Polska za panowania dynastii saskiej

XVII stulecie to okres długotrwałych i wyniszczających wojen na terenach dawnej Rzeczpospolitej. Doprowadziły one kraj do głębokiej anarchii, kryzysu politycznego i ustrojowego, a nade wszystko do głębokiego kryzysu gospodarczego.

Po śmierci Jana III Sobieskiego nastąpił okres bezkrólewia trwający w latach 1696 - 1697 .Stan Rzeczpospolitej był bardzo niepokojący, a sejm elekcyjny ponaglał do wyboru nowego króla, ale najlepiej takiego, który miałby duży majątek. Doszło do podwójnej elekcji. Część szlachty wybrała na króla elektora saskiego- Fryderyka Augusta, a część popieranego przez króla Francji księcia DeConti. Książę francuski nawet przybył do Gdańska, lecz nie dysponował on dużym poparciem wśród panów polskich i zmuszony był szybko opuścić Polskę. Zatem nowym królem Polski został elektor saski Fryderyk August z dynastii Wettinów , jako August II. Z początkiem panowania Augusta II rozpoczyna się historii Polski okres zwany epoką saską,, obejmującą lata 1697-1763.

Za panowania Wettinów Polska i Saksonia były połączone ze sobą unią personalną.

Nie była to dogodna sytuacja ani dla jednej, ani dla drugiej strony. Zjednoczono pod jednym berłem dwa kompletnie różne kraje pod względem kulturowym, narodowościowym, oraz gospodarczym. Celem Augusta II było zbudowanie silnego państwa na terenie Europy środkowej pod rządami silnego władcy. August II nie zważał na zdanie szlachty i jej szerokie uprawnienia. Szlachta zaś widziała w osobie nowego władcy, człowieka dążącego do sprawowania władzy absolutnej. Nowy władca wprowadził na tereny Rzeczpospolitej swoje wojska, by w ten sposób pokazać jak jest silny i jak silny może wywrzeć na Polaków nacisk. Starał się też odzyskiwać ziemie , które wcześniej odpadły od Rzeczpospolitej. Układał się z polskimi sąsiadami ofiarowując im za cenę pokoju część polskich ziem. Wszystko to prowadziło do coraz większego niezadowolenia wśród szlachty i jej coraz większą demoralizację. Magnateria prowadziła demagogiczną propagandę, która prowadziła do coraz większej prywaty wśród szlachty.

August II był inteligentnym , energicznym i bardzo utalentowanym politykiem, ale swoją władzę chciał umacniać kosztem państwa polskiego.

Władca chciał także doprowadzić do sytuacji , w której ziemie Inflant i Estonii stałyby się dziedzicznymi posiadłościami dynastii saskiej. Te plany terytorialne Wettina doprowadziły poprzez jego sojusze z Rosją i Danią przeciw Królestwu Szwecji, do wciągnięcia Rzeczpospolitej w długą i bardzo wyniszczającą jej ziemie wojnę północna, która toczyła się w latach 1700-1721.

Słaba i nie licząca się pod względem militarnym Polska odegrała w wojnie północnej niewielką, drugorzędną rolę. Niestety na jej ziemiach swe potyczki toczyły wojska szwedzkie i rosyjskie, co w znacznym stopniu przyczyniło się do ich ogromnego wyniszczenia i dewastacji. W 1702 roku wojska polskie zostały pokonane przez Szwedów w bitwie pod Kliszowem. Wojska szwedzkie opanowały większą część terytorium Rzeczpospolitej. W 1704 r. w kraju nastąpił wewnętrzny rozłam. Powołana została przez szlachtę konfederacja sandomierska ,którą zawiązano w obronie Augusta II. Panowie skupieni wokół króla zawarli w Narwie sojusz z Rosją. W wyniku nacisków króla szwedzkiego Karola XII doszło do zawarcia konfederacji warszawskiej. Skupiała ona wokół siebie niewielką grupę magnatów i szlachty, głównie z terenów Wielkopolski. Ogłosiła ona detronizację Augusta II i nową elekcję. Na nowego króla ,ta niewielka grupa szlachty, wybrała wojewodę poznańskiego Stanisława Leszczyńskiego. Wszystko to działo się w asyście szwedzkich wojsk.

Rozpoczęła się wojna domowa pomiędzy zwolennikami obu władców. Stąd znane jest powiedzenie: "Jedni do Sasa, drudzy do Lasa".

W 1705 r. Stanisław Leszczyński podpisał w Warszawie traktat ze Szwecją, dzięki któremu Polska została podporządkowana Królestwu Szwecji. W 1706 r. szlacheckie wojska wierne Augustowi II poniosły klęskę w bitwie pod Wschową, co zmusiło króla do abdykacji. Tron po nim objął Stanisław Leszczyński. Jednak już w 1709 r. dzięki zwycięstwu Rosji nad Szwedami w bitwie pod Połtawą, nastąpił powrót Augusta II na tron polski. Z kolei Stanisław Leszczyński był zmuszony do ucieczki na Pomorze Zachodnie, a stamtąd przez Szwecję uciekł on aż do Francji.

Rozłam ten nie zakończył jednak niepokojów wewnętrznych w Rzeczpospolitej, ponieważ król podjął ponowną próbę mającą na celu umocnienie jego władzy w państwie. W związku z tym doszło do zawiązania kolejnej konfederacji przeciwko niemu tak zwanej konfederacji tarnogrodzkiej w 1715 r. Bezpośrednim jej powodem były grabieże dokonywane przez wojska saskie na terenach Rzeczpospolitej. Ponieważ żadna ze stron nie uzyskała przewagi , konfederaci poprosili cara rosyjskiego Piotra I o zajęcie stanowiska w tej sprawie. W wyniku tej decyzji zawarto porozumienie, które następnie zostało zatwierdzone na Sejmie Niemym w 1717 r. Nazwa sejmu wzięła się stąd, że w obawie przed jego zerwaniem żadnego z przybyłych na sejm posłów nie dopuszczono do głosu. Na mocy uchwały sejmu niemego król miał prawo do utrzymywania jedynie 1200 gwardzistów i sześciu urzędników saskich. Zaś dyplomaci sascy nie mogli reprezentować interesów Rzeczypospolitej na zewnątrz. Król nie mógł także rozpoczynać nowej wojny bez zgody sejmu , a co za tym idzie szlachty, ani aresztować szlachcica bez wydania uprzednio wyroku sadowego. W trakcie trwania sejmu uchwalono również podatki na 24 tysiące żołnierzy, ale ostatecznie zdecydowano się na utworzenie 12 - 14-tysięczną armii. Doprowadzono do uchwalenia praw na mocy, których ograniczono władzę hetmanów oraz sejmików ziemskich. Pod koniec swoich rządów August II , starał się zapewnić koronę polską swojemu synowi. Jednak opozycja skutecznie królowi w tym przeszkadzała. Słabość Rzeczypospolitej stała się na tyle widoczna, że powodowała coraz większą aktywność sąsiednich mocarstw. W 1720 r. Rosja i Prusy podpisały traktat w Poczdamie, na mocy którego ustalono iż mocarstwa te będą popierać utrzymanie dotychczasowego ustroju politycznego w Polsce , a także ,że nie dopuszczą do wyboru syna Augusta II na kolejnego króla Polski. Następnie doszło do podpisania tak zwanego Traktatu Trzech Czarnych Orłów. Zawarto go w 1732 r. między Rosją, Austrią i Prusami. Strony zobowiązywały się do jednomyślnego współdziałania przy wyborze nowego króla w Polsce, po śmierci Augusta II. Jednocześnie zobowiązały się także do nie popierania syna Augusta II, ani Stanisława Leszczyńskiego. Innym kandydatem do tronu polskiego był portugalski następca tronu Don Emanuel. Trzy mocarstwa uznały, że jeśli szlachta polska nie będzie chciała uznać portugalskiego księcia nowym polskim królem, to dokonają one zbrojnej interwencji w Polsce. Traktat był przykładem mieszania się obcych mocarstw w sprawy polskie. Stan anarchii i całkowita bezsilność władzy państwowej był dla tych mocarstw bardzo korzystny. Ich ambasadorowie starali się podtrzymać ów stan. Ingerencję mocarstw ułatwiało także całkowite skorumpowanie wpływowych polskich polityków tamtego okresu. Pobieranie wynagrodzenia od obcych państw było zjawiskiem powszechnym.

August II Mocny zmarł w 1732 r. Z chwilą jego śmierci rozpoczęła się rywalizacja o tron Rzeczypospolitej. W rok później jego syn, Fryderyk August, zdobył poparcie polityczne Austrii i Rosji. Ceną za poparcie było pójście na poważne ustępstwa na wobec tych państw. Jednakże w czasie elekcji w 1733 r. królem został wybrany teść króla Francji Ludwika XV, i były wojewoda poznański- Stanisław Leszczyński. W takiej sytuacji przy udziale wojsk rosyjskich dokonano elekcji Fryderyka Augusta Wettina na króla polski. Przyjął on imię Augusta III. W tej sytuacji kraj całkowicie pogrążył się w wojnie. Wojna ta objęła swymi działaniami lata 1733-1735 i znana jest w historiografii ,jako polska wojna sukcesyjna. Stanisław Leszczyński po raz kolejny przegrał i musiał ratować się ucieczką. Natomiast walki rzekomo w obronie interesów Leszczyńskiego, pomiędzy Francją ,a Austrią rozpoczęte przez Ludwika XV, zakończyły się zdobyczami terytorialnymi Francji w Rzeszy Niemieckiej. Królem polskim został zatem August III. W 1736 r. odbył się sejm , który unormował sytuację polityczną w państwie. Król mało interesował się sprawami swojej nowej ojczyzny i najczęściej przebywał w Saksonii. Rządy w Rzeczypospolitej sprawowali jego zaufani ludzie i poplecznicy. W kraju zaś walczyły między sobą dwa stronnictwa polityczne - Potockich oraz Czartoryskich. Wkrótce do rywalizacji dołączyli także Braniccy oraz dominujący na Litwie Radziwiłłowie. Rzeczpospolita była całkowicie bezbronna konfliktów w obliczu wielkich konfliktów europejskich jakimi były wojny śląskie oraz wojna siedmioletnia. Przez cały okres panowania Augusta III ,obce mocarstwa utrzymywały swoje wojska na terenie Rzeczpospolitej. Państwo pogrążyło się całkowicie w ogromnej anarchii, którą dokładnie obrazuje sytuacja kiedy w trakcie panowania Augusta III, odbył się tylko jeden sejm, który miał miejsce w 1736 r. Wszystkie pozostałe w zostały zerwane. Czasy saskie są uważa się za okres całkowitego upadku Rzeczypospolitej. W trakcie tych kilkudziesięciu lat Polska dołączyła do grupy słabych państw europejskich.

Szlachta i magnateria, która miała decydujący wpływ na życie gospodarcze, kulturalne i polityczne kraju, nad jej dobro przedkładała własne korzyści. Z tego okresu pochodzi znane nam powiedzenie "Za króla Sasa jedz, pij, hasaj i popuszczaj pasa".

Sarmacka mentalność szlachty w Rzeczpospolitej odróżniała ją w tych czasach od większości krajów europejskich. To co się działo nowego w nauce, literaturze, myśli filozoficznej na zachodzie Europy, było w ówczesnej Polsce praktycznie nieznane, a co najgorsze zupełnie Polakom obojętne. Podczas gdy w innych krajach rozbudowywały się funkcje państwa oraz jego aparat na szczeblu centralnym i lokalnym , to w Polsce funkcje państwa zanikały , a aparat władzy centralnej prawie że nie istniał.

W podobnej sytuacji znajdowało się wojsko. Zaś społeczeństwo szlacheckie było niechętne stałej i licznej armii.

Kraj nie miał swojej stolicy ani królewskiego tronu, czyli ośrodka w którym w innych państwach koncentrowało się życie polityczne i publiczne.

W Polsce epoki saskiej istniały jedynie prowincjonalne centra, a były nimi wielkopolskie rezydencje magnackie , do których przybywała szlachta, zależna od owych magnatów. Życie publiczne sprowadzono do rywalizacji magnackich stronnictw.

Sejmy niszczone przez "Liberum Veto" przestały uchwalać nowe ustawy i traciły na znaczeniu.

Jednak sytuacja ta była na rękę polskim sąsiadom, a słabość Polski, uznana została w XVIII wieku za trwały i pozytywny element europejskiej struktury politycznej. Dlatego też wszyscy zagraniczni władcy popierali wolnościowy ustrój Polski ,w którym widzieli przyczynę jej słabości. Błędne przekonanie magnaterii i szlachty iż oba mocarstwa są zainteresowane utrzymaniem Rzeczpospolitej jako państwa nikomu nie zagrażającego, a jednoczesna nieznajomość mechanizmów polityki zagranicznej ( Polska nie posiadała własnej dyplomacji ) wytworzyła beztroskę w myśleniu o sprawach międzynarodowych.

Ostatecznie doprowadziło to do rozbiorów państwa i upadku narodu polskiego.