Używkami nazywamy wszelkie produkty spożywcze nieposiadające większej ilość substancji odżywczych, lecz posiadają działanie pobudzające organizm do dalszego funkcjonowania, tak jak kawa, herbata, kakao, tytoń, alkohol.

  1. Kawa

To nieduże, wiecznie zielone drzewo lub znacznych rozmiarów krzew, posiadający od 3 do 6 metrów wysokości. Roślina ta kwitnie od 3 roku życia a okres dojrzewania przebiega w czasie około 8-12 miesięcy. Owoc ma postać pestkowca czerwonego, czarnego, czarno-niebieskiego, rzadko żółtego, o rozmiarach owocu wiśni, z dość soczystym, jadalnym miąższem. Każdy owoc posiada dwa ziarna kawy.

Na świecie spotykamy 40-60 gatunków kawowców, które rosną dziko zwłaszcza na obszarach tropikalnej Afryki, Madagaskaru i wysp Maskarenach. Użytkowaniem gospodarczym odznaczają się jedynie niektóre gatunki kawowca. Ponad 90% zbiorów światowych dostarczają gatunki kawy arabskiej, do 10% - gatunki kawy liberyjskiej.

Kawa arabska porasta południowo-zachodnie terytoria Etiopii i wiele obszarów w pozostałych krajach strefy tropikalnej. Jest to gatunek najodporniejszy ze wszystkich na przeróżne choroby i najwytrzymalszy w niesprzyjających warunkach klimatycznych. Potentatem uprawy tego gatunku kawowca jest Indonezja.

Kawę liberyjską odkryto na wybrzeżach Atlantyku w Afryce Zachodniej, w rejonie Liberii, Gwinei, Nigerii, Konga oraz Angoli. Owoce mają kształt większy niż owoce kawy arabskiej, ale odznaczają się słabszym aromatem.

Nazwa kawy wywodzi się od etiopskiej prowincji Jaffy na południu kraju, gdzie nawet we współczesności możemy spotkać naturalne leśne zarośla z gatunku kawy arabskiej. Z Etiopii owoc ten przybył na przełomie XIII-XIV w. na tereny Półwyspu Arabskiego do Jemenu, który dziś jest największym eksporterem najlepszej pod względem jakościowym kawy jemeńskiej. Według legend to tu w Jemenie po raz pierwszy zaparzono napój - kawę, która przyjęto jako przysmak wśród Beduinów i wędrowców prowadzących karawany, dziś jest to ulubiony napojów obywateli Ameryki oraz Europy.

Europa poznała kawę dopiero w 1592 r., gdy włoski lekarz i botanik Prosper d'Alpino, biorący udział w weneckim poselstwie na terytorium Egiptu, poznała napój kawę, stosowana wtedy jako skuteczny środek w lecznictwie.

  1. Kakao

Drzewo kakaowca to nieduże, wiecznie zielone drzewo. Roślinę tą uprawiano uprawiana już za czasów świetnego rozwoju kultury Azteków. Dziś już nie można jej spotykać dziko rosnącej. Produkcją kakao zajmują się przede wszystkim kraje tropikalne, szczególnie kraje Ameryki Łacińskiej oraz Afryki Zachodniej ( np.: Ghana).

Drzewo to posiada od 6 do 10 m wysokości, a odmiana uprawna około 3-5m. Korzeń potrafi zalegać na głębokości 1 metra pod powierzchnią gruntu. Obupłciowe kwiaty porastają pęczkami pnie lub najgrubsze gałęzie drzewa. Kwiaty ulegają zapyleniu poprzez obcy bądź własny pyłek. Okres kwitnienia i owocowania trwa przez cały rok. Jedynie 0,5% kwiatów owocuje, zaś pozostała większość ulega opadnięciu.

Owoc posiada średnio 30 cm długości, oraz wagę 300-600 g. Biały bądź różowy miąższ kryje czerwonawe lub brązowe nasionka ( średnio jest ich w jednym owocu od 30 do 50 sztuk).

Pierwsi Europejcy, którzy mieli możliwość poznania 1519r. sposobu uprawy kakaowca prowadzonej przez Azteków, to konkwistadorzy żeglarza Hernana Corteza dokonujący opanowania Meksyku. Aztekowie poili się napojem czokoatl ("gorzka woda") przyrządzanym ze sproszkowanego kakaowego, papryki Cayenne oraz wanilii. Ten "królewski napój", - czyli kakao, składał się nie tylko z proszku kakaowego, ale również ziaren kukurydzy po przejściu ich w fazę dojrzałości mlecznej, z zagęszczonego słodkiego soku agawy i wanilii ( nie stosowano jeszcze wtedy papryki). Do okresu II połowy XIX w. owocami kakaowca płacono w Meksyku za wszystko.

Europa stosowała z początku kakao w lecznictwie chorób gośćcowych, bólu gardła oraz nieżytu żołądka. Dopiero w późniejszym okresie wynaleziono dzisiejszy napój kakao, różnorodnie przygotowane na bazie kakao kremy czekoladowe oraz czekoladę w tabliczkach.

Otrzymywane z kakao masło kakaowe nasion stosuje się w przemyśle: kosmetycznym, farmaceutycznym, cukierniczym oraz jego innych gałęziach.

Kakao otrzymuje się ze mielenia a następnie roztarcia do konsystencji proszku odtłuszczonych nasion kakaowca.

  1. Tytoń

W niedługim czasie po kolumbowskim odkryciu Amerykę zapanował na terytorium Europy przedziwny zwyczaj palenia tytoniu. Ta tajemnicza roślina, będąca obiektem najwyższej czci wśród Indian, została w niedługim okresie czasu jedną z największych i najchętniej podejmowanych rozrywek ludzi. Przybrała ona postać popularnych papierosów jak również postać cygar.

Tytoń znany był Indianom w Ameryce Południowej od najdawniejszych czasów. Kubański etnolog i pisarz Fernando Ortiz, będący autorem opowiadania "O tytoniu i trzcinie cukrowej" w poniższy sposób w 1940 roku przedstawił życie Indian Taino, zamieszkujących Antyle: "Tytoń należał do mitu, religii, magii, polityki i medycyny, bez niego nie mogły obejść się żadne święta plemienne, wojny, obrzędy publiczne czy rodzinne." Z liści roślinnych, które odgrywały w tamtych czasach wśród tychże obywateli tak znamienitą rolę, tworzono proste wałki zwane cohibia. Podczas ich palenia w trans, dzięki któremu można było kontaktować się z bogami oraz uzyskiwać od nich proroczych wizji.

Dziś tytoń uprawia się prawie na całym obszarze kuli ziemskiej. Jednakże nikt w przyszłości nie zagrozi pozycji światowego potentata w produkcji tytoniu, jakim jest Kuba. Ale do uprawy tytoniu wymagane są sprzyjające warunki naturalne oraz określony, specyficzny sposób jego uprawy, ulegający ciągłemu wzbogacaniu i przekazywaniu od zamierzchłych czasów z ojca na syna.

Tytoń misi być poddany wielu etapom obróbki nim przywdzieje postać cygara. Liście zostają pozbawione wewnętrznego nerwu głównego oraz podlegają podzieleniu na grupy ze względu na rozmiar, kolor oraz fakturę. Środkowa część cygara o określonej grubości oraz długości formuje się ręcznie z uwzględnieniem wręcz zegarmistrzowskiej dokładności. Ze specjalnie wypreparowanych liści wytwarza się tzw. "łzę" - element, który ostatecznie jest zwieńczeniem dzieła. Kroplą żywicy dokonuje się zlepienia ostatniego liścia. W końcowym etapie przygotowania cygara nakleja się znaczek firmy oraz pakuje się cygaro do pudełka.

Trzeba podjąć 106 różnych czynności, od wykiełkowania ziarenek do pakowania cygar do pudełek, które nie wymagają zastosowania jakiejkolwiek maszyny. Tak twierdzi trzech największych na Hawanie potentatów w produkcji cygar.

  1. Herbata

Herbata -według jej miłośników posiada smakowo czar nadzwyczaj subtelny i czarodziejski. Z pewnością dziś wiemy, że odwieczna i niezmienną ojczyzną herbaty są Indie, zaś kariera herbaty została zapoczątkowana na terenie Chin. Najpierw jej liście używano do żucia. W IV wieku sporządzano już z niej napój, cieszący się wielka popularnością i szacunkiem. Wiosenna pora roku rozpoczynała się w dniu, gdy chiński cesarz został uraczony pierwszą w roku filiżanką herbaty z ziaren pochodzących z nowych zbiorów.

Herbatę spotykamy dwóch najpopularniejszych odmianach - chińskiej, rosnącej pod postacią krzewu osiągającego maksymalnie wysokość około 3-4 metrów, jak również assamskiej, która rośnie dziko na terenie Indii, Birmy i Indochin.

Herbata to wiecznie zielony krzew jak również przybiera postać niedużego drzewka o wysokości do 10 metrów. Liście są całorocznie zielone, ale ulegają opadowi wraz z nadejściem wiosny. Ulegają zapyleniu obcym pyłkiem. Owoce mogą dojrzewać w okresie od października do listopada, po upływie roku od pierwszego zakwitnięcia.

W związku z różnym sposobem suszenia liści wyróżniamy 4 gatunki herbaty - są nimi: herbata czarna (najbardziej znana na kontynencie europejskim), zielona, żółta oraz czerwona. Herbata stała się znana na naszym kontynencie, a właściwie po raz pierwszy na obszarze Holandii, dopiero w 1610r. Stosowano ją wtedy jako lek na febrę.

Taka pozycja herbaty jest dziełem chińskiego cesarza Szeng Nung, którego okres panowania przypadał na III tysiącleciu p.n.e. Cesarz zwykle lubił popijać jedynie przegotowaną wodę. Gdy w czasie jednej ze swoich wypraw spędzał czas na pikniku pod drzewem z gatunku kamelii, sługa cesarza przygotowywał dla niego napój. Nagle w kociołku znalazły się niewielkie zielone listki. Cesarz zgodził się spróbować tego niezwykłego naparu. Ta legenda, głosząc od 2737 roku przed Chrystusem popularność herbaty i jej świetność, posiada wiele prawdy, którą potwierdzają mędrcy Wschodu.

Chińczycy uważają, że herbata posiada aż dwadzieścia wpływających na organizm człowieka właściwości leczniczych i poprawiających samopoczucie. To szczególne działanie posiada swe potwierdzenie również wśród współczesnych naukowców. Tenże specyficzny napój ma zdolność oczyszczania krwi, regeneracji mózgu, pobudzenia trawienia, łagodzeniu dolegliwości żołądkowych, poprawiania zdolności koncentracji oraz skutecznego zwalczania skutków pijaństwa.

Zarówno w przeszłości, jak i współcześnie dermatologia zaleca wykorzystywanie świeżego naparu z liści herbacianych przy przemywaniu oczu oraz skóry twarzy, a dawkowanie okładów na oczy powoduje niwelowanie opuchlizny powiek.

Ludność świata wypija w ciągu godziny około pięciu milionów filiżanek herbaty.