Napoleon (ur. 15 sierpnia 1769 roku w Ajaccio na Korsyce) zdobył wykształcenie wojskowe uczęszczając do szkół w Brienne oraz Paryżu. W wieku 16 lat miał już stopień podporucznika artylerii. Od 1793 roku był członkiem armii rewolucyjnej. Wyróżnił się podczas oblężenia Tulonu w 1793 roku i za zasługi został generałem brygady. Jednak w 1794 roku usunięto go z armii, ponieważ był powiązany z bratem Robespierre'a - Augustynem. Po tzw. przewrocie termidoriańskim znalazł się nawet na krótko w więzieniu.
Do służby wojskowej powrócił dopiero w okresie rządów Dyrektoriatu. W kwietniu 1796 roku wyruszył do Włoch. Z północnej części tego kraju miał wyprzeć Austriaków. Szybko odniósł parę zwycięstw i zepchnął armię przeciwnika na wschód. Olbrzymie znaczenie dla losów kampanii włoskiej miały bitwy pod Arcole (15-17 listopad 1796 rok) oraz pod Rivoli (14 styczeń 1797 rok). Francuzi rozstrzygnęli je na swoją korzyść. 18 kwietnia 1797 roku Austriacy zawarli z Napoleonem zawieszenie broni. Ustalono wstępne warunki pokojowe (tzw. preliminaria z Loeben). Traktat pokojowy został zawarty 17 października 1797 roku w Campo Formio. Na jego mocy Austria zrzekła się Lombardii, Belgii, posiadłości Rzeszy na zachód od Renu. Utworzona została Republika Cisalpińska, zależna od Francji. Bonaparte zaczął zdobywać mocną pozycję, czym wyraźnie zaniepokojony był Dyrektoriat. Umowa z Campo Formio symbolizuje zwrot Francji ku polityce mocarstwowej.
Po zwycięstwach nad Austrią w 1797 roku najgroźniejszym rywalem Francji pozostawała Wielka Brytania. Napoleon wiedział, że inwazja na jej terytorium jest niemożliwa, ponieważ flota francuska była zbyt słaba. Dlatego postanowiono opanować Egipt, dzięki czemu opanowanie Indii (czyli najważniejszej kolonii brytyjskiej) byłoby łatwiejsze. Dyrektoriat zgodził się na ten plan, gdyż rządzący chcieli pozbyć się z Paryża niezwykle ambitnego generała.
Wielka wyprawa do Egiptu rozpoczęła się 19 maja 1798 roku z Tulonu. Wzięło w niej udział 16 tysięcy marynarzy, 38 tysięcy wojska oraz 187 uczonych i artystów. Płynąc do Afryki Francuzi opanowali Maltę, należącą do zakonu joannitów. Po przybyciu do Egiptu armia Napoleona szybko zajęła Aleksandrię oraz Kair. Jednak francuska flota zostaje jednak zniszczona przez Anglików pod Abukirem (1 sierpień 1798 rok).
W 1799 roku sytuacja wewnętrzna we Francji pogorszyła się i Bonaparte wrócił z Egiptu do ojczyzny, aby przejąć władzę. Dokonał tego przeprowadzając zamach stanu. Był to tzw. przewrót 18 brumaire'a VIII roku republiki (9 listopad 1799 rok). Dyrektoriat przestał istnieć, ponadto rozwiązano Radę Pięciuset. Faktycznie był więc to koniec burżuazyjnej republiki. Od tego momentu do 1804 roku trwały rządy trzyosobowego Konsulatu. Na jego czele znajdował się oczywiście Bonaparte, ale jego władza była praktycznie dyktatorska.
Bonaparte jako władca dążył przede wszystkim do zakończenia wojny oraz przeprowadzenia reform wewnętrznych. Na początku 1800 roku rozpoczęła się druga wyprawa Napoleona do Włoch. W maju przeprowadził armię przez Przełęcz Świętego Bernarda. Austriackim sztabowcom wydawało się to niemożliwe. Olbrzymie znaczenie dla losów kampanii miała bitwa rozegrana 14 czerwca 1800 roku pod Marengo (na północny zachód od Genui). Początkowo Napoleonowi groziła klęska, ale ostatecznie Francuzi rozstrzygnęli starcie na swoją korzyść. Decydująca była jednak bitwa pod Hohenlinden (3 grudzień 1800 rok). Kolejne zwycięstwo Francuzów sprawiło, że cesarz Franciszek II musiał zgodzić się na zawarcie traktatu pokojowego. Ostatecznie podpisano go 9 lutego 1801 roku w Luneville. W zasadzie było to powtórzenie warunków z Campo Formio.
Francja zawarła również pokój z Wielką Brytanią. Porozumienie zawarto 25 marca 1802 roku w Amiens. Ustalono, że Wielka Brytania zatrzyma wyspę Cejlon oraz Trynidad (w pobliżu Wenezueli). Ponadto zarządzać miała Krajem Przylądkowym (Afryka Południowa). Musiała jednak zwrócić zakonowi joannitów wyspę Maltę oraz umożliwić Francuzom powrót z Egiptu. Francuzi zrezygnowali właśnie z Egiptu i musieli wycofać wojska z królestwa Neapolu i Państwa Kościelnego. Pokój ten był jednak pozbawiony szans trwałości. Kolejne starcie było kwestią czasu.
Bonaparte nie zaniedbywał spraw wewnętrznych. Władca interesował się gospodarką. Wiedział bowiem, że bez odpowiedniego zaplecza gospodarczego nie będzie mógł dokonać kolejnych podbojów. 13 lutego 1800 roku utworzono Bank Francji, który kontrolowany był przez rząd. Dopiero w 1803 roku podano wartość kruszcową franka tym samym stabilizując walutę państwa.
Bonaparte postawił również na rozwój rolnictwa i przemysłu. Jeszcze w 1800 roku przeprowadził również reformę administracji i sądownictwa. Bonaparte położył też nacisk na rozwój policji. Stworzył pięć organizacji policyjnych niezależnych od siebie. Ich zadaniem było nie tylko ściganie przestępców, ale również kontrolowanie życia Francuzów. "Biuletyn Policyjny" w którym podawano informacje zdobyte przez policję stał się jedną z ulubionych lektur władcy.
Ponadto Napoleon dążył do uregulowania spraw dotyczących Kościoła. Dlatego szybko po objęciu władzy przygotował kilka dekretów korzystnych dla tej instytucji. Niezwykle istotne było podpisanie 15 lipca 1801 roku konkordatu. Tym samym przywrócono we Francji swobodę kultu. Ponadto pierwszy konsul mógł mianować biskupów, którzy składali przysięgę na wierność i posłuszeństwo rządowi. Konkordat ten obowiązywał do 1905 roku i nie podobał się przede wszystkim monarchistom.
W 1802 roku zorganizowano plebiscyt czy Napoleon ma być dożywotnim konsulem. Zdecydowana większość uczestników odpowiedziała pozytywnie. W pewien sposób we Francji powrócono do monarchistycznej formy rządów. Bonaparte jako konsul miał nie mniejszą władzę jak poprzedni królowie.
21 marca 1804 roku ogłoszony został kodeks cywilny Francuzów (zwany później napoleońskim). Stwierdzał wolność osobistą oraz równość obywateli wobec prawa. Podkreślał też znaczenie męża i ojca w rodzinie. W kodeksie znalazł się zapis dotyczący zakazu tworzenia robotniczych stowarzyszeń zawodowych. Opracowano również kodeks handlowy oraz karny.
Sukcesy na arenie międzynarodowej, ale również przygotowane reformy umocniły pozycję Napoleona. Już 18 maja 1804 roku Senat proklamował go "cesarzem Francuzów". Określono nawet, że w przypadku bezpotomnej śmierci jego następcą będzie brat Józef, a w dalszej kolejności brat Ludwik. Uroczysta koronacja odbyła się 2 grudnia 1804 roku, ale nie w Reims lecz w katedrze Notre Dame w Paryżu. Koronatem był papież Pius VII, ale koronę na głowę Napoleon sam sobie założył. W ten sposób chciał podkreślić, że panuje z woli narodu. Później włożył koronę na głowę swojej żony Józefiny. Udział papieża w uroczystości nawiązywał do koronacji Karola Wielkiego w 800 roku. Kilka miesięcy później - 25 maja 1805 roku - Napoleon koronował się w Mediolanie na króla Włoch. Jednak władzę w królestwie włoskim objął jego pasierb Eugeniusz de Beauharnais.
Od 1805 roku Napoleon musiał walczyć z III koalicją antyfrancuską, którą utworzyły Anglia, Austria, Królestwo Neapolitańskie, Rosja oraz Szwecja. 21 października 1805 roku rozegrana została bitwa morska koło przylądka Trafalgar. Siły francusko-hiszpańskie poniosły klęskę w starciu z flotą angielską dowodzoną przez admirała Horatio Nelsona. Choć poniósł on śmierć, to ugruntowało się przekonanie, że Wielka Brytania jest niezwyciężona na morzu.
Jednak nie wpłynęło to na przebieg operacji lądowych. 15 października 1805 roku Francuzi odnieśli zwycięstwo nad Austriakami pod Ulm, co ułatwiło zdobycie Wiednia. 2 grudnia 1805 roku Bonaparte pokonał połączone siły austriacko-rosyjskie pod Austerlitz (obecnie Sławków na Morawach). Starcie to określane jest jako "bitwa trzech cesarzy". Wzięli w niej udział Napoleon, Aleksander I oraz Franciszek I. Pokój zawarto 26 grudnia 1805 roku w Preszburgu (Bratysławie). Jego postanowienia były olbrzymim ciosem dla Austrii, którą ostatecznie usunięto z Włoch. Ponadto Austria straciła Istrię, Dalmację oraz niektóre terytoria niemieckie.
W ten sposób los Niemiec i Włoch zależał od cesarza Francuzów. 12 lipca 1806 roku książęta zależni od Napoleona utworzyli Związek Reński i ogłosili Napoleona swoim protektorem. Oznaczało to kres Rzeszy rzymsko-niemieckiej. 6 sierpnia 1806 roku cesarz Franciszek II zrzekł się tytułu cesarza rzymskiego. Związek Reński bardzo niepokoił Prusy. Fryderyk Wilhelm III wysłał 1 października 1806 roku ultimatum Napoleonowi. Żądał m.in. usunięcia wojsk francuskich z terenów niemieckich, a także zgody na utworzenie związku państw północno- niemieckich z Prusami na czele. Król liczył na potęgę swojej armii, a 14 października 1806 roku wojska francuskie odniosły dwa zwycięstwa: pod Jeną i Auerstadt. 27 października 1806 roku Bonaparte wkroczył do Berlina i 21 listopada 1806 roku wydał dekret o wprowadzeniu blokady kontynentalnej. Wszelkie stosunki między obszarami zależnymi od Napoleona i Wielką Brytanią były zakazane. Później w 1807 roku blokada została rozszerzona również na statki neutralne przybywające do Anglii.
Ale wojna nie była jeszcze rozstrzygnięta. W roku 1807 doszło do kolejnych starć między Francją a IV koalicją. Wspólne siły prusko-rosyjskie zostały rozbite pod Iławą (8 luty 1807 rok) i Frydlandem (14 czerwiec 1807 rok). Pokój francusko-rosyjski zawarto 7 lipca 1807 roku w Tylży. Rosja miała przystąpić do blokady kontynentalnej, a także odstąpić Francji Wyspy Jońskie. W zamian za to car Aleksander I otrzymał obwód białostocki oraz wolną rękę w sprawach Finlandii, Mołdawii i Wołoszczyzny. Z kolei pokój francusko-pruski zawarto również w Tylży, ale dwa dni później. Prusy poniosły olbrzymie straty terytorialne. Utraciły prowincje na zachód od Łaby. Część tego obszaru włączono do Królestwa Westfalii. Natomiast z ziem drugiego i trzeciego rozbioru Polski utworzono Księstwo Warszawskie. Władcą tego państwa został elektor saski - Fryderyk August. Porozumienia te były wielkim sukcesem Napoleona.
Ale już wkrótce Bonaparte zaczął ponosić klęski. Jeszcze w listopadzie 1807 roku dokonał łatwego podboju Portugalii. Sąsiednia Hiszpania znalazła się praktycznie pod francuską okupacją. Wiosną 1808 roku wybuchł bunt przeciwko Francuzom i wyraźnie przybierał na sile. W listopadzie 1808 roku Napoleon postanowił wyruszyć z armią do Hiszpanii. Droga do Madrytu wiodła przez przełęcz Somosierra w górach Guadarrama i właśnie tam 30 listopada 1808 roku brawurową szarżą wyróżnił się polski szwadron. Ostatecznie walki między miejscową ludnością a francuskim okupantem trwały aż do 1814 roku. Ale Bonaparte nie zdołał pokonać Hiszpanów.
W 1809 roku Austriacy dostrzegli szansę pokonania Napoleona. Zorganizowano więc V koalicję antyfrancuską w skład której oprócz Austrii wchodziły: Anglia, Hiszpania oraz Portugalia. Decydująca dla losów wojny okazała się bitwa pod Wagram (5-6 lipiec 1809 rok). Zwycięstwo w tym starciu odniosła armia napoleońska.
Działania wojenne objęły też ziemie polskie. 19 kwietnia 1809 roku rozegrana została bitwa pod Raszynem (na przedpolach Warszawy). Nie została ona rozstrzygnięta, ale książę Józef Poniatowski odniósł niewątpliwie sukces moralny i militarny. Miał do dyspozycji 11 tysięcy żołnierzy, a przeciwnik około 25 tysięcy.
Francja rozstrzygnęła wojnę na swoją korzyść. Ostatecznie 14 października 1809 roku zawarto pokój w Schőnbrunn w pałacu cesarskim pod Wiedniem. Austria utraciła Triest, Krainę, część Karyntii, Istrię, Salzburg. Obszar Księstwa Warszawskiego został powiększony o ziemie trzeciego zaboru austriackiego i wynosił 142 tysiące kilometrów kwadratowych. Zamieszkiwało go 4,3 miliona ludności. Po zawarciu pokoju w Schőnbrunn imperium Napoleona znalazło się u szczytu swojej potęgi.
Wkrótce Francja rozpoczęła przygotowania do kolejnej wojny. Od 1810 roku narastał konflikt z Rosją, która łamała blokadę kontynentalną. Ponadto car Aleksander I niechętnie patrzył na powiększenie Księstwa Warszawskiego. 22 czerwca 1812 roku Napoleon w specjalnej odezwie ogłosił rozpoczęcie "drugiej wojny polskiej". W dwa dni później Wielka Armia przekroczyła Niemen i wkroczyła do Rosji. Napoleon miał do dyspozycji około 670 tysięcy ludzi (z czego tylko 300 tysięcy Francuzów) oraz 1300 armat. Armia przeciwnika była przeszło dwukrotnie mniejsza (około 250 tysięcy osób), ale dysponowała ponad 900 armatami. W połowie lipca doszło do starcia pod Smoleńskiem. Siły rosyjskie cofały się w głąb kraju. Wtedy Aleksander I postanowił dokonać zmiany na stanowisku naczelnego wodza. Dotychczas głównodowodzącym wojsk rosyjskich był generał Barclay de Tolly. Jego miejsce zajął feldmarszałek Michał Kutuzow.
W dniach 5-7 września doszło do krwawej bitwy pod Borodino. Armia rosyjska straciła około 50 tysięcy żołnierzy, a francuska 30 tysięcy żołnierzy. 14 września 1812 roku Napoleon wkroczył do Moskwy. Miasto było opuszczone, a w następnym dniu wybuchł wielki pożar. Bonaparte zdawał sobie sprawę, że pozostanie tam na zimę oznaczać będzie klęskę. Dlatego już 19 października 1812 roku armia francuska zaczęła się wycofywać z Moskwy. W międzyczasie cesarz Francuzów wysyłał Aleksandrowi oferty zakończenia konfliktu. Car zdawał sobie sprawę, że armia francuska jest coraz słabsza. Rosjanie planowali ją zniszczyć w trakcie przeprawy przez Berezynę. Napoleon manewrem taktycznym wprowadził przeciwnika w błąd, dzięki czemu straty były mniejsze.
Niepowodzenia Napoleona w Rosji zmobilizowały jego największych wrogów. W ten sposób w 1813 roku powstała VI koalicja antyfrancuska. Utworzyły ją Anglia, Austria, Prusy, Rosja oraz Szwecja. W dniach 16-19 października 1813 roku doszło pod Lipskiem do tzw. bitwy narodów. W armii Bonapartego oprócz Francuzów pozostało trochę Polaków i Sasów. Ci ostatni jednak w trakcie starcia przeszły na stronę przeciwnika. Ogólnie wojska koalicji liczyły 320 tysięcy osób i były dwa razy większe. Siły koalicji odniosły ważne zwycięstwo. Tym samym los Francji był już przesądzony. 31 marca 1814 roku wojska sprzymierzone wkroczyły do Paryża.
Liczba zwolenników Napoleona kurczyła się. Na stronę przeciwną przeszli jego współpracownicy m.in. minister spraw zagranicznych Charles Talleyrand oraz minister policji Joseph Fouche. 6 kwietnia 1814 roku Napoleon abdykował, ale pozwolono mu zachować dożywotnio tytuł cesarski. Został jednak zesłany na wyspę Elbę znajdującą się na Morzu Śródziemnym. Członkowie rodziny cesarskiej otrzymali wysokie uposażenia. 20 kwietnia 1814 roku Bonaparte żegnał się w Fontainebleau z armią. Epoka napoleońska wydawała się zakończona.
30 maja 1814 roku podpisano pokój w Paryżu. Wówczas postanowiono, że Francja powróci do granic z 1792 roku (tj. sprzed pierwszych aneksji). O odszkodowaniach wojennych i zwrocie zrabowanych przez Francuzów dzieł sztuki nie było mowy. Względnie korzystne dla Francji warunki wynikały z tego, że koalicja nie chciała utrudniać zadania nowemu władcy Ludwikowi XVIII. Sprawy dotyczące likwidacji systemu napoleońskiego miały rozstrzygnąć się w trakcie kongresu pokojowego. Miał być zwołany do Wiednia w ciągu dwóch najbliższych miesięcy.
We Francji na tron powrócili Burbonowie. Stosunkowo szybko wzrastało niezadowolenie społeczeństwa z rządów Ludwika XVIII. Informacje te docierały również na Elbę. Napoleon początkowo zajmował się małym państewkiem, budując tam drogi, mosty, wodociągi oraz osuszając bagna. Postanowił jednak odzyskać władzę we Francji. Opuścił wyspę i 1 marca 1815 roku wylądował koło Antibes na południowym wybrzeżu Francji. Przez Grenoble, Lyon dotarł 20 marca 1815 roku do Paryża na czele wielotysięcznej armii. Państwa koalicji postanowiły błyskawicznie działać. Ich wojska posiadały przewagę liczebną, gdyż Bonaparte miał do dyspozycji około 130 tysięcy żołnierzy.
Do decydującej bitwy doszło 18 czerwca 1815 roku pod Waterloo (w pobliżu Brukseli). Wtedy armia francuska mimo bohaterskiej postawy została pokonana przez połączone siły angielskie (Wellington) oraz pruskie (Blűcher). Tak ostatecznie zakończyła się kariera Napoleona, który 22 czerwca 1815 roku abdykował po raz drugi. Bonaparte został zesłany na Wyspę Świętej Heleny znajdującą się w południowej części Oceanu Atlantyckiego. Zajmował się pisaniem pamiętników, listów oraz wspomnień. Tam też 5 maja 1821 roku zmarł na raka żołądka jako jeniec angielski.
