Przyczyny rewolucji utkwione były w relacjach i więziach o charakterze gospodarczo-społecznym. W latach siedemdziesiątych XVIII stulecia pojawił się ekonomiczny marazm , natomiast u schyłku lat osiemdziesiątych we Francji zapanował kryzys w sferze gospodarczej i politycznej, który dodatkowo wzmógł antagonizmy społeczne. W następstwie klęski nieurodzajów szerzył się wzrost cen, zaś mało korzystny układ handlowy z Wielką Brytanią zezwalał Brytyjczykom na wprowadzenie brytyjskich towarów na rynki francuskie, co wstrzymywało rozwój krajowego przemysłu. W zastraszającym tempie wzmagało się niezadowolenie stanu trzeciego, który coraz bardziej bezpośrednio kierował ostrze krytyki w stronę uprzywilejowanych stanowisk stanu duchownego i szlacheckiego, wystawne życie dworskie na Wersalu , nieudolny system rządów absolutnych oraz wzmagający się ucisk podatkowy.

Idee oświeceniowe, propagowane przez wspaniałych pisarzy francuskich, zachęcały do podjęcia walki o obalenie anachronicznego systemu politycznego oraz wszechobecnego feudalizmu.

Na front stanu trzeciego wysunęła się najbardziej świadoma swoich dążeń politycznych burżuazja, zmierzająca ku zniesieniu absolutyzmu oraz zdobyciu i utrzymaniu władzy. W walce o wprowadzenie nowego ładu społecznego liczyła ona na wsparcie ze strony drobnomieszczaństwa i chłopstwa, załamującego się pod naporem poleceń właścicieli ziemskich, państwa oraz Kościoła.

Nieudolny gabinet rządowy Ludwika XVI nie był w stanie zapanować nad sytuacją; stopa zadłużenia państwowego nieprzerwanie podnosiła się. Nie mogąc przezwyciężyć problemów finansowych, król zwrócił się do warstw, którym przysługiwały przywileje, lecz Zgromadzenie Notablów (w 1787 roku) nie wyraziło zgody na przedstawiony projekt podatkowy. W związku z tym Ludwik XVI zwołał w dniu 5 maja 1789 roku Stany Generalne, licząc na to , iż posłowie przyjmą podatki w celu uratowania skarbca państwowego . Zamożne mieszczaństwo postrzegało ów fakt jako rodzaj idealnej sytuacji do podjęcia walki o władzę oraz przeprowadzenie niezbędnych reform politycznych.

Zasiadający w Stanach Generalnych ( zwołanych do rezydencji królewskiej w Wersalu) posłowie reprezentujący stan trzeci wysunęli żądanie wspólnych obrad z przedstawicielami pozostałych dwóch stanów. Król jednak wyraźnie się temu przeciwstawił. Na wniosek deputowanego księdza E. J. Sieyésa, który domagał się obalenia przywilejów szlacheckich i duchownych, reprezentanci stanu trzeciego doszli do postanowienia , aby utworzyć tak zwane Zgromadzenie Narodowe. Niewpuszczeni do sali obrad , zgromadzili się w sali do gry w piłkę i poprzysięgli, że się nie rozproszą, dopóki nie dojdzie do uchwalenia ustawy zasadniczej. Podjęte przez władcę próby pokrzyżowania zamierzeń Zgromadzenia Narodowego spełzły na niczym w związku z tym Ludwik XVI zmuszony był wyrazić zgodę na wspólne obradowanie. Była to jednak zgoda iluzoryczna , albowiem król w ukryciu organizował wojsko pod Wersalem. Na wieść o tym, że jego celem jest przeprowadzenie natarcia na Paryż, doszło do rozruchów i w dniu 14 lipca 1789 roku - do opanowania Bastylii. Zdobycie tej dawnej twierdzy, a jednocześnie budynku więziennego, będącego również symbolem absolutyzmu władzy królewskiej , postrzegany jest jako początek rewolucji francuskiej. Ludwik XVI, nie ufając doniesieniom wojska, nie podjął decyzji o użyciu siły. Udał się do Paryża i tam zamanifestował akceptację nowych warunków. Symbolem zgody społeczeństwa francuskiego i króla do kolorów Paryża - niebieskiego i czerwonego - dołączono biały kolor Burbonów, który z kolei symbolizował władzę panującego. W taki oto sposób zapoczątkowana została idea stworzenia narodowej flagi Francji.

Opanowanie twierdzy w Bastylii wywołało tak zwane "wrzenie rewolucyjne" na obrzeżach miasta , gdzie obierano nowe władze o charakterze lokalnym . Chłopstwo odmawiało wykonywania pracy na rzecz stanu szlacheckiego oraz instytucji Kościoła, paliło też zamki oraz zabudowania dworskie. Pod wpływem tego typu wydarzeń nocą z 4 na 5 sierpnia 1789 roku Konstynuanta unieważniła przywileje stanowe; zaś w trzy tygodnie później - w dniu 26 sierpnia - ogłosiła Deklarację Praw Człowieka i Obywatela. Ustawa zasadnicza zaczęła obowiązywać we Francji w dniu 14 września 1791 roku. Umiarkowana burżuazja przyjęła, że działania rewolucyjne zostały zakończone. Niemniej jednak wydarzenia we Francji wzbudzały niepokój pośród dworów państw ościennych, które obawiały się przenikania haseł rewolucyjnych oraz fermentu pośród swoich poddanych.

Rzesze emigrantów spośród arystokratów francuskich podsycały tego typu obawy, zaś sam Ludwik XVI wszczął potajemne starania, których celem było uzyskanie pomocy do stłumienia działań rewolucyjnych. W Paryżu opracowano plan , mający ułatwić władcy ucieczkę i uczynić możliwym przedostanie się do państwa austriackiego, gdzie miał kierować oddziałami emigrantów oraz armii niemieckiej. Plan ten zakończył się jednak fiaskiem, a to za sprawą poczmistrza w Varennes, który w czasie zmiany zaprzęgów konnych w powozie, rozpoznał przebranego za majordomusa króla. Ludwik XVI został nakłoniony do powrotu do Paryża i zaprzysiężenia ustawy zasadniczej. We wrześniu 1791 roku wybrano zgodnie z nową ordynacją wyborczą, bazującą na cenzusie majątkowym, drugie Zgromadzenie Narodowe, które poczęło określać się mianem Zgromadzenia Prawodawczego ( Legislatywa). Wobec niesprecyzowanej polityki wewnętrznej oraz zagranicznej Legislatywa została nakłoniona do zrzeczenia się praw do jakiejkolwiek władzy.

O dalszych losach króla i ustroju państwa francuskiego miało podjąć decyzję i rozstrzygnąć w sposób ostateczny kolejne Zgromadzenie określane mianem Konwencji Narodowej albo Konwentu Narodowego, wyłonione w sierpniu 1792 roku na mocy powszechnego prawa wyborczego drogą dwustopniowego głosowania. W konwencji , początkowym okresie przewagą cieszyli się żyrondyści, którzy byli zwolennikami republiki demokratycznej, niemniej jednak w okresie późniejszym wpływy zyskali bardziej radykalni, prowadzący walkę o Republikę ludowodemokratyczną , jakobini, którym przewodzili między innymi : G. J. Danton oraz Maksymilian Robespierre.

Dnia 20 kwietnia 1792 roku, rewolucyjne państwo francuskie wypowiedziało wojnę państwu austriackiemu, co spowodowało ogromny optymizm pośród ludu, który spodziewał się, że działania wojenne przyczynią się do kompletnego obalenia dotychczasowego ustroju. Wojna toczyła się w sposób niepomyślny dla Austrii i w związku z tym wsparcia udzieliły jej Prusy.

Ludność paryska oskarżając króla o zdradę, uderzyła w dniu 10 sierpnia 1792 roku na pałac królewski Tuileries. Ludwik XVI oddał się pod opiekę parlamentu, który nakazał go schwytać i uwięzić. Dnia 22 września 1792 roku Konwencja proklamowała we Francji ustrój republikański. Pod presją Jakobinów Ludwika XVI uznano za winnego targnięcia się na wolność ludu i w efekcie wymierzono mu karę śmierci.

Egzekucja została przeprowadzona w dniu 21 stycznia 1793 roku. Wówczas to skazano i stracono królową Marię Antoninę, a także wielu innych ludzi z najbliższego otoczenia króla. Zniesienie monarchii wzmogło postępujący proces rewolucji we Francji oraz dodało otuchy i sił do walki, w następstwie czego Francuzi odnieśli zwycięstwo nad wojskami austriackimi i pruskimi. Wkrótce potem wojsko francuskie przeszło do ofensywy i opanowało Belgię, a także dotarło w okolice rzeki Ren. Triumfy militarne rewolucyjnej armii francuskiej i stracenie na gilotynie króla, zmobilizowały dwory kontynentu europejskiego do podjęcia walki z Francją. W 1793 roku zawiązana została pierwsza koalicja pomiędzy kilkunastoma państwami, z Anglia jako krajem wiodącym. Równocześnie w samym państwie francuskim panoszyły się spiski monarchistyczne, zaś w Wandei ( prowincja przy ujściu rzeki Loary) zaogniło się ogromne powstanie antyrewolucyjne. Posłuszeństwo i uległość względem władz republikańskich wypowiedział tu Lyon, natomiast Tulon został opanowany przez siły militarne Wielkiej Brytanii. Wojska koalicyjne uzyskały przewagę i opanowały wcześniej utracone terytoria, a także stały się zagrożeniem dla stabilności, a nawet istnienia całego państwa francuskiego.

W państwie nasilały się problemy gospodarcze, a także panował ogromny wzrost cen oraz spekulacja. W celu ratowania rewolucji jakobini utworzyli Komitet Ocalenia Publicznego, zaś w dniu 24 czerwca 1793 roku upublicznili nową ustawę zasadniczą o najbardziej demokratycznym charakterze, gwarantującą wszystkim Francuzom od 21 roku życia bierne i czynne prawo wyborcze. Ustawa zasadnicza była gwarantem oświaty dla wszystkich obywateli, pracy- bezrobotnym, wsparcia społecznego - ubogim. Z racji toczącej się wojny konstytucja owa nie została wdrożona w życie. W celu zwalczania spekulacji zarządzono możliwie najwyższe ceny za żywność. Chłopom ułatwiano możliwość nabywania ziemi, która pochodziła z konfiskaty majątków należących do emigrantów i duchowieństwa. Jakobini zarządzili także reorganizację armii, mobilizując wszystkich mężczyzn w przedziale wiekowym: 18 - 25 lat. Stworzona przez L. Carnota nowa taktyka wojenna umożliwiła Francuzom odzyskanie inicjatywy strategicznej. Armia koalicyjna została wyrzucona poza linię rzeki Ren i utraciła część terytorium holenderskiego.

Dyktatura jakobińska była nieprzerwanie zwalczana przez monarchistów. Ripostą jakobinów na tego typu zachowanie była tak zwana "polityka terroru". W Paryżu utworzono Trybunał Rewolucyjny, który kontrrewolucjonistów karał wyrokiem śmierci. Wszczęto intensywną walkę z Kościołem. Terror jakobiński przyczynił się bezpośrednio do pacyfikacji państwa i stłumienia ruchu opozycyjnego. Maksymilian Robespierre, pozostając wiernym metodom sprawowania władzy, eliminował swych osobistych oponentów, w tym także Dantona, który sprzeciwiał się polityce terroru. Sukcesywnie przywódca jakobiński począł tracić przychylność ludności Paryża, coraz bardziej niezadowolonej z ociekających krwią rządów i wciąż odczuwającej trudności aprowizacyjne. Zarządzone przez Robespierr'a nadzorowanie gospodarki przez państwo ( protekcja) kolidowało z interesami burżuazji. Wrogowie Robespierr'a w Konwencji Narodowej przeprowadzili w dniu 27 lipca 1794 roku zamach stanu i zaaresztowali go, zaś w kolejnym dniu stracili na gilotynie bez orzeczenia sądowego (28 lipca 1794 roku ). W taki oto sposób dobiegła końca najbardziej radykalna faza rewolucji.

Rewolucja francuska całkowicie zerwała z ustrojem feudalnym, zagwarantowała wszystkim chłopom własność ziemską, znosiła nierówność prawną, zarządzała wolność słowa i wyznania, a także prawo nietykalności osobistej. Przyczyniła się bezpośrednio do upowszechnienia edukacji , stałą się początkiem powszechnej służby wojskowej, przez co nadała armii charakter narodowy. Rewolucja przyczyniła się bezpośrednio do przeprowadzenia reform we Francji oraz upowszechnienia i wzmocnienia jej dobrych stron. Nowy typ państwa mógł również powstać dzięki działaniom rewolucyjnym.

Nie ulega żadnym wątpliwościom fakt, iż rewolucja francuska wywarła ogromny wpływ na cały kontynent europejski.

BIBLIOGRAFIA:

Lp.:

Tytuł:

Autor:

Wydawnictwo:

Rok:

1.

Encyklopedia Szkolna historia

K.Baczkowski

WSIP Warszawa

1993

2.

Encyklopedia Popularna

J.Kofman

PWN

1994