Panowanie dynastii Jagiellonów w Polsce przypada na lata 1385 - 1572. W tym okresie Polskę i Wielkie Księstwo Litewskie łączyła unia personalna, a każdy polski król był elekcyjnym władcą Litwy. Za Jagiellonów Polska przeżywała okres największej potęgi i świetności na scenie międzynarodowej. Po śmierci Kazimierza Wielkiego tron w Polsce objął Ludwik Węgierski, ale jego ciągła nieobecność w Polsce wymusiła sprawowanie rządów przez królową regentkę, jego matkę. Chcąc uzyskać zgodę szlachty na następstwo tronu dla swoich córek wydał w 1374 roku przywilej koszycki, który zwalniał stan szlachecki z podatków, z wyjątkiem dwóch groszy z łanu chłopskiego. Doprowadziło to do osłabienia rządów królewskich w Polsce na rzecz stanu szlacheckiego. Po śmierci króla społeczeństwo polskie podzieliło się na dwa przeciwstawne obozy. Stare rody wielkopolskie popierały Ziemowita IV z dynastii mazowieckich Piastów, natomiast możnowładztwo i urzędnicy królewscy byli zwolennikami sukcesji młodych córek Ludwika Węgierskiego. Ostatecznie koronę polską otrzymała młodsza córka Ludwika - Jadwiga, która była zaręczona w tym czasie z Wilhelmem Habsburgiem. Głównym celem polityki zagranicznej państwa polskiego było zabezpieczenie przed atakiem Zakonu Krzyżackiego, który organizował łupieskie wyprawy na terytorium Polski i Litwy. Możnowładcy polscy dążyli do rozszerzenia swoich wpływów na ziemi podolskiej i wołyńskiej, a wszystkie argumenty przemawiały za unią polsko - litewską. Przyjęcie chrztu przez pogańską Litwę pozwoliłoby jej zaistnieć w polityce światowej, a bojarzy litewscy chcieli zapewnić sobie przywileje porównywalne z feudałami polskimi. W 1385 roku zawiązano umowę polsko - litewską w Krewie, zrywając zaręczyny Jadwigi z Habsburgiem. Jagiełło, wielki książę litewski w zamian za małżeństwo z Jadwigą objął tron Polski. Miał przyjąć z poddanymi chrzest i przyłączyć swoje państwo do Polski. Zobowiązał się odzyskać utracone terytoria, co wymuszało wojnę z Krzyżakami. Rządy Władysława Jagiełło, założyciela dynastii Jagiellonów przypadają na lata 1386 - 1434. Za jego czasów rozpoczęła się chrystianizacja Litwy w obrządku katolickim. Celem odzyskania ziem polskich i litewskich przyszło mu rozprawić się z Zakonem Krzyżackim. W 1409 wybuchła "wielka wojna", w trakcie której stoczono zwycięską bitwę pod Grunwaldem (15 lipiec1410 rok). Ten sukces wojsk polsko - litewskich został przypieczętowany w kolejnej zwycięskiej bitwie pod Koronowem, ale nie potrafiono wykorzystać przewagi. W 1411 roku zawarto pokój w Toruniu, na podstawie którego Polacy odzyskali tylko Żmudź. Kolejne wojny z Krzyżakami (1414, 1419, 1422 i 1433 rok) nie przyniosły decydujących rozwiązań. Zwycięska "wielka wojna" spowodowała konieczność zacieśnienia więzów politycznych łączących Polskę i Litwę. Po unii wileńsko - radomskiej podpisanej w 1401 roku Witold uznany został dożywotnio panującym księciem Litwy pod zwierzchnią władzą Jagiełły. W 1413 roku zawarto kolejną unię polsko - litewską w Horodle, gdzie obie strony zobowiązały się do wzajemnych konsultacji w sprawie wyboru króla i wielkiego księcia litewskiego po śmierci Jagiełły i Witolda. Wydano kolejne przywileje szlacheckie w celu pozyskania poparcia tej warstwy społecznej dla planów dynastycznych, związanych z dziedziczeniem tronu przez potomków polskiego króla. W przywileju czerwińskim wydanym w 1422 roku zapewniono szlachcie nietykalność majątkową bez wyroku sądowego i ograniczono uprawnienia starostów. W statucie wydanym w Warce w 1423 roku rozszerzono prawa szlachty, zwłaszcza w stosunku do miast i kmieci. Zezwolono na usunięcie sołtysa mimo zagwarantowanego mu dokumentem lokacyjnym prawa dziedziczności. W 1420 roku stronnictwo husyckie powołało Władysława Jagiełło na tron czeski, ale pod wpływem możnowładców małopolskich, zwłaszcza Zbigniewa Oleśnickiego król odmówił przyjęcia korony. Cztery lata później wydał edykt wieluński skierowany przeciwko ruchowi husyckiemu. Pragnąc uzyskać poparcie szlachty i zapewnić następstwo tronu dla swojego syna wydał w 1430 roku przywilej jedlneński. Szlachta uzyskała gwarancję nietykalności swych dóbr i nietykalności osobistej bez wyroku sądowego. W dziedzinie kultury Władysław Jagiełło opiekował się odnowioną Akademią Krakowską. Do końca swojego życia był aktywny politycznie. Zmarł w 1434 roku w drodze na spotkanie z hospodarem mołdawskim. Jego następcą został syn Władysław III zwany Warneńczyk. Na tronie litewskim władcą obwołano jego brata Kazimierza Jagiellończyka. Za panowania Władysława III faktyczne rządy pełnił Zbigniew Oleśnicki. W 1440 roku po wygaśnięciu panującej w Czechach i na Węgrzech dynastii Luksemburgów polski król został wybrany na władcę węgierskiego. Od tego czasu więcej czasu przebywał na Węgrzech walcząc o tron z wdową po zmarłym Albrechcie II Habsburgu. Z inspiracji legata papieskiego podjął zbrojną wyprawę przeciwko Turcji. W bitwie pod Warną w listopadzie 1444 roku wojska polsko - węgierskie poniosły dotkliwą klęskę, a Władysław poległ na placu walki. Po bezpotomnej śmierci młodego króla nastąpiło trzyletnie bezkrólewie, które zakończyło się w 1447 roku powołaniem na tron w Polsce Kazimierza Jagiellończyka. Za jego panowania Polska i Litwa stały się dwoma równorzędnymi państwami, powiązanymi ze sobą unią personalną. Prowadził rządy samodzielnie odsuwając od polityki Zbigniewa Oleśnickiego i zmniejszając wpływy możnowładców małopolskich. Oparł się na stronnictwie Wielkopolan, którzy dążyli do umocnienia władzy królewskiej, scentralizowania kraju oraz niezależności od władzy papieskiej i cesarskiej. W 1454 roku na prośbę grupy posłów ze Związku Pruskiego zapowiedział wcielenie Prus do Korony Polskiej i wojnę z Zakonem Krzyżackim. Po trzynastoletniej wojnie z Krzyżakami trwającej w latach 1454 - 1466 podpisano pokój toruński. Zachodnie tereny Zakonu Krzyżackiego (Prusy Królewskie) powiększyły obszar państwa polskiego, natomiast pozostała część Prus (Prusy Krzyżackie) stała się naszym lennem. W 1456 roku wykupił księstwo oświęcimskie, a książę zatorski uznał się lennikiem Kazimierza Jagiellończyka. Po śmierci książąt mazowieckich włączył część Mazowsza do Polski. W polityce dynastycznej jego syn Władysław II Jagiellończyk został królem czeskim (1471), a później węgierskim (1490). Za czasów Kazimierza wzrosła potęga Korony Polskiej. Ożywiła się gospodarka i kultura, narodziły się nowe humanistyczne poglądy. Upowszechniła się oświata, rozwijało się budownictwo i sztuka gotycka. Od 1454 roku ożeniony był z Elżbietą z Habsburgów, zwaną "Rakuszanką" lub "matką królów". Mieli trzynaścioro dzieci, a pięć ich córek wydanych zostało za mąż za książąt panujących w zachodniej Europie. Po śmierci Kazimierza Jagiellończyka nowym królem Polski został jego syn Jan Olbracht (1492 - 1501). Za jego rządów uformowała się w sejmie izba poselska obok senatu. W 1494 roku wykupił księstwo zatorskie, a rok później włączył księstwo płockie do Korony. Polityka zagraniczna Olbrachta została zdominowana przez sprawy tureckie. Jego celem było podporządkowanie księstw naddunajskich. W skutek zerwania zależności lennej przez hospodara mołdawskiego i kierowanie się Turków na północny - zachód zadecydował o zbrojnym ataku. Wyprawa wołoska z 1497 roku zakończyła się klęską oddziałów polskich w lasach bukowińskich. Niepowodzenie militarne wynikało z braku środków finansowych w skarbie państwa. Chcąc zdobyć pieniądze na realizację planów politycznych rozdawał i zastawiał dobra koronne, powodując tym samym wzrost pozycji możnowładztwa. W trakcie rozpoczętej wojny z Zakonem Krzyżackim zmarł nagle w 1501 roku. Jego następcą został Aleksander Jagielończyk panujący w latach 1501 -1506. Od 1491 roku Aleksander przebywał na Litwie sprawując urząd wielkiego księcia litewskiego. W tym czasie nastąpiło zerwanie unii personalnej z Koroną, bo w Polsce panował wtedy jego starszy brat Jan Olbracht. Wzajemne stosunki dyplomatyczne między obydwoma krajami przedstawiały się bezkonfliktowo. W 1501 roku zawarto unię mielnicką, gdzie prawo wyboru wspólnego króla zostało zastrzeżone dla możnowładców polskich i litewskich, a rzeczywistą władzę w kraju objął senat. Wywołało to ostry sprzeciw szlachty, której pozycja polityczna uległa zachwianiu. Sejm w Piotrkowie uchwalił w 1504 roku dwie ustawy skierowane przeciwko możnowładcom, którzy od tej pory nie mogli łączyć w jednym ręku dwóch dygnitarstw. Król miał prawo zastawić dobra koronne tylko za zgodą sejmu. Oznaczało to zniesienie przywileju mielnickiego z 1501 roku. Konstytucja "Nihil Novi" ustanowiona na sejmie radomskim w 1505 roku mówiła, że król oraz jego następcy nie będą wydawali ustaw bez wspólnej zgody senatu i izby poselskiej. Drugą ważną sprawą było zatwierdzenie przez króla Statutu Łaskiego - zbioru praw publicznych i sądowych. Po śmierci Jana Olbrachta władzę królewską objął Zygmunt Stary, który ożenił się z księżną włoską Boną Sforza. Jego panowanie w latach 1506 - 1548 przypada na rozkwit polskiego renesansu. Dążył do wzmocnienia władzy królewskiej opierając się na możnowładztwie. Niezadowolona szlachta pragnęła uczestniczyć w rządach, a głosząc hasła egzekucji praw i dóbr starała się zmniejszyć przewagę gospodarczą magnaterii. Doprowadziło to w 1537 roku do pierwszego rokoszu szlachty, zwanego "wojną kokoszą". Sukcesem Zygmunta Starego w polityce wewnętrznej była reforma systemu monetarnego, kodyfikacja prawa, zorganizowanie obrony potocznej przeciw Tatarom, zwiększenie dochodów z dóbr królewskich, zawarcie nowych, korzystniejszych umów dzierżawnych. W 1515 roku uczestniczył w zjeździe w Wiedniu, gdzie zawarto układ z Habsburgami. W 1529 roku wcielił Mazowsze do Korony. W latach 1519 - 1521 miała miejsce wojna z Krzyżakami, która zakończyła się traktatem krakowskim (1525). Nastąpiła sekularyzacja Zakonu Krzyżackiego, który stał się państwem świeckim, pozostającym w zależności lennej od Polski. Książę Prus Albrecht Hohenzollern złożył na rynku w Krakowie hołd lenny Zygmuntowi Staremu (hołd pruski). Na okres jego panowania przypadają wojny z Tatarami i Mołdawią, które nie wpłynęły na zmianę granic państwa polskiego. W 1529 roku następcą tronu w Polsce za życia Zygmunta Starego (elekcja vivante rege) ogłoszono Zygmunta II Augusta, który faktyczne rządy objął po śmierci ojca w 1548 roku. Był ostatnim władcą dynastii Jagiellonów. Początkowo opierał swoją władzę na senacie, jednak potrzebując pieniędzy na kampanię wojenną w związku zagrożeniem ze strony Moskwy poparł szlachtę i przystąpił do ruchu egzekucji praw i dóbr. Przeprowadził wiele reform podatkowych i gospodarczych. Uchwalono egzekucje dóbr królewskich, a wiele z nich powróciło do skarbu państwa, powołano stałe, kwarciane wojsko oraz ograniczono sądownictwo kościelne wobec świeckich. W 1561 roku Zygmunt August doprowadził do sekularyzacji zakonu inflanckiego i włączenia części Inflant do Polski, co doprowadziło do północnej wojny siedmioletniej (1563 - 1570). W 1564 roku inkorporował księstwo oświęcimskie i zatorskie, a w 1569 roku zawarł unię lubelską, która mówiła, że Korona i Wielkie Księstwo Litewskie stanowią jedno państwo. Zniesiono odrębność Prus Królewskich od Korony. Za jego panowania po raz pierwszy na Bałtyku pojawiły się polskie okręty wojenne z banderą królewską. Utworzono Komisję Morską, która spełniała rolę specjalnego urzędu do spraw floty wojennej. Umierając Zygmunt August pozostawił Rzeczypospolitą najsilniejszym państwem Europy środkowo - wschodniej, które przeżywało rozkwit gospodarczy i kulturowy. Jego bezpotomna śmierć spowodowała wygaśnięcie dynastii Jagiellonów.
