Bonaparte w Egipcie

Kariera Napoleona nabrała rozpędu w czasach rządów Dyrektoriatu. W kwietniu 1796 roku Bonaparte wyruszył do Włoch, aby z północnej części tego kraju wyprzeć Austriaków. Kampania była pasmem sukcesów Napoleona. 16 maja 1796 roku uroczyście wjechał do Mediolanu i proklamował Republikę Lombardzką. Uczynił to jednak bez konsultacji z Dyrektoriatem. Z kolei na początku czerwca 1796 roku armia francuska wkroczyła do Państwa Kościelnego. Papież Pius VI musiał zapłacić kontrybucję oraz wydać dzieła sztuki.

Olbrzymie znaczenie dla losów kampanii włoskiej miały bitwy pod Castiglione (5 sierpień 1796 rok), Arcole (15-17 listopad 1796 rok) oraz Rivoli (14 styczeń 1797 rok). Francuzi rozstrzygnęli je na swoją korzyść. 18 kwietnia 1797 roku Austriacy zawarli z Napoleonem zawieszenie broni. Ustalono wstępne warunki pokojowe (tzw. preliminaria z Leoben). Traktat pokojowy został zawarty 17 października 1797 roku w Campo Formio. Na jego mocy Austria zrzekła się Lombardii, Belgii, posiadłości Rzeszy na zachód od Renu. Utworzona została Republika Cisalpińska, zależna od Francji. Bonaparte zaczął zdobywać mocną pozycję, czym wyraźnie zaniepokojony był Dyrektoriat. Umowa z Campo Formio symbolizuje zwrot Francji ku polityce mocarstwowej. Wtedy też Napoleon zaczął myśleć o dominacji Francji na Morzu Śródziemnym

Po zwycięstwach nad Austrią w 1797 roku najgroźniejszym rywalem Francji pozostawała Wielka Brytania. Napoleon zdawał sobie doskonale sprawę, że inwazja na terytorium największego ówczesnego wroga jest niemożliwa, ponieważ flota francuska była zbyt słaba. Dlatego od 1796 roku rozważano plan ekspedycji do Egiptu. Choć trzeba zaznaczyć, że Francuzi myśleli o tym już w pierwszej połowie XVIII wieku. Dzięki temu Francja utrwaliłaby swoją pozycję we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego.

Jednym z gorących zwolenników wyprawy był Bonaparte. Według niego podbój Egiptu ułatwiłby w przyszłości opanowanie Indii czyli najważniejszej kolonii brytyjskiej. Dyrektoriat zgodził się na ten plan, gdyż rządzący chcieli pozbyć się z Paryża niezwykle ambitnego generała. Ponadto rządzący Francją liczyli również na bogactwa jakimi mógł ich obdarować Bonaparte. Tak przecież było w przypadku wcześniejszej kampanii włoskiej. W latach 1796-1797 Napoleon na Półwyspie Apenińskim odniósł szereg spektakularnych zwycięstw i sam podejmował decyzje polityczne, które nie zawsze podobały się Dyrektoriatowi. Ale utalentowany wódz rozładowywał wszelkie spory ogromnymi sumami pieniędzy oraz dziełami sztuki, które wysyłano z Włoch do Paryża.

Egipt pod względem politycznym był zależny od Turcji. Rządy w imieniu sułtana sprawował pasza. Jednak jego władza w zasadzie była teoretyczna. Panowanie tureckie w Egipcie utrzymywało się dzięki wyzyskiwaniu sporów i walk między bejami (tj. naczelnikami okręgów). Wydawało się więc, że Francuzi szybko podbiją kraj i zdobędą silną pozycję w tej części basenu Morza Śródziemnego.

Ostatecznie 19 maja 1798 roku z Tulonu wyruszyła do Egiptu wielka ekspedycja składająca się z 65 statków wojennych oraz 280 transportowych. W sumie znalazło się na nich 16 tysięcy marynarzy, 38 tysięcy wojska oraz 187 uczonych i artystów. Płynąc do Afryki Francuzi opanowali Maltę, należącą do zakonu joannitów. Twierdzę La Valletta opanowano 13 czerwca 1798 roku.

W lipcu 1798 roku armia francuska wylądowała w pobliżu Aleksandrii. Szybko opanowano to miasto i rozpoczęto kolejne działania wojenne. Wojsko przesuwało się w kierunku Kairu. 21 lipca 1798 roku doszło do starcia z oddziałami egipskimi. Bitwa rozegrana została w okolicach piramid i zakończyła się sukces wojsk dowodzonych przez Napoleona. Jeszcze w tym samym dniu wprowadził on swoją armię do Kairu.

Z czasem - w październiku 1798 roku - wybuchł tam bunt ludności. Choć Francuzi szanowali wyznawców islamu, to powstanie zostało krwawo stłumione. W trakcie rozruchu zginął Józef Sułkowski. Wcześniej zasłynął jako oficer armii francuskiej. Jako adiutant Napoleona brał udział w kampanii włoskiej 1796-1797. Wyróżnił się także we wspomnianym wcześniej już ataku na Aleksandrię.

1 sierpnia 1798 roku francuska flota została zniszczona pod Abukirem przez Anglików dowodzonych przez Horatio Nelsona. W praktyce oznaczało to że wojska Napoleona zostały odcięte od ojczyzny. Ale armię dziesiątkowały nie tylko kolejne bitwy, ale również choroby.

We wrześniu 1798 roku Turcja wypowiedziała wojnę Francji. Wtedy Napoleon postanowił wkroczyć do Palestyny. W ten sposób chciał powstrzymać armię turecką kierującą się w stronę Egiptu. 17 kwietnia 1799 roku doszło do bitwy pod górą Tabor. Bonaparte rozbił oddziały przeciwnika i zaczął kierować się na północ. Marsz został zatrzymany przy twierdzy Saint-Jean d'Acre (Akka). Jej obroną kierował... francuski emigrant Phelippeaux. W wojsku dowodzonym przez Napoleona wybuchła też epidemia.

Ponadto w okolicach Abukir pojawiła się armia turecka, licząca 20 tysięcy żołnierzy. Wszystko to sprawiło, że Bonaparte zmuszony został do zaprzestania swojego marszu na północ. Na początku sierpnia 1799 roku rozbił wspomnianą już armię turecką.

Trzeba podkreślić jak Francuzi zachowywali się w Egipcie. Wyglądało to tak, jakby mieli zostać w tym kraju już na zawsze. Utworzyli pocztę, drukarnię oraz przedstawicielstwo narodowe. Ponadto naprawiano kanały i wprowadzono w życie zarządzenie o przestrzeganiu higieny. Najwięcej uczynili jednak naukowcy. Oni opisywali i rysowali egipskie zabytki. Wśród nich była m.in. kamienna płyta z Rosetty. Znajdował się na niej napis w języku egipskim oraz przekładzie greckim). Później w 1822 roku pozwoliło to Janowi Champollionowi odczytać pismo hieroglificzne.

Warto zauważyć, że do momentu wyprawy egipskiej tylko Wielka Brytania toczyła wojnę z Francją. Gdy we wrześniu 1798 roku do działań przystąpiła Turcja, to wkrótce po tym podobną decyzję podjął król neapolitański. On nie mógł się pogodzić z panowaniem francuskim we Włoszech. Ponadto władca ten obawiał się wpływów propagandy rewolucyjnej z Rzymu, a więc miasta które opanowali Francuzi.

W listopadzie 1798 roku oddziały Królestwa Neapolu zaatakowały właśnie Rzym. Szybko jednak - bo już 4 grudnia 1798 roku - Rzym został odbity przez generała Championneta. Do miasta wkroczyła m.in. legia generała Kniaziewicza. 23 stycznia 1799 roku Championnet zajął już Neapol. W efekcie król i rząd uciekli na Sycylię. W Neapolu utworzono kolejną "siostrzaną republikę" - Republikę Partenopejską (Partenope było pierwotną nazwą miasta w czasach greckich). Krok ten nie spodobał się Dyrektoriatowi.

Jeszcze w grudniu 1798 roku koalicja angielsko-turecko-neapolitańska powiększyła się o kolejne dwa państwa. Były to Rosja i Austria. Najpierw do Rosji z prośbą o pomoc zwróciła się Turcja. Car Paweł I (a więc syn carycy Katarzyny II) zawarł odpowiedni sojusz i przystąpił do II koalicji antyfrancuskiej. Wojska rosyjskie, aby dostać się do Włoch musiały przejść przez terytorium Austrii. Otrzymały na to zgodę, ale równocześnie Francja wypowiedziała wojnę Austrii. Ponadto w grudniu 1798 roku Rosja zawarła jeszcze sojusze z Wielką Brytanią oraz Neapolem. Do drugiej koalicji antyfrancuskiej weszła jeszcze Szwecja.

Początkowo siły koalicji odnotowywały szereg sukcesów militarnych. M.in. flota rosyjsko-turecka na czele której stał admirał Fiodor Uszakow dotarła do Wysp Jońskich i zmusiła Francuzów do ucieczki. Ponadto Anglicy pojawili się na Malcie, a w Neapolu wybuchło powstanie. Ostatecznie w czerwcu 1799 roku Neapol dostał się w ręce koalicji. Na terenie północnych Włoch sukcesy odnosił generał Aleksander Suworow. W kwietniu 1799 roku zajął Mediolan. Później 17-19 czerwca 1799 roku w bitwie nad rzeką Trebia (na wschód od Mediolanu) zwyciężył cofającą się francuską armię. W efekcie generał Aleksander Suworow opanował praktycznie całą zachodnią część północnych Włoch. Jeszcze 15 sierpnia 1799 roku Francuzi ponieśli klęskę pod Novi. W bitwie tej zginął generał Barthelemy Joubert.

Tymczasem we Francji pogłębiał się kryzys wewnętrzny. Jakby tego było mało, to Francuzom nie wiodło się na frontach europejskich. Wówczas Napoleon podjął decyzję, że wraca do ojczyzny. Powrót rozpoczął 22 sierpnia 1799 roku, a dowództwo nad niewielkim wojskiem pozostałym w Egipcie powierzył generałowi Kleberowi.

20 października 1799 roku Napoleon pojawił się w Frejus (na północny wschód od Tulonu). Wkrótce przeprowadził zamach stanu i przejął władzę. Był to tzw. przewrót 18 brumaire'a VIII roku republiki (9 listopad 1799 rok). Tym samym Dyrektoriat przestał istnieć, a ponadto rozwiązano Radę Pięciuset. Faktycznie był więc to koniec burżuazyjnej republiki. Od tego momentu do 1804 roku trwały rządy trzyosobowego Konsulatu. Na jego czele znajdował się oczywiście Bonaparte, ale jego władza była praktycznie dyktatorska.

Jeszcze w grudniu 1799 roku uchwalono tzw. konstytucję roku VIII. Znalazł się w niej zapis, że Bonaparte jest Pierwszym Konsulem na okres 10 lat. Jednak już w 1802 roku ustalono, że będzie nim dożywotnio. W pewien sposób we Francji powrócono do monarchistycznej formy rządów. Napoleon jako konsul miał przecież nie mniejszą władzę jak poprzedni królowie.