Sikorski - Majski. W kwestii granic RP z jednej strony udało się ustalić, iż traktaty radziecko - niemieckie dotyczące zmian w przebiegu granic utraciły swa moc, z drugiej strony Wielka Brytania uznała zmiany, jeśli zgodziły się na nie zainteresowane strony (co było doskonałą wiadomością dla Stalina, w późniejszym okresie wykorzystywał tę notę do zagarnięcia terytoriów wschodnich RP na których odbyły się sfałszowane wybory w 1939r.). innym efektem podpisania układu było utworzenie Armii Polskiej w ZSRR. 6 sierpnia 1941 r. dowódca Armii Polskiej w ZSRR został gen Władysław Anders. W wyniku amnestii, jaką wynegocjowano dla obywateli polskich więzionych na terenie ZSRR i jeńców wojennych do 1 października 1941 r. z więzień zwolniono 346 tys. ludzi. Jako miejsce koncentracji Armii Andersa wybrano tereny Kazachstanu. Wojska miały podlegać Sowietom tylko na poziomie operacyjnym, jednostki wojskowe miały obejmować dwie dywizji strzelców i jeden pułk zapasowy. Jeśli chodzi o zaopatrzenie, miało pochodzić z dwóch źródeł - radzieckiego i amerykańskiego. Od początku tworzenia Armii ZSRR utrudniało jej tworzenie, głównie przez zatrzymywanie ludzi zwolnionych z łagrów, a kierujących się w stronę Kazachstanu. Układ z 30 VII wywołał także zamieszanie w sferach rządu londyńskiego, do dymisji podali się ministrowie związani ze Stronnictwem Narodowym oraz cześć socjalistów. Rok 1942 przyniósł zmianę w sytuacji na froncie. Sowietom udało się obronić Moskwę, niemiecki impet został wyraźnie zatrzymany, wpłynęło to znacznie na stosunki z Rządem Londyńskim i bezpośrednio Armią Polska w ZSRR Sowieci zaczęli piętrzyć trudności, odmawiali zapisywania się do Armii Polskiej Żydom, Białorusinom i Ukraińcom, zmniejszali racje żywnościowe. W zasadzie od ewakuacji wojsk Andersa, a zwłaszcza od czasu coraz wyraźniejszych zwycięstw Armii Czerwonej nad hitlerowcami, Józef Stalin nie robił nic by poprawić stosunki z Rządem Londyńskim, co więcej cały czas starał się znaleźć pretekst, by móc te kontakty zerwać, już bowiem od 1942 roku zdecydował w rozgrywce o władzę nad Polską stworzyć "własny" rząd złożony z całkowicie mu podległych komunistów. Okazja nadarzyła się w kwietniu 1943 roku, gdy siły niemieckie ujawniły odkrycie w Lesie Katyńskim masowych grobów polskich oficerów zamordowanych przez NKWD. Złożone równocześnie polski i niemiecki wnioski do Czerwonego Krzyża w sprawie wyjaśnienia przyczyn mordu, spotkały się z ostra reakcja Stalina i zerwaniem kontaktów z Rządem Londyńskim, właśnie z powodu oskarżeń o rzekomą współprace z nazistami. Kolejny cios spadł na rząd 4 VII, gdy nad Gibraltarem w tajemniczych okolicznościach rozbił się samolot z Sikorskim. Premier Rządu Londyńskiego zmarł. Na jego następcę wybrano Stanisława Mikołajczyka, polityka Polskiego Stronnictwa szybszego tracenia na znaczeniu, bowiem na arenę międzynarodową wkracza powołany przez Stalina Związek Patriotów Polskich, czy wreszcie Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego utworzony 22 lipca 1944 w Lublinie. PKWN na mocy uchwały z dnia 31 XII 1944 roku został przemianowany na Rząd Tymczasowy. Wiązało się to z wycofaniem poparcie dla Rządu Londyńskiego, co nastąpiło ostatecznie 5 sierpnia 1945 roku. W tym czasie w wyniku postanowień konferencji w Poczdamie został utworzony 28 czerwca 1945 roku Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, do którego wszedł Stanisław Mikołajczyk. Jego decyzja spotkała się ze sprzeciwem środowiska emigracyjnego, na jego miejsce premierem rządu został mianowany Tomasz Arciszewski. Mimo braku poparcia ze strony Zachodu rząd kontynuował swoją działalność. Jednak zajmował się już tylko zbieraniem funduszy oraz opieką nad zdemobilizowanymi żołnierzami Polskich Sił Zbrojnych, którzy nie zdecydowali się wrócić do komunistycznej Polski

Polacy w drugiej wojnie światowej

1 września 1939 roku Niemcy hitlerowskie bez wypowiedzenia wojny wkroczyły na polskie terytorium. 31 sierpnia 1939 roku radio berlińskie ogłosiło ultimatum Hitlera, który żądał przyłączenia Gdańska i referendum na Pomorzu, poza tym oskarżył Polskę o napaść na radiostację w Gliwicach. 1 września wojna rozpoczęła się od bombardowania Westerplatte, polskiej placówki w Wolnym Mieście Gdańsku. Napaść na Polskę była zaplanowana od bardzo dawna. Armia niemiecka wyszkolona i świetnie wyposażona, w dużym stopniu zmotoryzowana stanowiła siłę, której wojsko polskie działające jeszcze w myśl taktyki z I wojny nie było w stanie sprostać. Siły niemieckie dysponowały prawie dwukrotna przewagą w ludziach i wielokrotną przewaga w sprzęcie. Poza tym wojsko polskie działające według planu Z było źle ustawione, bowiem całość i tak szczupłych sił polskich została rozmieszczona wzdłuż granic.

Niemiecki plan podboju zakładał uderzenie z dwóch kierunków (główne siły miały uderzać z Prus Wschodnich oraz z Dolnego Śląska. Początek działań wojennych przebiegał według schematu wojny błyskawicznej do 3 września trwała wojna graniczna. To znaczy główne siły polskie pozostawał na swoich stanowiskach nad granicami państwa. Jednak taki stan nie mógł trwać długo, bowiem przewaga sił niemieckich była zbyt duża. Najpierw złamała się Armia Pomorze i oddziały będące na styku Armii Kraków i Karpaty, co pozwoliło Niemcom na wkroczenie na Śląsk. Wycofała się także nienaruszona w zasadzie Armia Poznań. Rozkazem Naczelnego Wodza usiłowano stworzyć stała linię obrony na rzekach Narwi, Wiśle i Sanie. Jednak wycofujące się wojska polskie zostały wyprzedzone przez wojska niemiecki i utworzenie takiej linii obrony nie miało sensu. 10 - 13 września Niemcom udało się wkroczyć do ważnej twierdzy Brześć nad Bugiem, co oznaczało oskrzydlenie sił polskich od wschodu. Już 10 września Niemcy podeszli pod Lwów. Od 8 września rozpoczęło się natarcie na Warszawę. Armia Łódź gen Thomme weszła do twierdzy w Modlinie. Na odsiecz Warszawie ruszył Armie Pomorze i Poznań. 9 września znalazły się między Włocławkiem, Kutnem i Łowiczem. Na tym terenie rozegrała się największa bitwa tej wojny, bitwa nad Bzurą. Mimo początkowych sukcesów zgrupowanie polskie zostało okrążone i w większości zniszczone (części Armii Poznań udało się wedrzeć przez Puszczę Kampinoską do Warszawy. 22 września pierścień okrążenia wokół Warszawy został zamknięty. 17 września 1939 roku rozegrał się drugi akt tragedii, w godzinach rannych na tereny wschodniej Polski wkroczyły wojska sowieckie. W tym dniu broniła się jeszcze Warszawa, Hel, Kępa Oksywska oraz niewielkie części centralnej Polski. Bronił się jeszcze Lwów, który oprał się atakom niemieckim, dopiero 22 września w warunkach podwójnego okrążenia generał Langer zdecydował się poddać miasto Sowietom, żołnierze otrzymali wybór do której niewoli chcą iść. Oficerowie, którzy wybrali niewole sowiecką nigdy nie wrócili do kraju, zostali zamordowani w lasach katańskich. Ostatnie walki w kampanii wrześniowej to kapitulacja Warszawy (27 września) Modlina (28 września), 2 października skapitulował Hel, a 5 października zakończyła się ostatnia wielka bitwa tej wojny, czyli bitwa pod Kockiem. Polska przegrała wojnę i poniosła olbrzymie straty(66 tysięcy poległych, 133 tysiące rannych i ponad 420 tysięcy wziętych do niewoli). Straty Niemców tez były poważne (ich wielkość zmusiła Hitlera do odłożenia ataku na Francję) Niemcy stracili 45 tysięcy zabitych rannych i zaginionych, 993 rozbite czołgi i samochody pancerne, ponad 11 tysięcy pojazdów mechanicznych, około 370 dział i ponad 697 samolotów.

Po klęsce wrześniowej rozpoczęto tworzenie Polskich Sił Zbrojnych najpierw we Francji potem w Wielkiej Brytanii w końcu na Bliskim Wschodzie oraz w ZSRR.

Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie

Pierwsze siły powstawały gdy jeszcze toczyły się walki na ziemiach polskich we Francji utworzone na mocy umów międzynarodowych miedzy Polską, a Francją (we Francji miały stacjonować wojska lądowe) Polską i Wielką Brytanią (Brytyjczykom podlegały siły morskie i powietrze). Poza tym w skład Polskich Sił Zbrojnych wchodziły jednostki ewakuowane z ZSRR które walczyły w Afryce Północnej i Włoszech. Pierwszym Naczelnym Wodzem został generał Władysława Sikorski (7 IX 1939 - 4 VII 1943) po jego śmierci nowym naczelnym Wodzem został generał Kazimierz Sosnkowski (8 VIII 1943- 30 IX 1944) i formalnie od 30 IX 1944 roku Wodzem został Tadeusz Bór Komorowski. Najpierw powstało wojsko we Francji (1939 - 40), w jego skład wchodziły: 1 Dywizja Grenadierów (dowódca gen B. Duch), 2 Dywizja Strzelców Pieszych (gen B. Prugar-Ketling), 3 Dywizja Piechoty (płk T. Zieleniewski), 4 Dywizja Piechoty (gen R. Dreszer) Brygada Strzelców Podhalańskich (gen Z. Bohusz - Szyszko), 10 Brygada Kawalerii Pancernej (gen S. Maczek). Stan osobowy Polskich Sił Zbrojnych we Francji wynosił 85 tysięcy osób. W kwietniu 1940 za zgoda rządu francuskiego rozpoczęto formowanie Polskich Sił Zbrojnych na Środkowym Wschodzie: Brygada Strzelców Karpackich (gen S. Kopański), Legię Oficerską, baon wartowniczy, szpital i Ośrodek Zapasowy. Ogółem na Środkowym Wschodzie stacjonowało 37380 tys. Polaków. W Wielkiej Brytanii stacjonowały Polskie Siły Powietrzne i Polska Marynarka Wojenna. Ponadto sformowano 1 Korpus Polski, 1 Dywizje Pancerną (gen. Maczek), 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa (gen S. Sosabowski). W 1942 roku na Bliskim Wschodzi w wyniku połączenia WP na Środkowym Wschodzie z Armia Andersa powstał Armia Polska na Wschodzie z której wydzielono 2 Korpus Polski. Ostatecznie pod koniec 1945 roku stan osobowy Polskich Sił Zbrojnych wynosił 200 tys. żołnierzy.

Poza wojskami lądowymi na frontach II wojny działała także Polska Marynarka Wojenna. Miejscami jej działania były zarówno Atlantyk, jak i Morze Norweskie, Arktyczne, Północne i Śródziemne. W szczytowym okresie Polska Marynarka składała się z jednego krążownika, sześciu niszczycieli, trzech okrętów podwodnych i kilkunastu ścigaczy. Do najsławniejszych osiągnięć polskiej marynarki wojennej nalegały walki o Narwik oraz wykrycie i udział w zatopieniu krążownika Bismarck. Do walki przystąpiła także Polska Marynarka Handlowa, która brała udział w konwojach przewożących materiały wojenne z USA do Wielkiej Brytanii i ZSRR.

W skład Polskich Sił Zbrojnych zalicza się także lotnictwo, które nie tylko brało udział w bitwie o Anglię, ale także bombardowało niemieckie miasta czy osłaniało konwoje z bronią i żywnością. Po zakończeniu wojny do kraju wróciło ok. 120 tys. żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych, reszta wstąpiła do utworzonego w 1946 roku przez Brytyjczyków Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia.

Polskie Wojsko w ZSRR 1943 - 44

Polskie jednostki wojskowe powstawały także na Wschodzie na trenie ZSRR i wiązały się z planem Stalina stworzenia w Polsce państwa o ustroju komunistycznym. Można wyróżnić trzy etapy tworzenia sił polskich w ZSRR. 8 maja 1943 roku sformowano w Sielcach nad Oką z inicjatywy Związku Patriotów Polskich 1 Dywizje Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Już w wrześniu 1943 dywizja ruszyła na front. Chrzest bojowy przeszła w bitwie pod Lenino (12-13 październik 1943) została z powodu dużych strat wycofana z frontu. Ostatecznie weszła w skład 1 Korpusu Polskiego w ZSRR, a następnie 1 Armii wojska polskiego. W lipcu i sierpniu brała udział w walkach na ziemiach polskich miedzy innymi w walkach o Pragę i Warszawę lewobrzeżna. Potem na jej szlaku bojowym były bitwy o przełamanie Wału Pomorskiego, czy wreszcie bitwa o Berlin. Drugi etap to formowanie I Korpusu Polskiego w ZSRR rozpoczęte sierpniu 1943 roku, trwało do marca 1944 roku. W skład Korpusu miały wejść 1 Dywizja im Tadeusza Kościuszki oraz nowo formowane jednostki: 2 dywizja piechoty im. J. H. Dąbrowskiego, 3 Dywizja Piechoty im r Traugutta, Brygada Artylerii im J. Bema 1 brygada Pancerna im Bohaterów Westerplatte oraz wiele samodzielnych pułków baonów i kompanii. Dowódca jednostki został generał brygady Zygmunt Berling, jego zastępcami byli gen brygady K. Świerczewski i ppłk W. Sokorski, a od stycznia 1944 roku płk A. Zawadzki. W Marcu 194 roku na terenie Ukrainy korpus został przemianowany w 1 armie Polską w ZSRR. To był właśnie ostatni etap formowania się polskich wojsk w ZSRR od 1 kwietnia do 21 lipca 1944 roku w ZSRR z sił 1 Korpusu utworzono 1 Armię Polską w ZSRR. Miała się składać z sześciu dywizji piechoty, sześciu brygad artylerii, dywizji artylerii przeciwlotniczej, brygady saperów, brygady pancernej, brygady kawalerii, brygady moździerzowej i wielu mniejszych oddziałów. Ogółem 1 Armia Polska w ZSRR liczyła w lipcu 1944 roku ok. 107 tys. żołnierzy, a od 21 lipca 1944 przemianowana na 1 Armię Wojska Polskiego stanowiła trzon Ludowego Wojska Polskiego.

Jak widać udział Polaków w wojnie nie ogranicza się tylko do sławionych obecnie i szeroko komentowanych siła walczących na zachodzie. Polacy w imię odbudowy własnej ojczyzny walczyli także na wschodzie .

Poza regularnym wojskiem także przynajmniej wspomnieć o zasługach jakie polski żołnierz spod znaku AK wniósł do wojny. Ludzie którzy ryzykowali nieraz więcej niż normalni żołnierze, którzy ginęli i to nawet częściej, gdyż nie byli uznawani za armię, więc nie mieli praw jeńca wojennego. Warto jeszcze chociaż wspomnieć o wielkim wysiłku jakie polska armia konspiracyjna wniosła w przebieg powstania warszawskiego.