1. Przyczyny:

. represje wobec ludności polskiej: krwawe tłumienie manifestacji patriotycznych, porwanie wiernych z katedry warszawskiej do cytadeli

  • 1861-62: postulaty uwłaszczenia chłopów i reform agrarnych.
  • Tworzenie się konspiracyjnych stronnictw: tzw. Czerwonych (liczących na poparcie ludności chłopskiej w zamian za obietnice uwłaszczenia; zwolennicy we wszystkich trzech zaborach), postulujących wystąpienie zbrojne przeciw zaborcy oraz tzw. Białych, postulujących odszkodowania dla ziemiaństwa po uwłaszczeniu oraz zwlekanie z walką zbrojną (głównie ziemianie i finansiści, np. Bankier L.Kronenberg)
  • branka do wojska carskiego ogłoszona przez premiera rządu Krolestwa Polskiego A. Wielopolskiego. Bojkot branki
  1. Przebieg powstania:
  • 22 stycznia 1863 - wybuch powstania w Warszawie. Powstaje Tymczasowy Rząd Narodowy
  • przyłączenie się stronnictwa białych. Dykatorzy powstania: M. Langiewicz, R. Traugutt
  • próby pozyskania poparcia chłopskiego: tzw. "Złota Hramota" prowadzi do powstanie na Litwie i na Wołyniu
  • 2 marca 1864 car uwłaszcza chłopów. Tracą zainteresowanie walką u boku polskiego ziemiaństwa
  • wojna partyzancka, około 1000 potyczek: pod Miechowem, Staszowem, Pieskową Skałą, Opatowem itp. Na Podlasiu oddziały walczą do 1865 roku (ks. S. Brzóska)
  • masowe aresztowania, rozbicie organizacji powstańczej
  • upadek powstania, śmierć dowódców
  1. Skutki powstania:
  • likwidacja autonomii Królestwa Polskiego
  • fala ostrej rusyfikacji
  • represje wobec ludności polskiej w zaborze rosyjskim: konfiskaty majątków, wywóz na katorgę na Syberię lub Ural
  • kolejna fala emigracji
  • podniesienie nastrojów patriotycznych przez długotrwałość walk i męstwo. Poparcie krajów i ochotników z Europy
  • utworzenie się nowych stronnictw podzielonych przez pytanie o sensowność zbrojnej walki o niepodległość.