Trzej Bolesławowie z dynastii piastowskiej panowali w latach 992 - 1025 - Bolesław Chrobry, 1058 - 1079 - Bolesława Śmiały-Szczodry i 1102 - 1138 - Bolesław Krzywousty.
BOLESŁAW CHROBRY
- Polityki wewnętrzna: swoje rządy Bolesław rozpoczął od rozprawienia się z konkurentami do tronu, w osobie swych braci (przypuszcza się, że Mieszko I to właśnie ich widział jako swoich następców, prawdopodobnie na skutek namów swojej ostatniej żony, Ody. Jednak małoletnie w chwili śmierci ojca rodzeństwo nie miało szans z doświadczonym już politykiem i wodzem, jaki był Bolesław).
Terytorium, jakim zaczął rządzić w 992 roku Chrobry, obejmowało około 250 tys. km2. Zamieszkiwała je ludność słowiańska, ale pamiętająca jeszcze czasy plemiennej niezależności, więc niecałkowicie zintegrowana. Również chrześcijaństwo nie zdążyło zapuścić głębokich korzeni.
Obszarem zainteresowań pierwszego piastowskiego Bolesława była raczej zagranica, wojny i podboje, toteż w dziedzinie polityki wewnętrznej nie zanotował spektakularnych sukcesów. Na jego konto należy na pewno zapisać reorganizację organizacji kościelnej: uzyskanie zgody papieskiej na utworzenie w Gnieźnie arcybiskupstwa oraz biskupstw w Kołobrzegu, Wrocławiu i Krakowie. Pomogło to spoić kraj wewnętrznie i rozwinąć administrację państwową. Dla jedności kraju ogromne znaczenie miała również koronacja Bolesława Chrobrego w 1025 roku: umacniając władzę Piasta, umacniało kraj: na zewnątrz i wewnątrz, wobec książąt i królów europejskich i wobec innych członków rodu piastowskiego.
- Polityki zagraniczna:
Na tym polu Bolesław Chrobry czuł się znacznie lepiej, niż w polityce wewnętrznej, toteż podejmowane działania miały charakter wielokierunkowy i bardzo intensywny.
Na zachodzie Bolesław prowadził początkowo politykę przyjazną cesarzowi niemieckiemu, gdyż to właśnie od niego spodziewał się przyznania korony królewskiej. W związku z tym w 1000 roku do Gniezna przybył cesarz Otto III, bardzo przychylnie nastawiony do polskiego władcy, czego dowiódł podarowując mu diadem i włócznię św. Maurycego - jako zapowiedzi insygniów koronnych. Ambitny niemiecki władca snuł nawet plany stworzenia wspólnie z Bolesławem nowego imperium rzymskiego, obejmującego Galię, Germanię, Italię i ziemie Słowian. Niestety przedwczesna śmierć Ottona pokrzyżowała te plany, a jego następcy okazali się bardzo wrogo nastawieni do piastowskiego państwa, widząc w nim poważne zagrożenie dla własnych planów.
Pierwsze piastowskie wojny polsko - niemieckie wybuchły w 1002 roku, kiedy Bolesław Chrobry zajął Milsko, Miśnię i Łużyce (obecna Saksonia). Rok później władca polski wkroczył na Morawy i Czechy, odmawiając złożenia z nich hołdu ówczesnemu cesarzowi niemieckiemu, Henrykowi II. W reakcji na tę zniewagę Henryk II (popierany zresztą przez znaczną część Czechów, którzy przeciwko piastowskiemu władcy wzniecili powstanie) w 1004 roku zorganizował wyprawę odwetową, która zakończyła się odbiciem wszystkich utraconych kilkanaście miesięcy wcześniej terytoriów. Na domiar złego rok później (1005) "karna" ekspedycja cesarska dotarła aż pod Poznań, wobec czego Bolesław został zmuszony do zawarcia bardzo niekorzystnego dla siebie pokoju (rezygnacja ze zdobytych ziem - z wyjątkiem Moraw). Szybko jednak okazało się, że była to zagrywka taktyczna, obliczona na zaczerpnięcie oddechu i zebranie sił do ponownego ataku. W 1007 Bolesław I ponownie zajął Milsko i Łużyce, a dwa lata potem podjął próbę zdobycia Miśni, tym razem jednak już nieudaną. W odpowiedzi w 1010 roku strona niemiecka podjęła wyprawę odwetową, która zatrzymała się na Głogowie na Śląsku. Kolejna akcja zbrojna cesarza niemieckiego miała miejsce w 1012 roku, a w 1013 pokój w Merseburgu przyznał Bolesławowi Chrobremu Milsko i Łużyce, jednak na zasadzie podległości lennej cesarzowi. Ostatnią fazą wojen polsko - niemieckich Bolesława I były dwie wielkie akcje zbrojne w latach 1015-17 zorganizowane przez Henryka II. Obie zostały zatrzymane przez wojska piastowskie na linii Odry.
Obaj władcy uznali zatem, że nie są w stanie pokonać się wzajemnie i podpisali w 1018 pokój w Budziszynie. Na jego mocy państwu polskiemu przypadły Milsko i Łużyce, cesarzowi niemieckiemu zaś - Miśnia.
Na północy obiektem zainteresowań Bolesława Chrobrego było pogańskie Pomorze Zachodnie. Aktywność na tym obszarze pierwszego polskiego władcy przejawiła się w poparciu misji chrystianizacyjnej biskupa Wojciecha. Niestety, wyprawa zakończyła się tragiczną śmiercią Wojciecha. Poświęcenie się duchownego nie poszło jednak na marne: Bolesław doprowadził do jego kanonizacji w 999 roku, dzięki czemu państwo zyskało swego pierwszego świętego, swój pierwszy "państwowy" symbol. Kanonizacja biskupa Wojciecha odbiła się tez głośnym echem w Europie, dzięki czemu młode państwo piastowskie stawało się znane i zyskiwało przychylność chrześcijańskich władców . Pomogła też utworzyć arcybiskupstwo w Gnieźnie - bo przecież relikwie świętego musiały być przechowywane w odpowiednim ku temu miejscu.
Na wschodzie Bolesław Chrobry rywalizował z władcami Rusi Kijowskiej: Włodzimierzem Wielkim i Jarosławem Mądrym. Początkowo podejmował na tym kierunku tylko akcje dyplomatyczne, to znaczy wydał za syna Włodzimierza Wielkiego, Świętopełka, swoją córkę. Miał nadzieję, że po śmierci ojca to właśnie Świętopełek zasiądzie na tronie kijowskim, a powiązania rodzinne nastawią go przychylnie do państwa piastowskiego. W przyszłości zaś być może pozwoliłyby na objęcie Rusi Kijowskiej władzą Piastów. Plany te pokrzyżował jednak Włodzimierz Wielki. Wyprawa Chrobrego mająca na celu uwolnienie z więzienia Świętopełka (1013), nie powiodła się, po śmierci zaś Włodzimierza, twórcy kijowskiego państwa, Świętopełkowi i Chrobremu wyrosła konkurencja w postaci Jarosława, nazwanego później Mądrym. Jego sojusz z cesarzem niemieckim Henrykiem II na tyle zaniepokoił władcę piastowskiego, że zorganizował wyprawę zbrojną na wschód, zakończoną osadzeniem na tronie kijowskim Świętopełka i przyłączeniem do państwa piastowskiego Grodów Czerwieńskich z Przemyślem. Ostatecznie jednak Jarosław Mądry pokonał brata, niemniej jednak obiecał nie sprzymierzać się z nikim przeciwko Królestwu Polskiemu i nie zgłaszać pretensji do Grodów Czerwieńskich. Chrobry stan ten zaakceptował.
Jak widać zatem energia pierwszego króla Polski została skierowana przede wszystkim na kwestie zewnętrzne i na tym też polu odniósł największe sukcesy. Działania dyplomatyczne i prowadzone wojny doprowadziły do wzrosty terytorialnego państwa, podniosły jego prestiż międzynarodowy, przysporzyły wrogów, ale i sojuszników.
BOLESŁAW ŚMIAŁY-SZCZODRY
Okres między panowaniem Bolesława Chrobrego a Bolesława II Śmiałego obfitował w dramatyczne wydarzenia dla państwa piastowskiego: od niemal całkowitego krachu królestwa za panowania Mieszka II (utrata znacznych terytoriów na rzecz krajów ościennych bądź innych książąt piastowskich, bunty ludowe, upadek gospodarczy) do przywrócenia porządku i odzyskania części utraconych ziem przez jego syna, Kazimierza Odnowiciela.
- Polityki zagraniczna: celem Bolesława Śmiałego była kontynuacja dzieła ojca w zakresie odbudowy państwa, co oznaczało dla niego starania o odzyskanie wszystkich utraconych za panowania dziadka ziem i uzyskanie zgody na koronację. W wielkim europejskim sporze między cesarzem niemieckim Henrykiem IV a papieżem Grzegorzem VII o to, kto ma prawo nadawania inwestytury, czyli prawo nadawania stanowisk kościelnych: papież czy władca świecki, Bolesław Szczodry opowiedział się za papieżem. W ten sposób stanął u boku takich państw jak Anglia, Francja, Hiszpania i Węgry. Dzięki takiemu wyborowi uzyskał dla kraju przywrócenie arcybiskupstwa w Gnieźnie oraz zgodę na utworzenie nowego biskupstwa w Płocku. Ośmielony poparcie papieskim przestał płacić Czechom (wasalom cesarza niemieckiego) trybut ze Śląska (przywróconego państwu polskiemu przez Kazimierza Odnowiciela, ale właśnie pod warunkiem corocznego odprowadzania odpowiedniej sumy do kasy czeskiej). Przede wszystkim jednak udało się uzyskać z rąk papieskich - i przy wykorzystaniu osłabienia cesarza Henryka IV, obłożonego ekskomuniką - koronę. Uroczystość koronacyjna odbyła się w 1076 roku.
Wcześniej podejmował też interwencje dynastyczne na Węgrzech i Rusi Kijowskiej (gdzie osadził na tronie dążącego do unii kościoła wschodniego z Rzymem, Izjasława). Odzyskał dla państwa piastowskiego Grody Czerwieńskie, ale utracił Pomorze Wschodnie.
- Polityka wewnętrzna: na tym polu Bolesław Śmiały zanotował kilka sukcesów i jedną wielką porażkę. Do tych pierwszych należy zaliczyć powrót do samodzielnej polityki monetarnej (emisja srebrnej monety). Zasługą króla było również ufundowanie opactw benedyktyńskich w Mogilnie, Tyńcu, Wrocławiu, Lubinie, a także odbudowanie katedry w Gnieźnie.
Niestety twarde, zdecydowane rządy króla, mające na celu centralizację władzy, nie spodobały się możnym. Niezadowolenie stało się przyczyną zawiązania antykrólewskiego buntu, na czele którego stanął biskup ze Szczepanowa, Stanisław. Celem spiskowców było obalenie Bolesława i powołanie na tron krakowski jego młodszego brata, Władysława Hermana. Kiedy zmowa wyszła na jaw, Bolesław Śmiały podjął decyzję o pozbawieniu buntowniczego biskupa życia, a dla przykładu również o poćwiartowaniu jego ciała. Tak surowa kara wywołała powszechne oburzenie w kraju. Ostatecznie król został zmuszony do ucieczki zagranicę (1079) - razem z synem Mieszkiem. Zmarł na Węgrzech w 1081 roku, do dziś nie wiadomo dokładnie w jakich okolicznościach.
Nowy władca Władysław Herman okazał się słaby, uległ wpływowi możnych, głównie palatyna Sieciecha i nigdy nie wystąpił o koronę.
BOLESŁAW KRZYWOUSTY
- polityka wewnętrzna: po śmierci ojca bracia podzielili pomiędzy siebie jego ziemie: Zbigniew otrzymał Wielkopolskę i Mazowsze, Bolesław zaś Małopolskę i Śląsk. Szybko jednak doszło do sporu między braćmi. Przewagę uzyskał Bolesław, toteż Zbigniew udał się o pomoc do cesarza Henryka V. Wyprawa cesarska w 1109 roku zakończyła się jednak niepowodzeniem (między innymi dzięki bohaterskiej obronie Głogowa oraz zwycięskiej bitwie na Psim Polu). Mimo tej porażki Zbigniew zdecydował się wrócić do kraju, co skończyło się dla niego fatalnie: został oskarżony o chęć zamordowania brata i na jego rozkaz oślepiony. Wkrótce zmarł i Bolesław objął niepodzielne rządy w państwie, wcześniej udając się na pielgrzymkę pokutną (1113) rok. W 1117 stłumił bunt wojewody Skarbimira.
Mając w pamięci swoje spory z bratem Zbigniewem u schyłku życia Bolesław przygotował testament, w którym dokładnie rozdzielił podległe mu terytoria między swoich czterech synów. Zapisy weszły w życie w 1138 roku. Na ich podstawie najstarszy syn Władysław (późniejszy Wygnaniec) otrzymał Śląsk i ziemię lubuską, Bolesław (Kędzierzawy) Mazowsze i część Kujaw, Mieszko III (Stary) Wielkopolskę z Gnieznem, Henryk ziemię sandomierską. Salomei, żonie, podarował Krzywousty jako zabezpieczenie losu jej i małoletnich synów ziemię łęczycką. Ponadto wyznaczona została dzielnica senioralna, obejmująca Małopolskę z Krakowem, ziemię sieradzką, część Wielkopolski z Gnieznem, Pomorze Gdańskie oraz prawo zwierzchności nad Pomorzem Zachodnim. Dzielnica senioralna miała należeć do najstarszego w rodzie Piastów (czyli na początku do Władysława). Oprócz dodatkowych ziem senior otrzymywał prawo, czy też obowiązek prowadzenia polityki zewnętrznej: zawierania traktatów międzynarodowych, wypowiadania wojen, reprezentowania państwa na zewnątrz. Miał też prawo nadawania urzędów państwowych i sprawowania władzy sądowniczej nad pozostałymi książętami piastowskimi. W ten sposób Bolesław Krzywousty ustanowił zasadę pryncypatu, czyli zwierzchności seniora dynastii nad pozostałymi jej przedstawicielami.
- polityka zagraniczna: w czasie sporu z bratem Zbigniewem Bolesław Krzywousty zawarł sojusz z księciem Rusi Kijowskiej Świętopełkiem II (poprzez małżeństwo z jego córką) oraz z królem węgierskim, Kolomanem.
Głównym kierunkiem działań trzeciego Bolesława była jednak północ, a konkretnie Pomorze Gdańskie i Pomorze Zachodnie. Po ciągnących się latami wojnach ok. 1119 opanował to pierwsze, a następnie w latach 1121-23 narzucił zwierzchnictwo temu drugiemu, zmuszając jednocześnie księcia Warcisława do podjęcia zdecydowanych działań chrystianizacyjnych. Dla umocnienia swojej pozycji na tych obszarach w 1129 roku zawarł sojusz z Danią.
Schyłek panowania Bolesława Krzywoustego okazał się mniej owocny niż początki. Po pierwsze władca polski poparł w sporze o stolicę Piotrową Celestyna II, który ostatecznie został pokonany przez Innocentego II i nowy papież za karę zniósł arcybiskupstwo w Gnieźnie, podporządkowując je w 1133 roku arcybiskupstwu magdeburskiemu.
Porażkę poniósł również kandydat Krzywoustego do tronu węgierskiego, książę Borys. Zamiast niego na tronie w Budzie zasiadł Bela II Ślepy, popierany przez Czechów oraz cesarza niemieckiego Lotara III.
Wszystkie te porażki na arenie międzynarodowej na tyle osłabiły pozycję księcia, że u schyłku życia został on zmuszony do złożenia w 1135 w Merseburgu hołdu lennego wspomnianemu cesarzowi Lotarowi z terytorium Pomorza Zachodniego i Rugii. Ale plusem takiej decyzji było przywrócenie arcybiskupstwa w Gnieźnie.
Analiza działalności wewnętrznej i zewnętrznej królów Bolesławów panujących w latach 992-1138
Analiza działalności wewnętrznej i zewnętrznej trzech Bolesławów nasuwa kilka refleksji. Generalnie rzecz biorąc wymienieni Piastowie skupiali się na działaniach z zakresu polityki zagranicznej, prowadząc szereg wojen, podbijając - i tracąc - kolejne terytoria, zmuszając do uznania zwierzchności innych książąt, usiłując otoczyć swoje państwo kręgiem sojuszników poprzez osadzanie na ościennych tronach władców przychylnych Piastom, a przychylność tę zdobywając na przykład poprzez wydawanie za odpowiednich kandydatów swoich córek.
Głównymi obszarami zainteresowań była północ (z Pomorzem Zachodnim i Gdańskim) oraz zachód (wojny z cesarzami niemieckimi). Zainteresowanie budził też wschód, ale podboje terytorialne ograniczyły się tu tylko do Grodów Czerwieńskich. Wyprawy południowe Bolesława Chrobrego okazały się epizodem, późniejsze działania książąt piastowskich na tym kierunku ograniczały się do prób utrzymania przy kraju Śląska.
Dla Bolesława Chrobrego i Bolesława Śmiałego priorytetem było uzyskanie korony królewskiej i działania podejmowane w tym kierunku przyniosły pozytywny skutek. Bolesław Krzywousty nie podjął takiej próby rozumiejąc, że jego pozycja tak w kraju, jak i na arenie międzynarodowej jest zbyt słaba.
Wszyscy trzej Bolesławowie przykładali dużą wagę do utrzymania niezależności Kościoła polskiego od czynników zewnętrznych, konkretnie cesarzy niemieckich. W praktyce sprowadzało się to do ustanowienia i obrony arcybiskupstwa w Gnieźnie i rozwoju sieci podległych mu biskupstw.
Polityka wewnętrzna traktowana była przez Bolesława Chrobrego, Śmiałego i Krzywoustego nieco po macoszemu. Podejmowane działania można by nazwać niezbędnym minimum. Powracającym motywem były bunty możnych przeciwko centralistycznej władzy władcy: biskupa Stanisława czy wojewody Skarbimira. Podejmowano też pewne działania na rzecz rozwoju administracji państwowej i rozwoju gospodarczego (polityka monetarna). Podległe ziemie Bolesławowie piastowscy traktowali jako swoją prywatną własność, co najpełniej pokazał testament Bolesława Krzywoustego. Doprowadziło to do drugiego poważnego kryzysu państwa - rozbicia dzielnicowego.
