Germanizacja i rusyfikacja miały doprowadzić do wynarodowienia ludności polskiej, żyjącej na ziemiach, które w wyniku rozbiorów znalazły się w rękach państw zaborczych. Rusyfikacja stanowiła element polityki władz carskich i miała na celu wykorzenienie narodowości polskiej. Zaostrzenie polityki rusyfikacyjnej nastąpiło po upadku powstania styczniowego (1864 r.), kiedy to autonomia Królestwa Polskiego została zlikwidowana, a ziemie polskie nazywano pogardliwie "Krajem Nadwiślańskim" ("Kraj Przywiślański"). Rusyfikacja polegała na wprowadzeniu języka rosyjskiego do urzędów i szkół. Choć administrację niemalże całkowicie zrusyfikowano, to jednak nie udało się usunąć z niej wszystkich Polaków (Rosjanie nie dysponowali odpowiednio licznymi kadrami). Aby załatwić jakakolwiek sprawę w urzędzie należało znać język rosyjski. Tego uczono w szkołach, które także zostały objęte rusyfikacją. W szkołach językiem wykładowym był rosyjski. Nauka języka polskiego była nadobowiązkowa i prowadzono ją .... po rosyjsku. Jedynym przedmiotem prowadzonym w języku polskim była religia. Ostatecznie uczniom całkowicie zakazano posługiwania się językiem polskim w szkole. Celem takich działań było wykształcenie lojalnych rosyjskich poddanych, odciętych od swoich polskich korzeni. Walkę z edukacją szkolną podejmowało szkolnictwo domowe. Bowiem tylko w domu młodzi Polacy mogli swobodnie posługiwać się językiem ojczystym, czytać polską literaturę, uczyć się historii Polski i kultywować tradycje przodków. Wychowanie domowe było ważnym elementem walki z rusyfikacją i miało na celu wykształcenie patriotów i zachowanie ciągłości tradycji i kultury polskiej. Władze rosyjskie zlikwidowały Kościół unicki, a jego wyznawców (unitów) zmuszono do przejścia na prawosławie. Władze carskie były także niechętnie nastawione do Kościoła katolickiego, a wyznawanie religii katolickiej stało się jednym z kryteriów polskości (choć oczywiście nie wszyscy Polacy byli katolikami). Rusyfikacja objawiała się także prześladowaniami osób zajmujących się działalnością polityczną. Zsyłano ich na Syberię, a ich majątki konfiskowano. Szczególnie agresywną politykę antypolską prowadził Aleksander Apuchtin, który wprowadził całkowitą rusyfikację szkolnictwa i tępił kulturę polską. Jego celem było utrzymanie jak najwyższego poziomu analfabetyzmu wśród Polaków. Okres sprawowania przez niego rządów powszechnie nazywa się "nocą apuchtinowską". Zaciekłymi rusyfikatorami byli też: Iwan Paskiewicz i Josif Hurko.
Politykę wynaradawiana prowadzono także na obszarze zaboru pruskiego. Celem władz pruskich było zniemczenie żyjących tu Polaków. Akcje walki z polskością prowadzono poprzez germanizację administracji i szkolnictwa. Polskich rekrutów wcielano do pruskich jednostek wojskowych. Polskie nazwy geograficzne zastąpiono niemieckimi. Zakazano działalności polskim organizacjom, a do walki z tajnymi stowarzyszeniami rozbudowano aparat policyjny. Polityka antypolska nasiliła się po zjednoczeniu Niemiec (1871 r.). W sądownictwie i w administracji można było posługiwać się wyłącznie językiem niemieckim. Prowadzony przez Otto von Bismarcka Kulturkampf ("walka o kulturę") wymierzony był w Kościół i stał się elementem polityki germanizacyjnej (zamykano kościoły, usuwano polskich księży). Edukacją polskiej młodzieży i dzieci mieli zajmować się wyłącznie Niemcy. Zakaz posługiwania się językiem był jedną z przyczyn słynnego strajku dzieci z Wrześni (1901 - 1902). Utworzono też Komisję Kolonizacyjną, której celem było wykupywanie od Polakó ziemi i osadzanie na niej osadników niemieckich. Z inicjatywy Związku Marchii Wschodnich (zwanych powszechnie Hakatą), organizacji wrogiej polskości, wprowadzano konieczność uzyskania od miejscowych władz zgody na wznoszenie budynków mieszkalnych na nowo nabytych ziemiach. Oczywiście takiej zgody nie wydawano Polakom. Symbolem walki z polityką antypolską władz pruskich stał się Michał Drzymała.
Politykę germanizacyjną prowadzono początkowo także na obszarze zaboru austriackiego. Wprowadzono język niemiecki w administracji, sądownictwie i szkolnictwie. W drugiej połowie XIX w. (po utworzeniu monarchii Austro - Węgierskiej) Galicja otrzymała autonomię, a język polski wrócił do administracji i sądownictwa oraz szkolnictwa.
Polityka germanizacyjna i rusyfikacyjna miała na celu zlikwidowanie odrębności narodowej Polaków i uczynienie z nich lojalnych poddanych władców państw zaborczych. Polacy podjęli walkę o zachowanie polskiej tradycji i kultury. Narażając się na prześladowania ze strony władz pruskich i rosyjskich aktywnie przeciwdziałali polityce antypolskiej.
