Za pierwszego władcę ziem polskich z dynastii Piastów i jednocześnie budowniczego państwa polskiego uznaje się Mieszka. Kontynuując podboje swoich przodków Mieszko podwoił podległe sobie terytorium tak, że u schyłku panowania obejmowało ono Małopolskę, Wielkopolskę, Ziemię Lubuską, Pomorze, Kujawy, ziemię łęczycko-sieradzką i Śląsk. W zajęciu tego ostatniego nie przeszkodził nawet pierwszemu Piastowi margrabia niemiecki Hugon, pokonany w bitwie pod Cedynią w 972 roku. Jedyne niepowodzenia spotkały Mieszka na wschodzie, gdzie władca Rusi Kijowskiej, Włodzimierz, odbił Grody Czerwieńskie z Przemyślem.
Epokowym wydarzeniem było przyjęcie chrztu w 966 roku: z jednej strony wprowadziło ono państwo Mieszka do politycznego systemu chrześcijańskiej Europy, z drugiej umocniło jego władzę, podpierając ją wiedzą i autorytetem Kościoła. To właśnie Kościół pomógł pierwszym Piastom zorganizować państwo na nowoczesny - jak na owe czasy - zachodnioeuropejski wzór.
Po śmierci Mieszka władzę przejął jego najstarszy syn, Bolesław, nazwany później Chrobrym ("chrobry", czyli "odważny", "mężny"). Do 1002 roku Chrobry prowadził politykę przyjazną cesarzowi niemieckiemu, Ottonowi III, o czym najlepiej świadczy przyjęcie go na zjeździe gnieźnieńskim w 1000 roku. Drastyczna zmiana w relacjach z zachodnim sąsiadem nastąpiła po śmierci Ottona. Przedmiotem wojen polsko - niemieckich w latach 1002 - 1018 były obszary Miśni, Milska i Łużyc (obecnie we wschodnich Niemczech - Saksonii). Po kilkunastu latach zmagań na podstawie pokoju zawartego w Budziszynie obie strony podzieliły się zdobyczami: władcy niemieccy zajęli Miśnię, a Piastowie Milsko i Łużyce. Pełnym sukcesem natomiast zakończyły się działania na froncie wschodnim - w 1025 roku udało się Bolesławowi przejąć Grody Czerwieńskie. Gorzej sytuacja wyglądała na południu (zajęcie Czech, Moraw i części Słowacji okazało się krótkotrwałe) oraz na północy, gdzie w 1007 roku oderwało się od państwa polskiego Pomorze Zachodnie.
Uwieńczeniem działalności Bolesława Chrobrego na arenie międzynarodowej była jego koronacja w 1025 roku - akt potwierdzający i wzmacniający jedność młodego państwa. Niestety, wkrótce nadeszły dla kraju gorsze czasy. Panowanie najstarszego z synów Bolesława, Mieszka II, to okres kryzysu w dziejach monarchii piastowskiej: po buncie brata Bezpryma, wspomaganego przez Ruś Kijowską, król został zmuszony do opuszczenia kraju (1031). Ponowne objęcie nad nimi władzy po śmierci brata wymagało uzyskania poparcia cesarza niemieckiego, co kosztowało zrzeczenie się korony i uznanie zwierzchności cesarza. Ponadto Mieszko musiał oddać część swoich ziem pod władanie brata Ottona i krewnego Dytryka. Osłabienie władzy nad Wisłą szybko wykorzystali sąsiedzi: Jarosław Mądry, książę z Kijowa, zajął Grody Czerwieńskie, Łużyce zajął cesarz Konrad II, Śląsk zaś - książę czeski Brzetysław, który na moment pojawił się nawet w Wielkopolsce (w Gnieźnie), wykorzystując panujący na jej obszarze chaos spowodowany buntami ludowymi. Władzę Piastów przestali też uznawać władycy Pomorza Gdańskiego i Mazowsza, a gwoździem do trumny stało się odebranie Gnieznu statusu arcybiskupstwa (oznaczało to znaczną degradację państwa Piastów w hierarchii politycznej średniowiecznej Europy).
Z beznadziejnej, wydawałoby się, sytuacji wyciągnął państwo polskie syn Mieszka II, Kazimierz (nazwany później Odnowicielem). Dzięki pomocy zewnętrznej (król niemiecki Henryk III, król węgierski, książę kijowski Jarosław Mądry) Kazimierz zapanował nad Wielkopolską i Małopolską, ok. 1047 roku stłumił bunt Miecława i odzyskał Mazowsze, narzucił zwierzchnictwo Pomorzu Gdańskiemu, a w 1050 roku za cenę trybutu płaconego władcom Czech ponownie przyłączył do państwa Piastów Śląsk. W polityce wewnętrznej odbudował aparat państwowy, ale jego centrum przeniósł z wyniszczonej buntami ludowymi Wielkopolski do Krakowa. Marzeniem księcia było odzyskanie korony, ale udało się to dopiero jego następcy, Bolesławowi Śmiałemu (Szczodremu).
