Dla losów polaków pod zaborami ważne było obserwowanie sytuacji politycznej państw zaborców. Polacy przygotowujący się do wybuchu powstania w zaborze rosyjskim bacznie obserwowali wydarzenia wojny krymskiej. Konfliktu pomiędzy Rosja a Turcja, o wpływy nad morzem czarnym, Rosja zażądała zwierzchności nad ludnością prawosławna zamieszkującą ziemie pod sułtanatem. Wojna, która wybuchła w 1853 roku była tak naprawdę walka o dostęp i panowanie nad cieśniną Bosfor i Dardanelami. Jednak wypadki potoczyły się inaczej niż przewidywał to car zaangażowanie Anglii i Francji po stronie Turcji skomplikowało działania. Wojna ukazuje słabość wojsk carskich, które wobec modernizowanych armii państw zachodnich Francji i Anglii przegrywają na pole walki przykładem mogą być ciężkie walki o twierdze Sewastopol ponad rok gdzie Rosjanie poddają się. Wojna zakończyła się klęska Rosji, która zmuszona do podpisanie traktatu zrzekła się praw do wpływów nad morzem czarnym, pokazała ponadto słabość wojsk carskich. W wyniku tej wojny powstanie niepodlegle państwo Rumunii w 1861 roku z ziem, które chciała opanować Rosja. Ten upadek Rosji zapoczątkował okres reform wewnętrznych w państwie, ich twórca był car Aleksander II okres tych zmian łagodzenie represji ograniczanie cenzury nazywany jest - Wiosna Posewastopolska. Reformy dotyczyły także w pewnym stopniu ziem polskich pod zaborami Rosjanie oddają w ręce polaków administracje, hrabia A. Wielopolski konserwatysta próbuje wykorzystać te działania na rzecz dalszych ustępstw wobec polaków i zaniechać rozlewu krwi przyszłego powstania. Car znosi dal chłopów pańszczyznę dokonuje tego w 1861 roku by przypodobać się tej najliczniejszej grupie społecznej w Rosji. Jednak proces tych zmian nie zahamował rozpoczętych działań, przygotowań na rzecz wybuchu powstania działające Towarzystwo rolnicze prowadziło wciąż agitacje wśród polaków. Ludność warszawy wykorzystuje każda okazje by zamanifestować swoja polskość, okazja staja się m.in. pogrzeb zony gen. Sowinksiego czy rocznice bitew pod stoczkiem czy Grochowem z powstania listopadowego.

Wśród ugrupowań działający w ówcześnie czasie na terenie królestwa polskie wytworzył się podział na dwa wrogie obozy:

- białych, - która swe postulaty walki opierała na programie obozu Hotelu Lamberta proklamując powolna drogę wywalczania kolejnych ustępstw na rzecz polaków zwłaszcza po wydarzeniach po wojnie krymskiej.

- czerwoni - reprezentowani przez zwolenników powstania, argumentując słabość Rosji carskiej, którą obnażyła wojna krymska

Oba obozy rywalizowały miedzy swoje zwłaszcza o wpływy wśród chłopów, których chciano wykorzystać w powstaniu. Jeszcze inne stanowisko reprezentowała grupa ludzi skupiona wokół hrabiego Wielopolskiego.

Obóz czerwony zagazowany w przygotowania powstania jego datę wyznaczono na wiosnę 1863 roku. Jednak plany ich uległy zmianie po ogłoszeniu branki - corocznego poboru do wojska carskiego, wybierano losowo, ale każdy mógł się wykupić od służby za określoną kwotę pieniędzy. Przy pomocy hrabiego wielopolskiego na listach poborowych znalazło się wiele nazwisk przyszłych powstańców, którzy obawiając się represji poczęli uciekać w lasy by tam szukać schronienia. Te wydarzenia przyśpieszyły decyzje o wybuchu powstania nie chciano czekać do wiosny, podziemny rząd powstańczy ujawnił się w Płocku i zdecydowano się zaatakować garnizon rosyjski wydarzenia miały miejsce w styczniu 1861 roku. Początek powstania zaskoczył wojska carskie, które zgrupowały swe główne siły w większych miastach, tymczasem powstańcy w początkowym okresie opanowali południowe obszary królestwa.

POWSTANIE STYCZNIOWE

Dziania zbrojenie rozpoczęły się 22 stycznia 1863 roku, były dobrze przygotowane w sensie logistycznym, jeśli Polacy odnieśliby zamierzone cele powinni przejąć władzę w królestwie. Wyznaczono dwa nadrzędne cele:

- powstanie rządu podziemnego, który miał się ujawnić w momencie wybuchy powstanie ( w Płocku)

- zdobyć twierdze Modlin i włączyć w działania zbrojne chłopów.

Przez pierwsze dni sprzyjał powstańcom w odniesieniu sukcesów efekt zaskoczenia, wojska carskie wycofywały się, choć wciąż nie wyzwolono miasta Płock by podziemny rząd mógł się w pełni ujawnić i rozpocząć swoja działalność. Ogłoszono natomiast manifest do społeczeństwa polskiego pod przewodnictwem Stanisława Bobrowskiego zawarto w nim dwa zasadnicze punkty:

- wezwanie rodaków do walki

- a także zapowiadano uwłaszczenie chłopów za pomoc powstańcom.

Takie stanowisko stworzyło opór wśród szlachty, sytuacje pragnęli wykorzystać zwolennicy białych, którzy chcieli przejąć władzę na powstaniem, pokierować jego dalszymi losami i odrzucali proponowane reformy społeczne. Sprzymierzeńcem białych był hotel lambert i Francja, która deklarowała pomoc finansowa, materialna i bron, choć plany te nigdy nie zostały urzeczywistnione. Podczas gdy liczono na pomoc innych pastw zachodnich, zaborcy także nie próżnowali, podpisano porozumienie pomiędzy Rosja a Prusami o wspólnym zwalczaniu powstania i wyłapywania powstańców na swych terenach.

Biali wyznaczyli w marcu 1863 roku wodza, dyktatora powstania stal się nim Jozef Mierosławski - jednak nie zdołał wywiązać się z powierzonego zadani poniósł kilka klęsk na polu bitw i przestraszony uciekł poza granice powstania. Jego następcą mianowano Mariana Langiewicza, lecz i on nie podołał obowiązkom wodza i po tygodniu zrezygnował. To wprowadzało zamęt w działania wojsk powstańczych okres bez przywódcy trwał Az do jesieni w okresie nadchodzącej zimy nalezie walk opadło, ale wyłoniono następcę na stanowisku dyktatora w osobie Romualda Traugutta, którego jedna z pierwszy decyzji był zakaz rozpraszania się oddziałów zbrojny na okres zimy pod groźbą kary śmierci.

Na przełomie roku 1863-1864 Rosjanie przesili do kontrofensywy, wzmogły się akcje mające na celu zniwelować zapal powstańców m.in. palono wsie, zabierano ziemie. Jednakże największym sukcesem wojsk rosyjskich było wytropienie i schwytanie w kwietniu 1864 roku przywódcy powstania Romualda Traugutta, skazano go na karę śmierci, która wykonano. Jego śmierć podłamała wałczących jeszcze powstańców, bez swojego wodza impet do walki osłabiał z każdym następnym tygodniem, ostatnie potyczki odbyły się w okolicach Warszawy w grudniu 1864 roku. Powstanie styczniowe było kolejnym nieudanym zrywem polaków, choć trwało najdłużej z dotychczasowych nie przyniosło pokładanych w nich nadziei. Klęska dla powstańców był brak wspólnej decyzji w spawie chłopskiej, co wykorzystał car nadając chłopom uwłaszczenie w marcu, czym odsunął chłopów w pełni od dalszego zaangażowania się w sprawy powstania.