Za kolebkę państwa rzymskiego uważa się krainę historyczną w Italii o nazwie Lacjum. Leży ona w środkowej część Italii na wybrzeżu Morza Tyrreńskiego. W starożytności sąsiadowały z nią takie krainy jak Etruria, Kampania, Samnium, terytoria plemion Sabinów i Ekwów. Mieszkańcami zachodniej część Lacjum byli Latynowie. Rzym, położony w środkowej części Lacjum nad Tybrem (około 25 km od ujścia tej rzeki do Morza Tyrreńskiego) stał się z czasem głównym ośrodkiem tej krainy. Część wschodnią Lacjum zamieszkiwali Wolskowie.

Zgodnie z rzymską legendą Rzym został założony w 753 r p. n. e. przez dwóch braci bliźniaków - Romulusa i Remusa. Byli oni synami boga Marsa oraz Rei Sylwii, córki króla miasta Alba Longa - Numitora. Brat Numitora, Amuliusz obalił jednak króla i nakazał, by wrzucić obu braci do Tybru. Maleństwa uniknęły śmierci, ponieważ fala wyrzuciła je na brzeg. Tam znalazła je wilczyca, która zaczęła karmić niemowlęta własnym mlekiem. W końcu przygarnął je pasterz, zamieszkujący tę okolicę. Pewnego razu miało dojść do bójki między pasterzami, a uczestniczącego w niej Remusa schwytano i zaprowadzono przed oblicze króla. Wkrótce do króla przybył też Romulus ze swoimi towarzyszami. Doszło wówczas do zamachu stanu. Król Numitor rozpoznał swych wnuków, uzurpator Amuliusz został obalony, a władza przywrócona Numitorowi.

Romulus i Remus wyruszyli na poszukiwanie nowe siedziby. Znaleźli ją nad Tybrem, gdzie na jednym z siedmiu wzgórz założyli Rzym. Doszło jednak między nimi do kłótni o nazwę nowej siedziby, w trakcie której Romulus zabił Remusa. Romulus nazwał miasto Rzymem i został jego królem. Zapoczątkował tym samym epokę królów w dziejach Rzymu. Po nim panowało jeszcze sześciu monarchów: Numa Pompiliusz, Tuliusz Hostiliusz, Ankus Marcjusz, Tarkwiniusz Stary, Serwiusz Tuliusz, Tarkwiniusz Pyszny. Około 509 r. p.n.e. miało dojść do obalenia królestwa i wprowadzenia ustroju republiki w Rzymie.

Już w okresie panowania Etrusków i za czasów wczesnej republiki społeczeństwo rzymskie dzieliło się na dwie główne grupy społeczne: posiadających pełnię praw obywatelskich (zarówno politycznych, jak i prywatnych) patrycjuszy oraz plebejuszy - ludzi, którzy byli tych praw pozbawieni. Patrycjusze należeli do rodów rzymskich; starszyzna tych rodów zasiadała w senacie. Senat jest zatem jedną z najstarszych instytucji ustrojowych. Z początku liczył on 300 senatorów, a z czasem ich liczba wzrosła do 900. Senat, w którym senatorowie zasiadali dożywotnio, pełnił początkowo funkcje doradcze wobec króla. W okresie cesarstwa instytucja powoli traciła swoje znaczenie. Od początku swych dziejów Rzym budował swą potęgę militarną i prowadził szeroko zakrojoną politykę ekspansji. Po podboju Italii, w III wieku p.n.e. państwo rzymskie skierowało swoją uwagę na ziemie pozaitalskie. Pierwszymi podbitymi poza Italią prowincjami były wyspy: Sycylia, Sardynia i Korsyka. Wpływy rzymskie sięgnęły na obszar Morza Adriatyckiego i objęły część Morza Śródziemnego.

Rzym okresu republiki nie posiadał zawodowych urzędników. W miarę rozszerzania swego terytorium miał więc coraz większe trudności z jego organizacją i sprawnym zarządzaniem. Na czele państwa stali dwaj konsulowie wybierani co roku na to stanowisko. Poborem podatków zajmowali się dzierżawcy podatkowi, którzy przez nikogo nie kontrolowani dopuszczali się nadużyć i zachowywali bezwzględnie wobec drobnych i średnich chłopów-rolników, doprowadzając wielu z nich do ruiny. W III i II w. p.n.e. ukształtowały się wielkie własności ziemskie - latyfundia, które powstawały kosztem właścicieli niewielkich gospodarstw. Właściciele tych dużych gospodarstw wykorzystywali do pracy na nich siłę niewolników, których w obfitości dostarczały rzymskie podboje. W tak zróżnicowanym i rozwarstwionym pod względem praw obywatelskich i stanu majątkowego społeczeństwie rzymskim dochodziło do wewnętrznych konfliktów i niezadowolenia niższych warstw, które żądały reform. Nie pozostawali bierni także niewolnicy, którzy wywoływali powstanie, jak to pod wodzą Spartakusa.

Mimo społecznych trudności okres republiki był czasem rozkwitu rzymskiej kultury. Rozwój przeżywała sztuka wymowy, filozofia, literatura, prawo rzymskie i architektura.

Sytuacja zmieniła się w okresie Cesarstwa. Zreorganizowana armia stała się podstawą silnej władzy cesarza. Okazała się także skuteczna dla odstraszenia prób buntów niewolników. Powstała zawodowa administracja cesarska, której urzędnicy byli opłacani, w przeciwieństwie do tych z czasów republiki. Zapewniło to Rzymowi stabilizację, a ta sprzyjała rozwojowi gospodarczemu, rozkwitowi rzemiosła i handlu. W III w. n.e. cesarz Konstantyn Wielki próbował umocnić władzę cesarską. Popierał także chrześcijaństwo i dążył do wprowadzenia jednolitej religii w państwie. Między chrześcijanami a wyznawcami dawnych religii dochodziło jednak do konfliktów, które sprzyjały ruchom ludowym i powstaniom. Jedność między zachodnią, łacińską i wschodnią, grecką częścią Cesarstwa zaczęła się chwiać. W 476 r. n.e. obalony został ostatni cesarz Cesarstwa Zachodnio-Rzymskiego. Pozostała jeszcze wschodnia część Cesarstwa, która jako Cesarstwo Bizantyjskie stanie się spadkobiercą rzymskiego imperium.