Geneza Wielkiej Rewolucji Francuskiej.

14 lipca 1789 r. ludność Paryża zdobyła szturmem symbol starego porządku - Bastylię. Wydarzenie to powszechnie uznaje się za początek rewolucji francuskiej, która doprowadziła do upadku monarchii i przekształcenia Francji w Republikę. Przyczyn wybuchu rewolucji było wiele. Przede wszystkim były to panujące we francuskim społeczeństwie nierówności społeczne i ekonomiczne, które uwidoczniły się w obliczu kryzysów gospodarczych. Francja była jednym z najpotężniejszych państw europejskich, jednak borykała się z poważnymi problemami ekonomicznymi. Produkcja rolna nie była w stanie zaspokoić potrzeb stale wzrastającej liczby ludności. Do tego doszły klęski żywiołowe (susze, pomór bydła i nieurodzaje), w których wyniku w wielu regionach Francji pojawił się głód. Sytuację chłopów pogarszały także nadmierne obciążenia feudalne i podatki państwowe. Kryzys gospodarczy nie ominął także szlachty - spadek wartości pieniądza przyczynił się do obniżenia jej dochodów. Spadek cen prowadził do ograniczenia aktywności gospodarczej i ograniczenia konsumpcji przez producentów miejskich i wiejskich. W miastach wzrastała liczba ludzi luźnych, którzy przybywali tam jako siła robocza - stanowili oni element rewolucyjny. Sytuację gospodarczą kraju pogarszała nieudolna polityka Ludwika XVI. Ogromne sumy pieniężne pochłaniały wojny kolonialne, ale także rozbudowa aparatu administracyjnego i wojska. Aby utrzymać liczny dwór i siedziby monarsze trzeba było stale podnosić obciążenie podatkowe. Wpływające do skarbu państwa kwoty wystarczały jednak na niwelowanie olbrzymiego zadłużenia państwa. Nic więc zatem dziwnego, że w tej sytuacji król Ludwik XVI i jego małżonka Maria Antonina nie cieszyli się popularnością, a w społeczeństwie francuskim narastało niezadowolenie.

Do lepszego zrozumienia przyczyn wybuchu rewolucji francuskiej niezbędne jest zapoznanie się z dość skomplikowaną strukturą społeczną Francji w XVIII wieku, która pod względem społecznym i prawnym była państwem stanowym. Społeczeństwo dzieliło się na trzy stany: duchowieństwo, szlachtę i tak zwany stan trzeci, do którego zaliczano wszystkich pozostałych (mieszczanie, chłopi). Żaden z tych stanów nie był jednolity pod względem społecznym i majątkowym.

Pierwsze dwa stany były stanami uprzywilejowanymi. Duchowieństwo posiadało cztery przywileje: honorowy, kultowy, podatkowy i sądowy. Stan ten był mocno zróżnicowany pod względem społecznym: biskupami zwykle zostawali członkowie rodzin magnackich, natomiast duchowieństwo niższe rekrutowało się z chłopów i z mieszczan. Kler parafialny nierzadko żył w biedzie, podczas gdy biskupi opływali w dostatki. Zróżnicowany był także stan szlachecki. Szlachta dzieliła się bowiem na rodową i na szlachtę urzędniczą. Szlachcicem rodowym zostawało się przez urodzenie, natomiast w skład "szlachty z ubrania" wchodziło się z tytułu sprawowania niektórych urzędów w sądownictwie królewskim i w administracji. Szlachta posiadała dwa typy przywilejów: honorowe i ekonomiczne. Pod względem ekonomicznym szlachtę podzielić można było na trzy kategorie. Na czele stała dość nieliczna szlachta dworska, czyli arystokracja. Żyła ona na dworze królewskim w Wersalu lub też w okolicach Paryża. Ta grupa społeczna, zamieszkiwała we wspaniałych pałacach, a swoją działalność ograniczała do rozrywek dworskich. Ten wystawny styl życia w widoczny sposób kontrastował z nędzą przeważającej części ludności Paryża. Druga kategoria szlachty rodowej to mieszkający na wsi ziemianie. Ta grupa także była zróżnicowana pod względem ekonomicznym. Część z nich zamieszkiwała w pałacach i zamkach, żyjąc dostatnio z czynszów dzierżawnych i zajmując się rozrywkami towarzyskimi. Jednak ponieważ majątek dziedziczył tylko najstarszy spośród synów, pozostali musieli rozwijać kariery w Kościele lub w wojsku. Często zdarzało się, że brat bogacza był biedakiem i ulegał deklasacji, czyli zajmowała się zajęciami grożącym pozbawieniem przywilejów szlacheckich. Przedstawiciele ubogiej szlachty herbowej zazdrościli bogatej szlachcie i zamożnym mieszczanom. Ostatnia kategorią była szlachta urzędnicza. Do niej szlachta rodowa odnosiła się z pogardą i z wyższością. Jednak to właśnie ta grupa społeczna posiadała duże znaczenie, ponieważ dysponowała ona wielkimi majątkami, a dodatkowo wyróżniała się wykształceniem. Szlachta urzędnicza była świadoma swej potęgi i znalazła się w opozycji do feudalizmu i władzy monarszej. Na pozostałą (czyli około 96%) część społeczeństwa składał się tak zwany trzeci stan. Pod względem prawnym dzielił się on na mieszczaństwo i wolnych chłopów. Mieszczaństwo było jeszcze bardziej zróżnicowane niż duchowieństwo, czy szlachta. Najlepszą pozycję mieli bogaci kupcy i przemysłowcy. Sporymi majątkami dysponowali właściciele manufaktur. Jeszcze zamożniejsza był burżuazja handlowa. Najbogatszymi przedstawicielami tej grupy społecznej byli też właściciele plantacji oraz handlarze niewolników i bankierzy. To właśnie oni udzielali pożyczek królowi, w ten sposób ratując finanse państwa. Jednocześnie byli oni pozbawieni jakichkolwiek przywilejów. Będąc przedstawicielami stanu trzeciego mieli oni gorszą pozycję społeczną niż dwa pierwsze stany, które żywiły do nich pogardę. Do stanu trzeciego zaliczano też intendentów prowincji, poborców podatkowych oraz wyższych urzędników sądowych i skarbowych, czyli związaną z aparatem państwowym grupę urzędniczą. Kolejną grupą mieszczańską byli przedstawiciele wolnych zawodów (adwokaci, dziennikarze, lekarze, uczeni, nauczyciele, literaci). Do pozostałych kategorii mieszczan należało też drobnomieszczaństwo (drobni kupcy, samodzielni rzemieślnicy, właściciele kamienic czy drugorzędni urzędnicy). Inną liczną warstwą społeczną w obrębie mieszczaństwa był proletariat, czyli robotnicy manufaktur, czeladnicy warsztatów rzemieślniczych i wszelka biedota. Jednak zdecydowana większość mieszkańców Francji (ok. 80%) mieszkała na wsi. Najbogatszą kategorię ludności wiejskiej stanowili chłopi - właściciele, czyli dziedziczni dzierżawcy ziemi. Zamożni byli także wielcy dzierżawcy ziemi szlacheckiej lub kościelnej, którzy z kolei wydzielali niewielkie kawałki tej ziemi drobnym dzierżawcom. Jednak najliczniejsi byli bezrolni, którzy trudnili się pracą najemną u bogatych chłopów. Ponieważ dwa pierwsze stany dysponowały przywilejami ekonomicznymi, cały ciężar podatkowy spadał na stan trzeci, czyli na mieszczaństwo, a przede wszystkim na chłopów. Ich obciążenia podatkowe mogły wynosić nawet do 60% dochodów! Było to wystarczające w okresie urodzaju, ale w przypadku klęski nieurodzaju stawało się przyczyną głodu. Jak widać społeczeństwo francuskie było bardzo zróżnicowane. Te różnice prowadziły do napięć i niepokojów społecznych.

W latach osiemdziesiątych miały miejsca katastrofalne burze i gradobicia, które sprawiły że niektórych rejonach Francji pojawiła się nędza i głód. Kryzys pogłębiło zawarcie przez Francję niekorzystnego traktatu handlowego z Wielką Brytanią, który doprowadził do zalania rynku francuskiego tanimi towarami angielskimi. Nastąpiło załamanie się rynku i drożyzna żywności, a to z kolei wybuch niezadowolenia społeczeństwa, które jednocześnie obserwowało wystawny styl życia arystokracji i dworu królewskiego. Ludzie byli rozgoryczeni z powodu nadmiernego ucisku feudalnego. W miastach zaczęły wybuchać rewolty i rozruchy - ich motorem byli robotnicy, rzemieślnicy i biedota miejska. Powszechnie domagano się zwołania Stanów Generalnych (przedstawicielstwa wszystkich trzech stanów społeczeństwa). Ich uroczyste otwarcie odbyło się 5 maja 1789 r. w Wersalu. 17 czerwca 1789 r. przedstawiciele trzeciego stanu uznali się za Zgromadzenie Narodowe - najwyższą władzę prawodawczą w kraju. 20 czerwca 1789 r. członkowie Zgromadzenia Narodowego uznali, że nie rozwiążą się dopóki nie uchwalą konstytucji. Tym samym przedstawiciele stanu trzeciego przyznali sobie prawo do zmiany dotychczasowego ustroju. 22 czerwca 1789 r. deputowani stanu duchownego zadecydowali o przyłączeniu się do stanu trzeciego. Tymczasem król Ludwik XVI zaczął gromadzić pod Wersalem oddziały wojskowe. Wywołało to niepokój w Paryżu. Podobnie jak kolejny niefortunny krok króla - zdymisjonowanie popularnego w społeczeństwie ministra Neckera. Paryżu rozpoczęły się wystąpienia ludności i rozruchy.