Pierwsze państwa słowiańskie.

1. Państwo Samona

Około 623 r. w państwie Awarów wybuchło powstanie słowiańskie, na którego czele stanął kupiec frankijski Samo. Powstanie zakończyło się sukcesem, a Samo stworzył pierwsze państwo słowiańskie. Prawdopodobnie objęło ono Morawy, Kotlinę Czeską, część Panonii. Jednakże organizacja państwowa nie przeżyła swego twórcy. Po śmierci Samona jego państwo rozpadło się na mniejsze części. Stało się to około 660 r. Po upadku państwa Samona na Morawach funkcjonował w dalszym ciągu ośrodek państwowotwórczy, który stał się jądrem utworzonego w IX w. Państwa Wielkomorawskiego.

2. Państwo Wielkomorawskie.

Zjednoczenie plemion morawskich było dziełem Mojmira, który dokonał tego około 830 r. Przyłączył do swego państwa także część Słowacji - księstwo Nitry, której władcę pokonał i wypędził z kraju. Pierwsze wzmianki o Państwie Wielkomorawskich pojawiały się jednak w źródłach niemieckich już wcześniej. W jednej z kronik zapisano, że w 822 r. na dwór cesarski w Akwizgranie dotarli książęta wielkomorawscy, aby pokłonić się cesarzowi Ludwikowi Pobożnemu, następcy Karola Wielkiego.

Mojmir zmarł nie pozostawiając potomków. W związku z tym stworzone przez niego państwo stało się przedmiotem ekspansji Ludwika Niemieckiego - władcy Królestwa Wschodniofrankijskiego, zwanego coraz częściej Niemcami. Ludwik desygnował do władzy w Państwie Wielkomorawskim księcia Rościsława. Był on bratankiem Mojmira. Jednakże Rościsław nie zamierzał prowadzić uległej polityki wobec Niemiec i zdecydował się na walkę o niezależność. Rościsław pragnął również zintegrować swe państwo, składające się z różnych, niedawno zjednoczonych plemion. W tym celu zamierzał przyjąć chrzest. Wspólna dla całego kraju religia chrześcijańska oraz jednolita organizacja kościelnej wsparłaby dzieło integracji i zjednoczenia. Jednakże Roscisław nie chciał odwoływać się do pomocy duchownych niemieckich. Obawiał się bowiem możliwości wykorzystania przez władców niemieckich kościoła do walki z niezależnością Państwa Wielkomorawskiego. Dlatego zwrócił się z prośbą do cesarza bizantyjskiego o przysłanie misjonarzy greckich. Bizancjum szybko zareagowało. W 863 r. przybyli do Państwa Wielkomorawskiego misjonarze Konstanty i Metody. Rozpoczęli oni nauczanie w języku słowiańskim. Stworzyli także specjalny alfabet, który umożliwił im dokonanie tłumaczeń fragmentów Pisma Świętego oraz tekstów liturgicznych na język Słowiański. Ludwik Niemiecki zareagował na te wydarzenia bardzo gwałtownie. Przygotował kolejną zbrojną wyprawę na Morawy i podburzył przeciwko Roscisałwowi jego bratanka Świętopełka. Wojna domowa w Państwie Wielkomorawskim miała ułatwić Ludwikowi przejęcie nad nim kontroli. W 870 r. zwycięski Świętopełk schwytał Rościsława i oddał go w ręce Ludwika. Pokonany władca słowiański został oślepiony i osadzony w klasztorze gdzie wkrótce zmarł. Mający nadzieję na tron wielkomorawski Świętopełk został jednak zdradzony przez Ludwika, który uwięził dotychczasowego sojusznika i wywiózł do Niemiec. Państwo Wielkomorawskie miało zostać podporządkowane władzy króla niemieckiego, a rządzić w nim mieli dwaj jego namiestnicy: Engelschalk i Wilhelm. Jednakże powstanie ludności słowiańskiej przeciwko panowaniu niemieckiemu umożliwiło powrót Świętopełka i objęcie przez niego tronu wielkomorawskiego. Nie zamierzał on już szukać porozumienia z władcą Niemiec i zdecydował się na wojnę. Zakończył ją pokój w Forchheim w 874 r. Zgodnie z jego postanowieniami Państwo Wielkomorawskie pod władzą Świętopełka uzyskało niezależność pod warunkiem opłacania trybutu na rzecz Niemiec. Mimo niechęci Kościoła niemieckiego papież utworzył na Morawach arcybiskupstwo, którego zwierzchnikiem został Metody. Jednakże po jego śmierci w 885 r. kolejny papież potępił kult sprawowany zgodnie z wprowadzoną przez Metodego liturgią słowiańską. Na skutek tej decyzji uczniowie Metodego zostali wypędzeni z Moraw.

Po uregulowaniu spraw z Niemcami Świętopełk rozpoczął politykę ekspansji. Za jego panowania Państwo Wielkomorawskie obejmowało największe terytorium w swojej historii. Pod władzą Świętopełka znalazły się Morawy, Czechy, Część Panonii. Świętopełk podbił też Czechy, państwo Wislan, część Panonii i tereny zamieszkałe przez Słowian połabskich. Śmierć Świętopełka w 894 r. stanowiła kres potęgi Państwa Wielkomorawskiego. Jego następca Mojmir II musiał zmagać się z wewnętrzną opozycja i problemami wewnętrznymi. Feudałowie bawarscy inspirowali spiski przeciwko jego władzy, co stało się przyczyną konfliktu zbrojnego z Bawarią, zakończonego w 901 r. porozumieniem zawartym w Ratyzbonie. Ostateczny cios Państwu Wielkomorawskiemu zadał najazd węgierski w 906 r.

3. Czechy

Kotlina Czeska, znajdująca się do tej pory pod zwierzchnictwem Państwa Wielkomorawskiego znalazła się po jego upadku w orbicie wpływów dynastii Przemyślidów, która zorganizowała na tym terenie państwo czeskie. Wywodzący się od legendarnego protoplasty rodu - Przemysła, Przemyślidzi rywalizowali o władze w państwie z potężnym rodem Sławnikowiców. W wyniku chrztu w obrządku słowiańskim, dokonanego w Czechach po zajęciu ich przez Państwo Wielkomorawskie Przemyślidzi byli chrześcijanami. Jednakże w łonie dynastii ścierali się zwolennicy liturgii słowiańskiej ze stronnikami kleru łacińskiego. Przedstawiciel tych ostatnich książę Wacław uznał się w 929 r. trybutariuszem króla niemieckiego Henryka I. Wywołało to sprzeciw antyniemieckiej opozycji i doprowadziło do zamordowania Wacława przez jego brata Bolesława, który objął władzę w państwie. Wacław ogłoszony później męczennikiem i uznany za świętego został patronem Czech. Czasy Bolesława były okresem największego rozwoju terytorialnego Czech. Przemyślidzi władali Śląskiem, a po klęsce Węgrów w bitwie z Niemcami na Lechowym Polu w 955 r., do państwa czeskiego przyłączone zostały Morawy i Słowacja. Prawdopodobnie również wtedy opanowali położone w dorzeczu górnej Wisły państwo Wiślan, które sięgało swymi granicami aż po Bóg i Styr. W 965 r. Bolesław zawarł przymierze z władcą polski Mieszkiem I przypieczętowane małżeństwem córki Bolesława Dobrawy z polskim księciem.

4. Słowianie zachodni

Podczas kampanii Karola Wielkiego przeciwko Sasom Frankowie zetknęli się z plemionami słowiańskimi. Wrażenie, jakie wywarła potęga Karola na ludach słowiańskich odzwierciedla fakt, że to od imienia władcy frankijskiego pochodzi w językach tych ludów słowo oznaczające monarchę (korol, kral, król). Czasy Karola Wielkiego stanowiły ważny okres w dziejach Słowian Zachodnich. Zachodnia Słowiańszczyzna znajdowała się bowiem momencie konstruowania trwalszych związków plemiennych. Podczas wojny z Sasami poparły Franków słowiańskie plemiona Obodrzyców, najdalej na północny zachód wysunięty lud słowiański. Obodrzyce uznali zwierzchnictwo Karola Wielkiego. Frankowie wsparli Obodrzyców w walce z rywalizującym z nimi ludem Wieletów zwanych także Lucicami. Książę Wieletów wspierał bowiem Sasów przeciwko Frankom i napadał na Obodrzyców. Wieleci byli trudnym przeciwnikiem. Utworzyli bardzo silny związek plemion, którego centrum stanowiła Brenna (późniejszy Brandenburg). W skład związku wchodziły główne plemiona wileckie: Doleńcy, Chyżanie, Redarowie oraz Czerezpienianie. Najważniejsza rolę w strukturach związku odgrywała grupa kapłanów pogańskiego boga Swarożyca. Karol Wielki narzucił im swoje zwierzchnictwo, które przetrwało do czasu rozbicia monarchii karolińskiej.

Południowymi sąsiadami Wieletów byli Serbowie połabscy. Także i wśród nich powstały tendencje zjednoczeniowe. Książę serbski Miliduch zdołał podporządkować sobie liczne plemiona serbskie, ale jego śmierć w walce z Frankami w 806 r. zahamowała proces zjednoczenia. Plemiona Serbów połabskich zostały uzależnione przez Karola Wielkiego. Po rozpadzie jego monarchii na krótko uzyskały niezależność by następnie znaleźć się pod kuratelą państwa Wielkomorawskiego

Terytoria Słowian zachodnich stały się w pierwszej połowie X w. przedmiotem ekspansji króla niemieckiego Henryka I. W 928 r. opanował on Brennę. Następnie zdobył Ganę - główny gród serbskiego plemienia Dalemińców, gdzie dokonał masakry mieszkającej w grodzie ludności. Dzięki tym sukcesom podporządkował sobie terytoria Wieletów, na których osadzał ludność niemiecką, rozpoczął budowę systemu grodów i stworzył marchie terytorialne. W 929 r., dzięki zwycięskiej wyprawie do Czech, Henryk I uzyskał uznanie swej zwierzchności przez Przemyślidów, którzy zobowiązali się do płacenia trybutu na jego rzecz.

Kontynuatorem polityki Henryka I był jego syn Otton I. Stworzył on plan regularnego podboju Słowiańszczyzny zachodniej, połączonego z brutalna chrystianizacją, którego ostatecznym efektem miało być włączenie tych obszarów do państwa niemieckiego. Głównym wykonawcą woli Ottona I w walce ze Słowianami był margrabia Marchii Wschodniej Gero oraz margrabia Herman Billung. Gero odznaczył się niezwykłą brutalnością w eksterminacji Słowian. Przykładem jego okrucieństwa było podstępne otrucie zaproszonych na ucztę wodzów słowiańskich.

Zaangażowanie Ottona I w Italii postanowiły wykorzystać plemiona słowiańskie, aby wyzwolić się spod niemieckiej zależności. Obodrzyce w sojuszu z Wieletami rozpoczęli powstanie. Wybuchło ono w niezwykle niekorzystnym dla Niemiec momencie, ponieważ ich granicom zagroził równocześnie najazd Węgierski. Otton I poradził sobie jednak ze wszystkimi tymi zagrożeniami. Po pokonani Węgrów na Lechowym Polu w sierpniu 955 r., uderzył na zbuntowanych Słowian. Paląc i niszcząc wszystko po drodze dotarł aż do kraju Redarów, gdzie w październiku rozbił siły Obodrzyców i Wieletów. Ujarzmieniu Słowian miało służyć podporządkowanie ich zwierzchnictwu niemieckiej organizacji kościelnej. Najpierw powstało biskupstwo w Brennie, czyli dzisiejszym Brandenburgu. Następnie utworzono dwa kolejne biskupstwa w Hobolinie i w Stargardzie Wagryjskim. Uwieńczeniem tych działań było zorganizowanie w 968 r. metropolii dla tych terenów w Magdeburgu.

5. Państwo bułgarskie

Bułgarzy był to lud pochodzenia tureckiego, który w wyniku migracji znalazł się w V w. nad Morzem Kaspijskim. Następnie Bułgarzy przenieśli się nad Morze Czarne, gdzie wchłaniając niedobitki Hunów koczowali od V do VII w. W 679 r. Bułgarzy pod wodzą Asparucha przekroczyli Dunaj i zajęli terytoria zamieszkane przez Słowian. W południowo wschodniej części Półwyspu Bałkańskiego rozpoczęli organizacje własnego państwa. Na tych terenach natrafili jednak na konkurencje Biznacjum, które uznawało Półwysep Bałkański za własna strefę wpływów. Aparuchowi udało się w 681 r. jednak pokonać oddziały bizantyjskie i zmusić cesarstwo do uznania niezależności tworzącego się państwa bułgarskiego. Jego następcy ingerowali w wewnętrzne sprawy Biznacjum, udzielając poparcia kolejnych kandydatów do tronu cesarskiego. W drugiej połowie VII w., na skutek niepomyślnych walk z Awarami państwo Bułgarów uległo osłabieniu. Odbudowa jego potęgi rozpoczęła się na początku IX w. wraz z panowaniem chana Kruma. Krum odniósł liczne zwycięstwa w walkach z Awarami. Udało mu się także w 811 r. rozbić wojska bizantyjskie w Górach Bałkańskich. Był to początek jego zwycięskiej kampanii skierowanej przeciwko Cesarstwu Bizantyjskiemu. Krum zajął część bizantyjskiej Tracji i pobił samego cesarza pod Adrianopolem. Przybył pod Konstantynopol, jednakże oblężenie potężnej twierdzy zakończyło się niepowodzeniem. Krum miał również szereg zasług w dziedzinie polityki wewnętrznej. Dokonał kodyfikacji prawa, rozpoczął budowę państwowego systemu administracyjnego. Następca Kruma Omurtag zdobył Macedonię, Serbię oraz terytoria rozbitego państwa Awarów docierając do rzeki Cisy. W IX w. coraz popularniejsze stawało się wśród Bułgarów chrześcijaństwo. Chan Borys postanowił również przyjąć chrzest. Mógł otrzymać go od Kościoła zachodniego, za pośrednictwem Franków, z którymi Bułgarzy utrzymywali poprawne stosunki lub od kościoła bizantyjskiego, na którego czele stał patriarcha w Konstantynopolu. Borys nie chciał ryzykować kolejnego konfliktu z Cesarstwem Bizantyjskim i przyjął w 864 r. chrzest w obrządku wschodnim. Na chrzcie otrzymał imię Michał. Brutalnie rozprawił się z przeciwnikami nowej religii. Bułgarska organizacja kościelna podporządkowana została Konstantynopolowi. Aby umocnić autonomię Kościoła bułgarskiego Borys zwołał w do Presławia - siedziby władców bułgarskich synod biskupi, na którym postanowiono, że stanowiska kościelne będą powierzane tylko Bułgarom. Poza tym stwierdzono, że język słowiański ma być używany w liturgii. Po śmierci Borysa zostali sprowadzeni do Bułgarii wygnani z Wielkich Moraw uczniowie Metodego. Przyczynili się oni do dynamicznego rozwoju kultury bułgarskiej. Syn i następca Borysa Symeon także odnosił sukcesy w walce z Bizancjum. Opanował Trację i Epir oraz podobnie jak ojciec oblegał Konstantynopol. Również on musiał odejść od twierdzy pokonany. Ciągłe wojny były niezwykle kosztowne i przerastały możliwości młodego państwa. Największe obciążenia fiskalne musieli znosić chłopi. Ich niezadowolenie miało wyraz w rozwoju anarchistycznej herezji bogomiłów, negującej istniejący porządek społeczny, struktury kościelne i organizacje państwową. Walka z herezją wyczerpała państwo Bułgarskie, które nie było w stanie stawić czoła cesarzowi bizantyjskiemu Bazylemu II, który w kolejnej wojnie zadał Bułgarom druzgocącą klęskę w bitwie pod Biełasicą, a cztery lata później zlikwidował państwo bułgarskie a jego terytoria włączył do Cesarstwa Bizantyjskiego. Dzięki swoim dokonaniom Bazyli II otrzymał przydomek Bułgarobójcy.

6. Słowianie Południowi

Wśród Słowian południowych najpotężniejszym państwem była niewątpliwie Bułgaria. Jednakże innym plemionom również udało się stworzyć organizacje o charakterze państwowym. Jednakże w zachodniej części Półwyspu Bałkańskiego, ze względu na liczne, wysokie łańcuchy górskie, były znacznie gorsze warunki osadnicze, utrudniające komunikację miedzy plemionami słowiańskimi. Dlatego też powstały na tych terenach drobne państewka plemienne, które rozwijały się w obrębie księstwa w Raszce. Gród Rasz stał się centrum założonych na przełomie VII i VIII w. państewek słowiańskich, w skład których wchodziły plemiona serbskie, Czarnogóra i Hercegowina. Tereny te przyjęły chrzest za pośrednictwem Bizancjum. Niemniej jednak stały się przedmiotem zainteresowania i rywalizacji państwa Bułgarów i Cesarstwa Bizantyjskiego. Pomimo wysiłków kolejnych władców Piotra Gojnikowicza i Czasława Klonimirowicza tereny słowiańskie nie zdołały utrzymać swej niezależności i pod koniec X w. zostały włączone do Bizancjum.

Swoją organizacje państwową stworzyli także w VII w. Słoweńcy nazywani Korutanami. Jednakże historia samodzielności pierwszego państwa słoweńskiego była krótka. Jeden z jego władców, książę Boruta zdecydował się w VIII w. na przyjęcie chrztu. Aby zapobiec ekspansji Bawarii na tereny swego państwa Boruta postanowił przyjąć nową religię za pośrednictwem Kościoła Zachodniego. Nie udało się jednak obronić słoweńskiej niezależności. Po zdobyciu Bawarii przez Karola Wielkiego w 788 r. państwo Słoweńców zostało rozbite, a jego terytoria włączone do królestwa Franków.

Plemiona chorwackie ze względu na rywalizację z Longobardami nie mogły stworzyć trwałej organizacji państwowej. Po zwycięstwie Karola Wielkiego nad Longobardami Chorwatów włączono do imperium karolińskiego. Zostali wtedy poddani chrystianizacji, którą kierowało arcybiskupstwo w Salzburgu. Jednocześnie Frankowie zaczęli obsadzać grody swoimi załogami i pobierać trybut. Nowe świadczenia wywołały powstania ludności chorwackiej. Przywódca jednego z nich Ljudewit osiągnął pewne sukcesy. Przez trzy lata udawało mu się skutecznie przeciwstawiać siłom frankijskim. Skapitulował dopiero w 822 r. Większe znaczenie posiadały księstwa rozwijające się w Chorwacji dalmatyńskiej. Panujący na tym terenie książę Borna wykorzystując rozpad monarchii karolińskiej zjednoczył większość ziem chorwackich. W 925 r. jego następca książę Tomisław koronował się na króla Chorwacji. Władcom Chorwacji nie udało się poradzić sobie z bizantyjskimi miastami Chorwacji i w końcu byli zmuszeni pogodzić się z ich autonomią. Zary (Zadar) i Raguza (Dubrownik) pozostały więc pod zwierzchnością Konstantynopola.

7. Ruś

Wśród plemion ruskich dwoma najważniejszymi ośrodkami państwowotwórczymi był Nowogród Wielki, znajdujący się w północnej części terytorium zamieszkałego przez Słowian wschodnich oraz Kijów nad Dnieprem. Ruś stały się terenem wypraw pochodzących ze Szwecji Normanów zwanych Waregami. Wykorzystując niskie zanurzenie swoich łodzi Waregowie po dotarciu do południowych wybrzeży Morza Bałtyckiego wpływali w głąb podróżując w górę rzek. Wyprawy Waregów miały charakter łupieżczy i handlowy. Zakładali oni na tych terenach faktorie handlowe, próbując przejąć kontrolę nad przebiegającym rzekami szlakiem handlowym prowadzącym od Morza bałtyckiego do Morza Czarnego. Około 862 r. wódz normański Ruryk opanował Nowogród Wielki i rozpoczął organizację własnego państwa. Ruryk Zapoczątkował dynastię Rurykowiczów, która rządziła na Rusi i później w Rosji do XVI w. Dwaj towarzysze Ruryka - Dir i Askold, kontynuowali podboje swojego wodza. Władztwo Waregów przesunęło się na południe, gdzie czasowo został opanowany przez nich Kijów. Ruryk zmarł około 879 r. Władzę w kraju i opiekę nad Ingvarrem - małoletnim synem zmarłego wodza objął książę Oleg. Do końca 882 r. udało mu się opanować Lubecz , Soleńsk oraz ponownie Kijów. Za panowania Ingvarra, którego w wyniku szybko postępujące slawizacji Waregów zaczęto nazywać Igorem, Kijów stał się kosztem Nowogrodu Wielkiego nową stolicą. Igor nawiązał kontakty z Bizancjum. Rozpoczął z Konstantynopolem rokowania w sprawie chrztu Rusi, ale jego śmierć przeszkodziła mu je zakończyć. Do chrztu jednak doszło. W 955 r. przyjęła go wdowa po Igorze Olga. Jednakże odstąpiła od nowego wyznania i nie przeprowadziła chrystianizacji, ponieważ Bizancjum starało się wykorzystać organizacyjne podporządkowania Kościoła ruskiego patriarchatowi w Konstantynopolu do osiągnięcia politycznych korzyści i kulturalnej dominacji. Następcą Olgi był jej syn Światosław Igorowicz. Samodzielnie rządził tylko trzy lata (969 - 972). Jego panowanie upłynęło pod znakiem licznych wojen z tureckimi Chazarami, Bułgarami kamskimi oraz plemionami Pieczyngów. Światosław zginął w walce z wojskami Bizancjum. Światosław dokonał podziału państwa między swych trzech synów. Po jego śmierci rozpoczęli oni rywalizacje o władze zwierzchnią na Rusi. Wyszedł z niej zwycięsko Włodzimierz Wielki, który objął samodzielne rządy. Rozpoczął on kolejne podboje, tworząc jednocześnie system grodów obronnych. W 981 r. przyłączył do Rusi należące dotychczas do Polski Grody Czerwieńskie. W 988 r. Włodzimierz Wielki przyjął chrzest za pośrednictwem Bizancjum. Dzięki temu Cesarstwo uznało jego władzę na Rusi, a w Kijowie powstała metropolia Kościelna. Po śmierci Włodzimierza w 1o15 r. władzę na Rusi objął jego syn Jarosław Mądry.