Warunki naturalne.

W Grecji nie było wielkich rzek, wokół których tworzyłyby się wielkie cywilizacje. Tylko 30% terytoriów nadawało się pod uprawę. Takie ukształtowanie terenu sprawiło, iż Grecy nie stworzyli jednego państwa. W starożytnej Grecji odkryto złoża rud metali: żelaza, ołowiu, srebra. Innym zaś bogactwem Grecji był marmur oraz glinka do wyrobu naczyń. Była także dobrze rozwinięta linia brzegowa, dlatego też Grecy związali swoje życie i kulturę z morzem. Sami Grecy nazywali siebie Hellenami, a ziemie przez siebie zamieszkane Helladą.

Kultury przedhelleńskie.

Zanim na terenie zamieszkałym przez Greków wykształciły się typowe greckie miasta-państwa (poleis, lp. polis), istniały dwa organizmy państwowe i cywilizacyjne, które określa się mianem kultur przedhelleńskich: kultura kreteńska i kultura mykeńska.

Kultura kreteńska (minojska) trwała od początku III tysiąclecia p.n.e. do około 1200 roku p.n.e. Nazwa pochodzi od miejsca Kreta i od mitycznego władcy wyspy Minosa. Centrum życia politycznego i kulturalnego było miasto Knossos. Cechą charakterystyczną tej kultury była budowa wielu przepięknych pałaców. Kreta była największą wyspą na Morzu Egejskim. Najstarsze ślady osadnictwa na jej terenie datują się na VI tysiąclecie p.n.e., kiedy to z Azji Mniejszej lub Syrii przybyła ludność która potrafiła uprawiać rolę i budować domy. Kreta to także wyspa wielu mitów, m.in. Minosa, syna Europy i Zeusa. Cywilizację minojską odkrył archeolog Artur Evans, który począwszy od 1897 roku prowadził wykopaliska w Knossos. Pałace kreteńskie były wielofunkcyjnymi budowlami. Najważniejszym ich punktem było wielkie podwórze, wokół którego wznoszono pałac. Był on nie tylko siedzibą władcy, ale także ośrodkiem produkcji rzemieślniczej. Pomieszczenia gospodarcze znajdowały się na parterze, natomiast piękne apartamenty budowano zazwyczaj na piętrze. Ściany pałaców były zdobione przeróżnymi freskami. Najpiękniejszy z pałaców to pałac w Knossos. Dziś można podziwiać tylko jego ruiny.

Kultura mykeńska trwała od XVI wieku p.n.e. do XI wieku p.n.e. Nazwa pochodzi od Myken, najważniejszego ośrodka politycznego i kulturalnego. Badania nad tą kulturą prowadził odkrywca Troi z 1876 roku Schliemann. Cechą charakterystyczną tej kultury były monumentalne budowle, głównie zamki obronne oraz pałace, które kierowały całym systemem gospodarczym, w głównej mierze handlem. Około 1200 roku p.n.e. ziemie greckie zaczęli najeżdżać Dorowie. Przejęli oni bardzo wiele z dorobku kultury mykeńskiej, między innymi język grecki.

Greckie polis.

Pierwotnie termin polis oznaczał miejsce ufortyfikowane. Potem zaczęto utożsamiać z nim greckie miasta-państwa. Sercem i centrum miasta była agora, czyli plac będący miejscem zgromadzeń i handlu. Wokół niego wznoszono budynki sakralne i publiczne. Wraz z rozwojem miasta znika władza królewska i pojawiają się nowe instytucje - rada i zgromadzenie. Najważniejsze miasta-państwa starożytnej Grecji to Sparta i Ateny.

Sparta leżała na Peloponezie w krainie zwanej Lakonią. Powstanie Sparty wiąże się z najazdami Dorów, którzy podbili sobie miejscową ludność i założyli miasto-państwo Spartę. Najeźdźcy - Spartiaci, tworzyli warstwę panującą. Przejęli oni całą ziemię, którą podzielili między sobą na równe części. Ludność podbita to tzw. heloci, pracujący na działkach Spartan i płacący im daniny. Periojkowie, mieszkali wokół Sparty, byli to osobiście ludzie wolni i niezależni finansowo. Nie posiadali jednak praw politycznych, chociaż mieli obowiązki wojskowe - uczestniczyli w wyprawach wojennych. Sparta była rządzona przez dwóch dziedzicznych królów oraz przez radę (geruzja), zgromadzenie ludowe (apella) i kolegium 5 eforów. Królowie posiadali szerokie uprawnienia religijne, byli kapłanami Zeusa oraz przewodzili wszystkim publicznym ceremoniom religijnym.

Ateny, to miasto-państwo położone w Attyce. Obejmowało ono mało urodzajne gleby. Początkowo Atenami rządził król (monarcha). Jego władzę ograniczyła, a później przejęła arystokracja. Atenami rządziły więc potężne rody posiadające duże majątki (rządy oligarchiczne). Chłopi i rzemieślnicy początkowo byli ludźmi wolnymi. Z czasem jednak w związku z rozwojem kolonizacji, chłopi popadli w zależność finansową od panów (arystokracji) i stali się od nich zależni. W Atenach wykształciła się po raz pierwszy w historii demokracja. Jej ojcami byli: Solon, Klejstenes, Perykles i Temistokles. Na przełomie VII/VI wieku władza należała do wielkich właścicieli ziemskich, tzw. eupatrydów (dobrze urodzonych). Byli wśród nich członkowie najznakomitszych rodów w Atenach.

Tak więc w starożytnej Grecji wykształciły się dwa modele ustroju państwa: monarchia w Sparcie, choć praktycznie władzę sprawowała arystokracja, oraz po kilkusetletnim okresie reform politycznych i społecznych, republika i demokracja w Atenach. Demokrację ateńską charakteryzował bezpośredni udział w rządach obywateli państwa, to jest tych którzy mieszkali w Atenach i mieli za rodziców rodowitych Ateńczyków. Praw publicznych nie posiadali natomiast nie obywatele - metojkowie, wyzwoleńcy i niewolnicy. Suwerenna władza i sądownictwo należało do ludu. Na zgromadzeniach ludowych (helialia) wybierano sędziów-trybunów ludowych

Mit i mitologia.

Mitologia grecka to zbiór różnego rodzaju opowiadań o bogach i herosach oraz o ich kontaktach z ludźmi. Można wyróżnić trzy rodzaje mitów: tzw. mity o początkach bogów, ludzi czy miast, o genealogii i dokonaniach bogów oraz mity o herosach.

Religia.

Religia grecka miała charakter politeistyczny (wielobóstwo) i społeczny, co oznaczało iż życie publiczne było ściśle związane z praktykami religijnymi. Kapłan był takim samym urzędnikiem państwowym, jak sędzia. Decyzje na szczeblu państwowym podejmowano dopiero po zasięgnięciu opinii wyroczni. Oprócz wspólnego panteonu bogów, każde miasto miało swoje bóstwo opiekuńcze, na przykład Sparta - Apollo, Ateny - Atena. Obowiązki religijne były bardzo ważne. Bogowie greccy w przeciwieństwo do boga w religii chrześcijańskiej, czy mojżeszowej nie stworzyli świata, istniał on już przed nimi. Sami zostali stworzeni z Chaosu. Byli nieśmiertelni. Każde bóstwo miało swoje imię. W IV wieku p.n.e. ustaliła się lista dwunastu bogów zwanych olimpijskimi: Zeus, Hera, Demeter, Posejdon, Apollo, Artemida, Ares, Afrodyta, Hermes, Atena, Hefajstos, Dionizos. W przekonaniu Greków bogowie tworzyli jedną wielką rodzinę. Najważniejsi byli trzej bogowie, władający trzema królestwami: Zeus - królestwo nieba i ziemi, Posejdon - królestwo wód i Hades - królestwo podziemia. Grecy modlili się zwykle na stojąco, mając ramiona uniesione do góry. Bogom składano ofiary krwawe lud bezkrwawe. Do bezkrwawych należała tzw. libacja - mleko, wino, jarzyny składane na ołtarzu. Świątynie greckie wznoszono na planie prostokąta. W środku znajdował się posąg bóstwa. Grecy wierzyli także w życie pozagrobowe.

Czas wolny.

Uczty zwane sympozjami, stały się najważniejszą formą życia towarzyskiego arystokracji. To właśnie na nich wymieniano poglądy polityczne i słuchano poetów. Pito na nich suto wino, zwyczajem greckim zmieszane z wodą. Pito je z dużego naczynia, tzw. kratera. Zawody i konkursy sportowe nazywali Grecy agonami. Najbardziej znane są igrzyska w Olimpii zorganizowana po raz pierwszy w 776 roku p.n.e. Pojawiły się na nich następujące dyscypliny: biegi, skoki, zapasy, boks czy rzut oszczepem.