Główni bogowie
Religia Rzymian ściśle związana była z istnieniem państwa. Mitologia rzymska miała swe korzenie w mitach greckich, ściśle się z nimi łącząc. Mity rzymskie były opowieściami
o triumfach i sukcesach, dostarczały wzorów postępowania i działania w społeczeństwie, mówiły jak dobrze wypełniać swe obowiązki. Miały one kształtować postawy i charaktery następnych pokoleń.
DIANA - główna bogini Italii, opiekunka kobiet i patronka natury, utożsamiona została
z Artemidą, a także z Luną, boginią księżyca. Cześć oddawano jej w Kapui (Diana Tifatina) oraz w Arycji (Diana Nemorensis, jej kultem opiekował się kapłan rex nemorensis, który wróżył z szumu świętego dębu). Miała swe sanktuarium na Awentynie.
JOWISZ/JUPPITER - najwyższe bóstwo rzymskiego panteonu, bóg-ojciec, bóstwo nieba
i pogody, grzmotów i piorunów, światła i wina, auspicjów i triumfu; opiekunem całego Imperium Rzymskiego. Uosabiał władzę nad światem, jego symbolem było berło i piorun; bez jego zgody nie mogła być wykonana żadna czynność polityczna czy wojskowa. Szczególnie czczony był w świątyni na Kapitolu, jako Optimus Maximus (najlepszy
i największy). Został utożsamiony z Zeusem, w mitologii jego postać łączono z greckim bogiem.
JUNONA - bogini kobiet, małżeństwa i macierzyństwa, utożsamiana była z grecką Herą
i jako żona Jowisza stała się panią niebios. Jej liczne przydomki wskazują, że opiekowała się: dziewicami, narzeczonymi, małżeństwem, ciążą i połogiem (nazywana była tą, która pozwala dziecku ujrzeć światło dnia), przez co była też uosabiana z grecką Ejlejtyją, boginią połogu. Bogini posiadała też aspekt wojenny, była matką Marsa, boga wojny. Według mitu Junona poczęła Marsa dzięki dotknięciu czarodziejskiego ziela, specjalnie wyhodowanego przez Florę, boginie kwiatów i wiosny. Często przedstawiano ją także z bronią w ręku, ubraną
w płaszcz z koziej skóry, który był okryciem rzymskich żołnierzy. Jej świątynie znajdują się na Kapitolu, gdzie odbiera cześć wraz z Jowiszem i Minerwą, oraz na Polu Marsowym, gdzie czczono ja pod przydomkiem Moneta (założono tam mennicę). Święto ku czci Junony obchodzono dnia 1 marca, były to Matronalia.
MARS - staroitalski bóg wegetacji, płodności oraz inicjacji młodzieży; Rzymianie czcili go jako boga wojny, utożsamiając z greckim Aresem, ale i boga wiosny oraz opiekuna rolnictwa. Był uważany za syna Junony i czarodziejskiego ziela. Składano mu ofiary na polu bitwy (najsłynniejsza była ofiara z konia), gdzie pojawiał się wraz z boginią wojny, Belloną. Według różnych źródeł była ona jego córką, żoną lub siostrą. Według mitologii był on ojcem Romulusa i Remusa, założycieli Rzymu, przez co był najpowszechniej czczonym z rzymskich bogów. Mars miał swą świątynię na Polu Marsowym, tam też oddawano mu cześć w marcu
i październiku (początek i koniec działań wojennych). Po zwycięskiej wojnie tam też urządzano wyścigi koni ku czci Marsa.
MINERWA - sabińska bogini sztuk, mądrości i rzemiosł; opiekunka nauczycieli, rzemieślników i artystów. Wraz z Jowiszem i Junoną miała na Kapitolu świątynię, opiekowała się Rzymem. Tylko tam oddawano jej również cześć jako bogini sztuki wojennej, żołnierze rzymscy oddawali jej łupy wojenne. Przedstawiana była przeważnie w hełmie
i pancerzu, z włócznią w dłoni.
NEPTUN - staroitalski bóg wód słodkich, po utożsamieniu go przez Rzymian z greckim Posejdonem, także wód słonych, mórz i oceanów. W czasie pory suchej składano mu ofiary, by nie dopuścił do wyschnięcia wód. W religii nie odgrywał jednak większej roli.
WENUS - starolitalska bogini miłości i pożądania oraz małżeństwa, utożsamiona z grecką Afrodytą. Była uważana za matkę Eneasza, przodka Rzymian. Mity przekazują też, że Wenus w czasie walki Eneasza z Turnusem, italskim bohaterem, uratowała Eneasza podając mu włócznie tkwiącą w pniu drzewa. Pierwszą świątynię Wenus wzniesiono z grzywny nałożonej na Rzymianki za cudzołóstwo.
Świątynie rzymskie
Sztuka i architektura rzymska wzorowana była na greckiej. Także świątynie były budowane na wzór grecki. Najstarsze świątynie rzymskie znajdują się na Kapitolu oraz na Forum Romanum. Najsłynniejszymi świątyniami były panteony, czyli świątynie ku czci wszystkich bóstw. Rzymianie budowali je we wszystkich większych miastach, najbardziej znany jest panteon w Rzymie na Polu Marsowym. Czczono tam siedem głównych bóstw: Jowisza, Marsa, Saturna, Apolla, Merkurego, Dianę i Wenus. Świątynia była uważana za dom boga, dlatego wszelkie uroczystości kultowe odprawiano poza świątynią. Kult religijny był publiczny, ściśle wiązał się z życiem politycznym państwa.
Znaczenie kapłanów
W życiu religijnym oraz politycznym ogromne znaczenie mieli kapłani. Nierzadko ich głos miał kluczowe znaczenie w sprawach zawierania pokoju czy podpisania sojuszu. Wiązało się to z faktem, iż w Rzymie każdy akt polityczny, wojskowy czy gospodarczy musiał być poprzedzony ceremoniałem religijnym. Kapłani byli wyrazicielami woli bogów, czuwali nad kultem, odprawiali rytuały religijne, prowadzili kalendarze, określali dni świąteczne oraz ofiary, a przede wszystkim informowali o woli bogów przez odczytywanie wróżb i znaków. Byli oni mianowani dożywotnio, otrzymywali zapłatę ze skarbu państwa, tworzyli specjalne kolegia, w których byli pogrupowani według "profesji". W społeczeństwie cieszyli się wielkim poważaniem i estymą, mieli swe miejsca honorowe w teatrze i na igrzyskach. Podczas odprawiania ceremonii kapłan ubierał specjalną togę praetexta oraz kultową czapkę apex.
