Powstanie styczniowe wybuchło 22 stycznia 1863 roku, od dawna przygotowywane przez zwolenników obozu czerwonych. Utworzyli oni zręby rządu, który miał ujawnić się w chwili wybuchu - Komitet Centralny Narodowy działający od 1861 roku.
Tego dnia KCN został przekształcony w Tymczasowy Rząd Narodowy. Wydali:
a) manifest wzywający całą ludność do walki o "zrzucenie jarzma przeklętego"
b) dwa dekrety uwłaszczeniowe, gwarantujące chłopom ziemie za udział w powstaniu a ziemianom odszkodowania.
Początkowo wojska rosyjskie były zaskoczone, dlatego powstańcy odnieśli militarny sukces. Pierwszy dowódca - L. Mierosławski - szybko poniósł jednak klęski i opuścił Królestwo Polskie.
Rząd nie zdołał wprowadzić swoich zarządzeń, gdyż powstańcy nie opanowali na dłużej żadnego większego obszaru. Dekret uwłaszczeniowy ogłosił naczelnik Warszawy - S. Bobrowski.
Stronnictwo białych początkowo nie przystąpiło do powstania. Nie chcieli jednak, by lis ziemian decydował się bez ich udziału. Biali liczyli na pomoc Francji i przyłączyli się do powstania na apel ks. Władysława Czartoryskiego, który uzyskał obietnice pomocy od Napoleona III. Wcześniej państwa zachodnie zostały zaniepokojone sojuszem, jaki zawarły Rosja i Prusy w celu wspólnej walki z powstaniem. Napoleon obiecywał wsparcie finansowe i żywnościowe, jednak obietnice szybko okazały się na wyrost. Jedyna zachodnią pomocą był udział ochotników w walkach po stronie powstańców.
Po klęskach Mierosławskiego biali osadzili na stanowisku wodza M. Langiewicza, ten jednak został w tym samym miesiącu wyparty przez wojska rosyjskie i zrezygnował z funkcji dyktatora.
Władzę przejął oficjalnie ukształtowany w maju Rząd Narodowy z przewagą białych. Brakowało wodza, choć mimo to toczyły się walki na południu kraju.
W sytuacji terroru wobec ludności cywilnej (naczelnik Berg: palenie wsi, egzekucje ludności cywilnej) i upadku powstania na Litwie (S. Murawjow) dyktatorem jesienią 1863 roku został R. Traugutt. Wprowadził on zaostrzenia w armii powstańczej, wydał rozkaz karania śmiercią za dezercję z oddziałów. Powstańcom udało się przetrwać zimę, pracowano nad przygotowaniem walk z pomocą chłopstwa.
W marcu 1863 roku car wydał akt uwłaszczenia i to znacznie osłabiło siły powstańców. Oddziały ulegały rozproszeniu, szczególnie po aresztowaniu Traugutta w kwietniu 1864. Został stracony w Warszawie w sierpniu, powstanie trwało do jesieni. Kilka oddziałów walczyło na Podlasiu do 1865.
