RUCH LUDOWY

PARTIA

ROK I OKOLICZNOŚCI ZAŁOZENIA

GŁÓWNI DZIAŁACZE

PROGRAM I DZIAŁALNOŚĆ

Stronnictwo Ludowe

1895 r.

zjazd w Rzeszowie

Karol Lewakowski

Jan Stapiński

Jakub Bojko
  • dążenie do powszechnego prawa wyborczego (system kurialny miał zostać zniesiony)
  • dążenie do reform oświatowych i administracyjnych
  • od 1903 r. SL występuje pod nazwą Polskie Stronnictwo Ludowe i głosi odzyskanie przez Polskę niepodległości
  • w 1907 r. zmienia się ordynacja wyborcza do wiedeńskiej Rady Państwa (likwidacja wyborów w ramach kurii), było to ważne osiągnięcie ruchu ludowego, podobnie jak podniesienie wynagrodzeń i skrócenie dnia roboczego

Polskie Stronnictwo Ludowe "Piast"

1913 r.

utworzone w wyniku rozłamu w PSL

Jakub Bojko

Wincenty Witos
  • dążenie do niepodległości poprzez stopniowe poszerzanie autonomii
  • opowiadało się za współdziałaniem z endencją
  • ludowcy znaleźli się obok endeków i konserwatystów galicyjskich w Naczelnym Komitecie Narodowym
  • stanowiło największą centrową siłę polityczną do 1926 r.
  • od 1931 r. tworzyło wraz z innymi ugrupowaniami ludowymi Stronnictwo Ludowe

Polskie Stronnictwo Ludowe "Lewica"

1913 r.

utworzone w wyniku rozłamu w PSL

Karol Lewakowski

Jan Stapiński
  • postulowało radykalne zmiany społeczne
  • współdziałało z socjalistami
  • w czasie I wojny światowej wstrzymało się od działalności
  • po odzyskaniu niepodległości przez Polskę nastąpiły w partii zmiany organizacyjne, w tym połączenie z działaczami Związku Chłopskiego

Polskie Stronnictwo Ludowe "Wyzwolenie"

1915 r.

utworzone w Królestwie Polskim

zalążkiem partii był tzw. "ruch zaraniarski"

Stanisław Thugutt

Tomasz Nocznicki
  • dążenie do odzyskania niepodległości na drodze zbrojnej (zgodnie z koncepcją Józefa Piłsudskiego)
  • w wolnej Polsce zajmowało lewą część sceny politycznej
  • domagało się przeprowadzenia reformy rolnej bez odszkodowania, wprowadzenia powszechnej edukacji i częściowego przejęcia przez państwo bogactw naturalnych
  • od 1931 r. współtworzyło SL

RUCH NARODOWY

PARTIA

ROK I OKOLICZNOŚCI ZAŁOZENIA

GŁÓWNI DZIAŁACZE

PROGRAM I DZIAŁALNOŚĆ

LIGA POLSKA

1887 r.

powstała w Szwajcarii

Zygmunt Miłkowski

(pseud. Teodor Tomasz Jeż)

J. L. Popławski

Z. Michalski

M. Hertl

H. Gireszyński

W. Grabski
  • głosiła program o charakterze demokratyczno-mieszczańskim
  • głównym hasłem było dążenie do niepodległości Polski poprzez powstanie zbrojne całego narodu
  • wolna Polska miała mieć przedrozbiorowe granice (przed 1778 r.)
  • środowiska związane z Ligą Polską - Związek Młodzieży Polskiej, czyli konspiracyjna organizacja młodzieżowa powstała z inicjatywy Zygmunta Balickiego w 1887 r. ("Zet"), tygodnik "Głos"
  • z inicjatywy LP powstał Skarb Narodowy, gromadzący fundusze wśród polskiej emigracji (miał siedzibę w Rapperswilu).

LIGA NARODOWA

1893 r.

powstała w Warszawie z przekształcenia Ligi Polskiej

Roman Dmowski

J.L. Popławski

Z. Balicki

W. Grabski
  • główny cel to stworzenie nowoczesnego i silnego narodu polskiego zdolnego stawić opór innym narodom
  • hasło narodowego państwa polskiego, czyli państwa jednolitego pod względem narodowościowym
  • wzmacnianie narodu polskiego było na pierwszym planie, a niepodległość na dalszym
  • sprzeciw wobec teorii walki klasowej
  • wydawali czasopismo "Katolik" skierowane do ludności wiejskiej
  • w poglądach LN dawały o sobie znać szowinizm, nacjonalizm, ksenofobia, antysemityzm

NARODOWA DEMOKRACJA

(ENDECJA)

1897 r.

wyłoniła się z Ligi Narodowej jako Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne

R. Dmowski

J. L. Popławski

Z. Balicki
  • kontynuuje program i poglądy Ligi Narodowej
  • nacisk na budowanie polskiej tożsamości narodowej
  • opowiadała się za legalną walką o wolność Polski, a przeciw powstaniom zbrojnym
  • walkę o niepodległość traktowała jako cel długofalowy
  • stawiała na rozwój polskiej kultury i oświaty
  • domagała się respektowania prawa

RUCH SOCJALISTYCZNY - I i II Międzynarodówka

Doniosłe znaczenie dla rozwoju ruchu socjalistycznego miało powstanie stałej organizacji robotników. W 1864 r. robotnicy zebrani podczas wielkiej demonstracji w Londynie podjęli decyzję o utworzeniu międzynarodowego stowarzyszenia robotników - I Międzynarodówki. Wówczas na ziemiach polskich trwało powstanie styczniowe, dla którego robotnicy wyrazili rok wcześniej swoje poparcie. Celem I Międzynarodówki było doprowadzenie do rewolucji ogólnoeuropejskiej, w wyniku, której robotnicy europejscy przejęli by władzę. Zajmowała się ona gromadzeniem środków, które przeznaczała na pomoc robotnikom oraz miała duży udział w sukcesie, jakim dla robotników w Anglii było uzyskanie praw wyborczych. Organizacja ta funkcjonowała do początku lat 70-tych XIX w., kiedy to wybuchła we Francji Komuna Paryska - pierwsza rewolucja socjalistyczna w dziejach Europy i świata. Wybuchła ona po przegranej wojnie Francji z Prusami, zakończonej na początku 1871 r. (klęski pod Sedanem i Metz). Władzę objął Adolf Thiers, ale władza w Paryżu należała faktycznie do Gwardii Narodowej. W stolicy Francji doszło do powstania ludu paryskiego, w efekcie, którego 18.III.1871 r. kontrolę nad miastem przejęła Gwardia Narodowa. Oficjalnie rządy przejął Komitet Centralny. 26.III.1871 r. przeprowadzono wybory do zgromadzenia, nazwanego później Komuną Paryską. Do Komuny należała pełnia władzy ustawodawczej (parlament), wykonawczej oraz sądowniczej. Ustrój, jaki powstał w wyniku rewolucji miał w dużym stopniu charakter autorytarny, ponieważ ośrodkiem władzy był jeden organ. Zlikwidowano trójpodział władzy oraz stałą armię (jej zadania przejęła Gwardia Narodowa). Znacjonalizowano (upaństwowienie) część przedsiębiorstw i gospodarki (wielu właścicieli tych przedsiębiorstw opuściło Paryż razem z rządem). Poza tym wprowadzono bezpłatne i obowiązkowe nauczanie dla wszystkich obywateli, minimalne wynagrodzenia za pracę oraz rozdział państwa i kościoła. Dążąc do zwalczania bezrobocia rząd przystąpił do organizowania robót publicznych. I Międzynarodówkę rozwiązano w 1876 r. Na jej miejsce powołano w 1889 r. II Międzynarodówkę podczas obrad w Paryżu. Nowa organizacja znacznie silniej akcentowała potrzebę działań na rzecz poprawy sytuacji robotników. Domagała się podwyżek wynagrodzeń, skrócenia dnia pracy do 8 godzin, wprowadzenia zakazu zatrudniania dzieci, szerokiego ustawodawstwa socjalnego oraz powszechnego i bezpłatnego dostępu do oświaty. Jako metodę walki o realizację tych haseł postulowała strajki i protesty robotnicze. 1 maja stał się odtąd świętem robotniczym.