PANOWANIE JANA III SOBIESKIEGO, AUGUSTA II I AUGUSTA III

Jan III Sobieski urodził się w 1629 roku w Olesku. Ojciec - Jakub był kasztelanem krakowskim. Synowie Jan i Marek odbyli studia na Akademii Krakowskiej a następnie udali się w podróż na zachód Europy. Po powrocie do kraju w 1648 roku Jan Sobieski brał udział w wojnach z Kozakami, został nawet ciężko ranny pod Beresteczkiem. Podczas potopu szwedzkiego Jan Sobieski przeszedł do obozu Karola Gustawa. Wkrótce jednak odstąpił Szwedów i otrzymał od króla Jana Kazimierza stopień chorążego koronnego, po śmierci zaś Stefana Czarnieckiego w 1665 roku tytuł hetmana polnego koronnego. W tym też roku poślubił ukochaną Marysieńkę - Marię Kazimierę D'Arquien z domu Zamoyską. Potwierdzeniem wielkiej miłości jaką żywił Sobieski do Marysieńki są jego listy do niej. Ze względu na pełnione funkcje Sobieski był związany ze środowiskiem dworu Jana Kazimierza i obozem reform, które udaremnił rokosz Lubomirskiego.

Po zwycięstwie nad Kozakami i Tatarami w bitwie pod Podhajcami w 1667 roku otrzymał buławę hetmana wielkiego koronnego. Był zwolennikiem obozu francuskiego w Polsce, stąd po abdykacji Jana Kazimierza zdecydowanie opierał się kandydaturze Michała Korybuta Wiśniowieckiego na króla Polski. Sobieski odpierał ataki tatarskie w 1672 roku, kiedy to Polska utraciła Kamieniec Podolski i zmuszona została do haniebnego traktatu w Buczaczu. Przerażenie traktatem w Buczaczu spowodowało, że sejm wyraził zgodę na zorganizowanie pięćdziesięciotysięcznej armii i powierzył jej dowodzenie Sobieskiemu. Okrył się on chwałą dzięki zwycięstwu pod Chocimiem w 1673 roku. Zadecydowało ono o wyborze Jana Sobieskiego na króla Polski 21 maja 1674 roku, nie wykorzystano go jednak do ostatecznego rozwiązania kwestii tureckiej.

Jan III Sobieski był wysokim, potężnym mężczyzną, preferował stroje polskie. Znał obce języki, był oczytany, sam też posiadał talent literacki, znał się na sztuce, posiadał rozległą wiedzę.

W dziedzinie polityki zagranicznej postawił Jan III Sobieski na sojusz z Francją i Szwecją. W 1675 roku zawarł tajny układ z Francją w Jaworowie, który był wymierzony przeciwko Austrii a z pomocą finansową Francji miał na celu odzyskanie Prus i odwrócenie uwagi od Turcji. Sobieski ostrożnie traktował Rosję, Austrię i Brandenburgię. Chciał zakończyć wojny z Turcją i odzyskać dla Polski Prusy Książęce i umocnić jej pozycję nad Bałtykiem, by w ten sposób przywrócić Polsce pozycję mocarstwa w Europie. Za największe zagrożenie uznawał Brandenburgię. Do wojny z elektorem brandenburskim usilnie nakłaniała Sobieskiego Francja, on jednak nie zdecydował się na ten krok.

Nie udało się przeprowadzić reform ustrojowych, mimo, że dążył Sobieski do ograniczenia liberum veto i zapewnienia skutecznego ściągania podatków. Całą uwagę skupił Sobieski na walkach z Turkami. W 1675 roku powstrzymał Sobieski Turków pod Lwowem a 1676 roku pokonał ich pod Żurawnem, ale musiał podpisać niekorzystny dla Polski traktat. Na jego mocy Polacy tracili część Ukrainy i Podola wraz z Kamieńcem Podolskim odzyskując Białą Cerkiew, Turcy musieli zwrócić jasyr i rezygnowali z haraczu. W roku następnym potwierdzono warunki pokoju w Stambule. Próbował sojuszu ze Szwedami, ale ostatecznie powrócił do opcji prohabsburskiej i antytureckiej. Jednym z powodów była ustawiczna opozycja szlachty przeciwko pokojowym planom Sobieskiego względem Turcji. Szlachta uważała się, bowiem za przedmurze chrześcijaństwa w walce z niewiernymi. Ponadto politykę francuską w Polsce torpedowali przedstawiciele i zwolennicy Papiestwa jako niechrześcijańską. Być może wpływ na zwrócenie się ku sojuszowi z Habsburgami miała także Marysieńka, która nie mogła darować Ludwikowi XIV, że nie chciał mianować jej ojca parem Francji.

Od 1679 roku Sobieski starał się zmontować antyturecki sojusz dworów europejskich, jednak do faktycznego przymierza z Austrią doszło już w obliczu zagrożenia ze strony Turcji 31 marca 1683 roku przy pośrednictwie papieskim. Jednocześnie w tajnym układzie postanowiono o małżeństwie syna Sobieskiego - Jakuba z księżniczką austriacką i o pomocy Habsburgów przy uzyskaniu przez niego tronu polskiego po śmierci ojca. 12 września 1683 roku Jan III Sobieski dokonał tzw. odsieczy wiedeńskiej, pokonując i zmuszając do odstąpienia od oblężenia Wiednia połączone stusześćdziesięciotysięczne siły turecko-tatarskie dowodzone przez Kara Mustafę. Decydującym okazało się uderzenie polskiej husarii. W dwóch kolejnych bitwach z Turkami pod Parkanami Polacy najpierw przegrali potem wygrali, ale nie był to koniec wojny z Turcją. W 1684 roku Polska przystąpiła do antytureckiej Ligi Świętej złożonej z Papiestwa, Austrii, i Wenecji.

Mimo sukcesów międzynarodowych nie umiał Sobieski poradzić sobie z opozycją magnaterii w kraju, która zrywała sejmy i uniemożliwiała jakiekolwiek próby reform a także zapewnienie tronu synowi Jana - Jakubowi Sobieskiemu. Główną rolę w polityce wewnętrznej odgrywali magnaci, rody Lubomirskich, Jabłonowskich, Sapiehów i ich klientela. Ponieważ Sobieski nie pochodził z magnaterii nie mógł liczyć na poparcie możnych rodów. W 1686 roku Sobieski musiał podpisać pokój Grzymułtowskiego z Rosją, który potwierdzał utratę ziemi czernichowskiej, Smoleńska i Kijowa i umacniał pozycję Moskwy.

Zrażony opozycją Sobieski z czasem zaczął coraz więcej czasu poświęcać sprawom własnej rodziny przebywając w Wilanowie, Żółkwi lub Jaworowie. Posiadając wielki majątek mógł sobie pozwolić na budowę rezydencji w Wilanowie czy kościołów Kapucynów i Sakramentek w Warszawie. Bez powodzenia zakończyły się wyprawy na Podole i do Mołdawii popierane zresztą przez Austrię. Przeciwko wyprawom do Mołdawii występowali hetman wielki koronny Stanisław Jabłonowski oraz podkanclerzy Jan Gniński, którzy chcieli przede wszystkim odbić Kamieniec Podolski. Tymczasem Sobieski nie chciał odbijać Kamieńca a podporządkować sobie księstwa naddunajskie i przekazać je synowi Jakubowi i jednocześnie ożenić go z księżniczką austriacką. Do Mołdawii Sobieski zorganizował trzy wyprawy, przy obydwu omijając Kamieniec, by po jego odzyskaniu sejm nie odmówił mu pieniędzy na kolejne wyprawy. Niepowodzeniem zakończyła się także wyprawa dowodzona przez hetmana Jabłonowskiego w 1685 roku.

Jan III Sobieski zmarł w Wilanowie 17 czerwca 1696 roku. Uważa się, że jego śmierć oznacza koniec świetności Rzeczpospolitej, a sam proces upadku państwa rozpoczął się już dużo wcześniej. Sobieski był wybitnym wodzem, jednak nie był aż tak skuteczny na gruncie polityki wewnętrznej, nie stworzył żadnego stronnictwa królewskiego a z biegiem lat decyzje co do stosunków wewnętrznych pozostawił Marysieńce. Jej wpływ na poczynania króla Jana III był ogromny, nie rozmawiał on z ambasadorami bez Marysieńki. Para królewska reformy chciała rozpocząć od zapewnienia dziedzicznego tronu Jakubowi Sobieskiemu. Dziedziczność tronu zapewnić miały Sobieskim wyprawy na Mołdawię, które jednak nie zakończyły się sukcesem. Wojna i wyprawy miały przywrócić Polsce utracony prestiż i znaczenie a także zapoczątkować reformy wewnętrzne poprzez zaprowadzenie dziedziczności tronu. W momencie śmierci Jana III Sobieskiego kraj znajdował się w kryzysie, który pogłębił się za panowania Sasów i zakończył całkowitym upadkiem pod koniec XVIII wieku.

Następcą Jana III Sobieskiego na tronie polskim został August II Mocny. Pochodził z saskiej dynastii Wettinów, w młodości odbywał podróże na Zachód i walczył w armii sasko-cesarskiej. Ożenił się w 1693 roku z Krystyną Eberhardyną i prawie jednocześnie zakochał się w Marii Aurorze von Königsmarck, z którą miał syna Maurycego Saskiego, słynnego wodza francuskiego. Elektorem Saksonii został w 1694 roku, a w 1697 roku postanowił ubiegać się o tron polski. Początkowo wydawało się, że zwycięży pochodzący z Francji książę Franciszek Conti, ale wtedy Fryderyk August przeszedł na katolicyzm i znacznymi sumami pieniędzy zaskarbił sobie część polskiej szlachty a biskup kujawski Stanisław Dąbski ogłosił go królem Polski. Wsparcia Fryderykowi Augustowi udzielili car Piotr i cesarz Leopold. Po przybyciu do Polski koronował się na króla 15 września 1697 roku na Wawelu.

Z unią polsko-saską wiązano duże nadzieje na wzmocnienie kraju a August II poprzez zawładnięcie dawnymi lennami Rzeczpospolitej chciał połączyć Saksonię z Morzem Czarnym lub Bałtyckim. Szybko znaczącą rolę zaczęli ogrywać możni sascy a August II, by wzmocnić pozycję Saksonii oferował kilkakrotnie sąsiadom Polski jej rozbiór.

W 1699 roku podpisano wieczysty pokój z Turcją w Karłowicach, na mocy którego Polska odzyskała Ukrainę i Podole. W 1700 roku August II wplątał Polskę w "Wojnę Północną". W 1699 roku powstał sojusz złożony z Danii, Rosji, Brandenburgii i Saksonii zwany Ligą Północną. August II liczył na odzyskanie Inflant. Wojna rozpoczęła się od ataku wojsk polskich na Inflanty, mimo, że na ten krok nie wyraził zgody sejm polski. Na Litwie Sapiehowie nie akceptujący władzy Augusta oddali się nawet pod opiekę Szwecji, co doprowadziło do wojny domowej. Król Szwecji Karol XII pokonał tymczasem wojska cara Piotra I w Estonii a Augusta II w Inflantach i wtargnął do Polski. Szwedzi szybko zajęli większą cześć kraju i rozpoczęli grabieże. W skutek nawiązania porozumienia Karola XII z rodziną Leszczyńskich z Wielkopolski, doszło do zawiązania konfederacji w Warszawie i detronizacji Augusta II oraz ogłoszenia królem Stanisława Leszczyńskiego. W wyniku układu, który nowy król zawarł ze Szwecją miała ona kontrolować polską politykę zagraniczną oraz w razie potrzeby rekrutować wojsko na ziemiach polskich. W obronie Augusta II szlachta zawarła konfederację w Sandomierzu i wezwała na pomoc wojska rosyjskie. Zawarta w 1704 roku w Narwie umowa z Rosją, zobowiązywała z kolei Polskę do walki ze Szwecją. W 1706 roku na skutek okupacji Saksonii przez wojska szwedzkie August II abdykował z tronu polskiego.

W 1709 roku pod Połtawą Szwedzi ponieśli klęskę a Karol XII zbiegł do Turcji. Umożliwiło to powrót Augusta II do Polski, wyjechał z niej natomiast Stanisław Leszczyński. Na skutek gwałtów wojsk saskich w 1715 roku przeciwko Augustowi II zawiązała się konfederacja w Tarnogrodzie. W efekcie mediacji cara Piotra I zawarto ugodę z Augustem II, która została zatwierdzona na sejmie niemym w 1717 roku. August II miał usunąć wojska saskie z Polski i nie zaczynać żadnej wojny bez zgody sejmu, musiał zrezygnować z planów dziedziczenia tronu polskiego przez swego syna. Ponadto potwierdzano wszystkie zasady wolności szlacheckiej i zadecydowano o utworzeniu 24-tysięcznej zawodowej armii. Gwarantować postanowienia zatwierdzone na sejmie niemym miał car Rosji, co oznaczało zdecydowane wzmocnienie pozycji i znaczenia tego państwa w Polsce.

"Wojna Północna" zakończyła się w 1721 roku sukcesem Rosji. Strona polska nie brała nawet udziału w rokowaniach pokojowych, co prawda Polska nie odniosła strat terytorialnych ale uległa znacznemu zniszczeniu na skutek ciągłych przemarszów i działań wojennych toczących się na jej terenie. Ponadto Polska stała się odtąd obiektem i przedmiotem targów politycznych ze strony Rosji, Prus i Austrii. W 1720 roku Rosja i Prusy zawarły w Poczdamie układ mający strzec ustroju Rzeczpospolitej, zwłaszcza zaś wolnej elekcji. Również Francja próbowała tworzyć w Polsce własne stronnictwo wykorzystując w tym celu Stanisława Leszczyńskiego, który ożenił się z córką Ludwika XV i z czasem otrzymał we władanie Lotaryngię. Francja działała na rzecz ponownego wyboru Leszczyńskiego na króla Polski. Akcje te z kolei zaniepokoiły Austrię i Rosję, które w 1732 roku zawarły pakt Löwenwolda a po przystąpieniu do niego Prus nazwano go "traktatem trzech czarnych orłów". Postanawiano o sprzeciwie wobec kandydatury Leszczyńskiego a także syna Augusta II na tron polski na rzecz infanta portugalskiego.

Przydomek Augusta II Mocnego wiązany jest z jego ponadnaturalną siłą fizyczną. Był człowiekiem średniego wzrostu ale przez cukrzycę ważył 110 kilogramów.

Po śmierci Augusta II w styczniu 1733 roku, sejm odsunął od elekcji wszystkich zagranicznych kandydatów. W tej sytuacji wybrano królem Stanisława Leszczyńskiego. Wobec upadku kandydatury infanta portugalskiego Rosja, Prusy i Austria zdecydowały się poprzeć syna Augusta II, który wsparty pomocą wojskową został wybrany królem jako August III. Gdy Francja dowiedziała się o całym zdarzeniu wypowiedziała Rosji i Austrii wojnę. Leszczyński oczekując na posiłki francuskie w Gdańsku musiał ostatecznie opuścić kraj. Wojna zakończyła się, gdy Ludwik XV uzyskał od Austrii Lotaryngię, gdzie osadził na tronie właśnie swego zięcia Leszczyńskiego. Leszczyński okazał się świetnym zarządcą, założył akademię w Nancy, dbał o rozwój architektury i sztuki, opieką otoczył klasztory, przytułki i szpitale. Był też autorem dzieła dotyczącego reformy ustroju Polski pt. "Głos wolny wolność ubezpieczający", w którym domagał się ograniczenia liberum veto i wolnej elekcji. Zmarł w 1766 roku.

August III wychowywany był przez matkę na protestanta, ale plany jego ojca dotyczące objęcia tronu polskiego spowodowały, że musiał przyjąć katolicyzm. Ożeniony został z córką cesarza Marią Józefą. Po obiorze na króla Polski rzadko pojawiał się w kraju większość czasu spędzając w Dreźnie. Najczęściej przyjeżdżał do pogranicznego miasteczka Wschowa, gdzie podpisywał wszystkie konieczne dokumenty, odbywał narady i wracał z powrotem do Drezna. Sytuacja ta wynikała z konieczności podejmowania decyzji co do spraw Rzeczpospolitej na jej terytorium.

Rządy Augusta III to czasy upadku Rzeczpospolitej i pogrążania się w anarchii. Za czasów Augusta III nie doszedł do skutku żaden sejm, polityką zagraniczną zajmował się Henryk von Brühl. Prusy stały się wrogiem Saksonii, gdy anektowały Śląsk w 1740 roku. W Polsce doby saskiej rywalizowały ze sobą obóz Familii czyli rodzina Czartoryskich oraz stronnictwo staroszlacheckie tworzone przez Potockich. Familia na czele z Michałem i Augustem Czartoryskimi oraz ojcem kolejnego króla Stanisławem Poniatowskim próbowała forsować reformy państwa, wzmocnienie wojska i skarbu. Z czasem zaczęli spoglądać w kierunku Rosji i to w carze Piotrze III i jego żonie Katarzynie upatrywali szans na przeprowadzenie reform ustrojowych w Polsce. Potoccy tworzyli silniejsze liczebnie stronnictwo grupując większość możnych. Na czele z Ksawerym Branickim, Karolem Radziwiłłem i Franciszkiem Salezym Potockim Potoccy stali na straży wolności szlacheckiej i sprzeciwiali się jakimkolwiek zmianom ustrojowym. Wkrótce stronnictwo staroszlacheckie zostało podporządkowane wpływom Prus.

Rządy saskie zakończone w 1764 roku w żaden sposób nie przysłużyły się dobrze państwu polskiemu. Nie zahamowały kryzysu i anarchii widocznych w państwie polskim już od XVII wieku. Polska była przez Sasów traktowana instrumentalnie jako narzędzie poszerzania wpływów i terytorium elektorów saskich. To w czasach saskich popadło państwo polskie w zależność od sąsiadów, którzy akurat wtedy zwiększali swą potęgę i potencjał zarówno polityczny jak i militarny. To Rosja, Prusy i Austria stały się decydentami w sprawach Polski, co w konsekwencji doprowadziło do rozbiorów i wymazania Rzeczpospolitej z mapy Europy.