Początki obozu narodowego wiążą się z aktywnością organizacji o nazwie Liga Polska, która powstała w 1887 r. w Szwajcarii. Założona w 1893 r. w Królestwie Polskim z inicjatywy Romana Dmowskiego Liga Narodowa była następczynią Ligi Polskiej. Liga rozwinęła ideę wzmacniania na terytorium zaborów, zwłaszcza zaboru rosyjskiego, wolnego, niezależnego narodu polskiego. W konspiracji miały zostać odbudowane wszystkie działy życia narodowego. W późniejszych latach te trudne i ambitne projekty częściowo zarzucono. Do uformowania niezależnego od państwa zaborczego narodu miał doprowadzić bojkot struktur i instytucji państw zaborczych oraz upowszechnienie obywatelskich i narodowych postaw poprzez rozwój pracy i niezależnych stowarzyszeń. Wzmocnienie sił i jednolitości narodowej przywódcy Ligi pragnęli uzyskać dzięki rozwojowi cywilizacyjnemu kraju, wzrostowi życia gospodarczego, umocnieniu polskiego przemysłu i rolnictwa. Dążono także do dokończenia procesu unarodowienia polskich chłopów, w związku z czym prowadzono wśród nich aktywną działalność edukacyjno - agitacyjną. Warunkiem pozyskania chłopów była demokratyzacja stosunków społecznych. Członkowie Ligi Narodowej domagali się, aby stanowiska gminne były obsadzane przez osoby świadome swojej polskiej odrębności. Walczyli także o język polski w urzędach i szkołach. Krytykowano postawy ugodowe. Organizowano manifestacje narodowe. W 1897 r. przywódcy Ligi narodowej utworzyli Stronnictwo Narodowo - Demokratyczne. Jego kierownictwo, które posiadało swą siedzibę we Lwowie pozostawało lojalne wobec Ligi Narodowej. Stronnictwo nazywano często Narodową Demokracją (ND), a słowa endecja, pochodzącego od skrótu tej nazwy używano na określenie całego ruchu prawicowego obejmującego Ligę narodową oraz grupy z nią związane.

Myśl narodowych demokratów ewoluowała od tradycyjnych idei patriotycznych w kierunku nacjonalizmu. Na początku XX w. ideologia nacjonalistyczna była wyraźnie artykułowana w wystąpieniach członków endecji. Interesy polskiego narodu były dla endeków najważniejsze. Ty interesom wszystkie inne, a więc moralne, klasowe, religijne winny być podporządkowane. Prowadziło to do solidaryzmu narodowego. Polscy nacjonaliści zaliczali do narodu polskiego prawie wszystkich katolików zamieszkujących ziemie dawnej Rzeczypospolitej. Również narody litewski i ruski uznawane były za "szczepy" narodu polskiego. Natomiast z narodem polskim nie mieli nic wspólnego Żydzi.

Zasdniczy kształt na myśl polityczną endecji wywarła twórczość Zygmunta Balickiego, Jana Popławskiego oraz Romana Dmowskiego, który stopniowo stał się sztandarowym ideologiem narodowej demokracji. Jego prace, z najważniejszą z nich na czele, jaką były "Myśli nowoczesnego Polaka" kształtowały poglądy kilku generacji endeków.

W 1882 r. w Warszawie powstała Międzynarodowa - Socjalno rewolucyjna Partia Proletariat, która nazywana była Wielkim Proletariatem. Jej twórcą był Ludwik Waryński. Program partii wzywał robotników do walki o wyzwolenie społeczne. Głównym celem Waryńskiego była rewolucja proletariacka, która miała doprowadzić do obalenia wyzysku i zapewnić pełnię swobód obywatelskich robotnikom. Członkowie partii Waryńskiego byli przekonani, że najlepsze warunki do wybuchu rewolucji istniały w Rosji i Polsce. Rewolucją mieli kierować zawodowi rewolucjoniści, skupieni w partyjnej organizacji kadrowej. Rewolucja miała być gwałtownym przewrotem. W działalności Wielkiego Proletariatu pominięta została sprawa codziennej walki o stopniową poprawę materialnej i socjalnej sytuacji robotników oraz o wyzwolenie narodowe. Dla Waryńskiego dążenie do odzyskania niepodległości przez Polaków, gdy stare państwa miały zostać unicestwione w ogniu rewolucji było absurdem i niebezpieczną iluzją. Partia zorganizowała drukarnię, a w niej wydała kilka odezw oraz numerów pisma "Ploretariat". Działalność partii trwała stosunkowo krótko. Już w 1883 r. został aresztowany Ludwik Waryński, a następnie kolejni przywódcy Wielkiego Proletariatu Stanisław Kunicki oraz w 1885 r. Maria Bohuszewiczówna. Zastosowanie przez proletariatczyków aktów terroru wobec przedstawicieli władzy carskiej doprowadziło do ciężkich represji i procesu. Czterech z aresztowanych zostało skazanych na śmierć. Wyrok wykonano. Waryński, skazany na długoletnie więzienie zmarł w Szlisselburgu, nie doczekawszy końca wyroku. Pod koniec lat osiemdziesiątych powstała nowa organizacja, która nawiązywała do partii Waryńskiego. Był to Proletariat, zwany małym lub drugim. Jego przywódcy: Ludwik Kulczycki, Feliks perl oraz Stanisław Mendelson byli za obaleniem caratu na drodze przewrotu, opowiadali się również za stosowaniem metod terrorystycznych.

W 1892 r. grupa polskich działaczy socjalistycznych na zjeździe w Paryżu powołała Związek Zagraniczny Socjalistów Polskich. Jego wysłannicy wkrótce przybyli do kraju, gdzie zdobyli poparcie części organizacji socjalistycznych i utworzyli w 1893 r. Polską Partię Socjalistyczną (PPS). Najważniejszym celem programowym partii było wywalczenie niepodległej, ludowej Rzeczypospolitej Polskiej, która gwarantowałaby bezpieczeństwo socjalne robotnikom, równe prawa polityczne wszystkim mieszkańcom, w tym wolność słowa, wolność druku, prawo do stowarzyszania się i prawo do strajków. Program mocno akcentował demokratyczny charakter przyszłego państwa, którego gwarantem miał być parlament. W niepodległej Polsce PPS na drodze reform socjalnych chciała doprowadzić do programowego ideału ustrojowego, jakim był socjalizm. W programie PPS nie było mowy o konieczności rewolucji socjalistycznej, ani o dyktaturze proletariatu. PPS rozwinęła akcję rozpowszechniania własnych tajnych druków i czasopism, które popularyzowały idee socjalizmu oraz program walki o demokrację. Z dużym powodzeniem przeprowadzała manifestacje uliczne w dniu święta pracy - 1 maja. Przywódcy PPS coraz więcej uwagi poświęcali sprawom narodowym i walce o niepodległość, sprawę walki o socjalizm odsuwając na dalszy plan. Taka postawa popularna była wśród członków PPS takich jak: Józef Piłsudski, Bolesław Limanowski. PPS nawiązała kontakty z powstałą w Galicji w 1897 r. Polską Partią Socjaldemokratyczną Galicji i Śląska (PPSD), na której czele stanął Ignacy Daszyński.

Od początku doby autonomii władzę w Galicji dzierżyli konserwatyści. Władzę wpływy i pozycję konserwatyści zawdzięczali poparciu Wiednia. Cieszyli się zaufaniem cesarza. W drugiej połowie XIX w. konserwatystom przewodzili wybitni politycy, a jednocześnie ludzie pióra i intelektu: Józef Szujski, historyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, Stanisław Tarnowski, Stanisław Koźmian. W 1869 r. opublikowali serię anonimowych tekstów, pisanych jakoby przez postacie historyczne, w których krytykowali radykalizm patriotyczny przyszłych powstańców, nazywając ewentualne powstanie wielkim narodowym nieszczęściem. Za symbol politycznej mądrości uznali Stańczyka, nadwornego błazna króla Zygmunta I. W związku z tym serię tekstów nazwano "Teką Stańczyka", a jej autorów, zwolenników i sympatyków stańczykami. Ich zdaniem wrogiem Polski i Polaków byli ci, którzy najgłośniej krzyczeli o swoim patriotyzmie i w imię tego patriotyzmu narażali kraj na niepotrzebny rozlew krwi. Zdaniem konserwatystów gwarancją dalszego swobodnego rozwoju narodu polskiego było państwo Habsburgów, którzy w zamian za pewne ustępstwa na jego rzecz oczekiwali politycznej lojalności.

Pierwszą próbę politycznego zaktywizowania ludności wiejskiej podjął ksiądz Stanisław Stojałowski. W 1875 r. rozpoczął wydawanie dwóch pisemek dla ludu. Były to "Wieniec" i "Pszczółka". Pismo docierało do galicyjskich chłopów. Stojałowski zachęcał chłopów i robotników do zakładania stowarzyszeń wytwórczych, zachęcał do pracy na rzecz poprawy własnego losu. Od władz państwowych domagał się pomocy społecznej dla ludu, obniżenia podatków i praw politycznych. Jednakże biskupi katoliccy obawiając się zrewolucjonizowania ludu zakazali działalności księdzu Stojałowskiemu. Otrzymał również zakaz odprawiania nabożeństw. Pomimo pielgrzymki do Rzymu przegrał. Także małżeństwo Wysłouchów - Bolesław i Maria pracowało na rzecz uświadomienia środowiska chłopskiego. Wydawali oni czasopismo "Przyjaciel Ludu", które stało się główna trybuną wsi. Na jego łamach zachęcano chłopów do udziału w życiu politycznym.