WIELKA BRYTANIA, United Kingdom, Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, jest państwem położonym w północno - zachodniej Europie na Wyspach Brytyjskich. Wody oblewające Wyspy Brytyjskie to Ocean Atlantycki i Morze Północne. Stolicą kraju jest Londyn. Państwo zajmuje powierzchnię 244,1 tys. km2 a zamieszkiwane jest przez 59,7 mln mieszkańców (2003). Językiem urzędowym jest język angielski. Podstawową jednostką monetarną jest funt szterling. Brytyjczycy swe największe święto narodowe obchodzą 8 czerwca - jest to data urodzin królowej. Państwem sąsiadującym z Wielką Brytanią jest jedynie Irlandia.
Wielka Brytania złożona jest z 4 części: Anglii ( posiadającej 46 hrabstw, a 7 z nich to hrabstwa metropolitalne, obejmujące wielkie aglomeracje miejskie), Szkocji ( podzielonej na 12 regionów, a 3 z nich to regiony wyspiarskie), Walii ( składającej się z 8 hrabstw) i Irlandii Północnej (złożonej z 26 dystryktów, które w przeszłości były 6 hrabstwami). Odrębnym statusem legitymują się Wyspy Normandzkie i wyspa Man, które są dependencjami (terytoria zależne) Wielkiej Brytanii.
Terytoriami zależnymi od Wielkiej Brytanii są: Gibraltar (w Europie), Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego i Św. Heleny ( w Afryce), Anguilla, Bermudy, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Kajmany, Montserrat, Turks i Caicos ( w Ameryce Północnej i Środkowej), Falklandy wraz z wyspami Georgia Południowa i Sandwich Południowy (terytorium Ameryki Południowej), Pitcairn ( terytorium Oceanii).
Wielka Brytania posiada położenie wyspiarskie. Składa się z wysp: Wielkiej Brytanii (największej w archipelagu Wysp Brytyjskich, zajmującej powierzchnię około 230 tys. km 2), Irlandii (części północno - wschodniej wyspy), Hebrydów, Szetlandów, Orkad, Anglesey, Wight oraz znacznej liczby niewielkich wysepek przybrzeżnych (w sumie około 5500 wysp, a jedynie 140 to wyspy zamieszkane). Położone w rejonie szelfu europejskiego Wyspy Brytyjskie dzieli od stałego lądu pas wody oraz wąskie cieśniny: Kaletańska ( o szerokości do 32 km) i La Manche, powstałe u zarania holocenu. Z zachodu wyspy oblewają wody Oceanu Atlantyckiego, od wschodu wody Morza Północnego. Pomiędzy wyspami Irlandią i Wielką Brytanią przepływają wody Morza Irlandzkiego, posiadające kontakt z Oceanem Atlantyckim poprzez cieśniny: Kanał Północny i Kanał Św. Jerzego.
Budowa geologiczna oraz ukształtowanie powierzchni kraju jest bardzo zróżnicowane. Znaczna część terytorium kraju zajmują stare góry wraz z wyżynami uformowanymi w wyniku orogenez: kaledońskiej i hercyńskiej. Utwory pochodzenia kaledońskiego budują strefę od wysp szkockich przez pasmo Gór Kaledońskich, Grampianów, obszar Wyżyny Południowoszkockiej, północną Irlandię aż po Góry Kambryjskie w Walii. Są one zbudowane z prekambryjskich i dolnopaleozoicznych skał magmowych i metamorficznych (granitów, gnejsów, łupków krystalicznych). Niektóre struktury schowane są pod utworami młodszych epok (czerwonych piaskowców, zlepieńców, łupków, rzadziej wapieni). Orogeneza hercyńska ukształtowała Góry Pennińskie, południowe tereny Walię oraz Półwysep Kornwalijski. Na obszarze wschodniej Anglii utwory ery paleozoicznej, (które budują przede wszystkim piaskowce, wapienie i granity) przykryte są znaczną warstwą wapieni i piaskowców, które naniosła na te tereny transgresja mezozoiczna. Gwałtowne dyslokacje tektoniczne zachodzące podczas orogenezy alpejskiej doprowadziły do znacznego odmłodzenia rzeźby powierzchni kraju. Na terenie starych i zdenudowanych pasm górskich doszło do znacznego potrzaskania ich kształtów - teraz w krajobrazie doszło do powstania zrębów, zapadlisk tektonicznych i rowów tektonicznych. Procesem towarzyszącym tym ruchom był gwałtowny wulkanizm - na porządku dziennym były m.in. wylewy law bazaltowych na obszarze wysp Hebrydów, w paśmie Gór Kaledońskich i na terenie Irlandii Północnej. Rezultatem zlodowaceń plejstoceńskich, które aż 4 razy nawiedziły Wyspy Brytyjskie (maksymalnie aż do doliny Tamizy), było ukształtowanie form rzeźby polodowcowej - powstały żłoby, cyrki i szerokie doliny polodowcowe w pasmach górskich, moreny i sandry w strefie nizin..
Najwyraźniej zaznaczającym się na horyzoncie krajobrazem górskim odznacza się Szkocja - w jej północno - zachodniej części występują silnie rozczłonkowane poprzez doliny rzeczne Góry Kaledońskie (Carn Eige z wysokością 1182 m n.p.m.), w środkowej części tej krainy geograficznej spotykamy granitowe wzniesienia Grampianów (Ben Nevis o wysokości 1343 m n.p.m. jest najwyższym szczytem Wielkiej Brytanii), graniczące z Górami Kaledońskimi poprzez rów tektoniczny Glen More jak również głęboko wcięte w kontynent zatoki: Firth of Lorne i Moray Firth. Na południu obszaru rozciąga się malownicza Wyżyna Południowoszkocka ( o wysokości do 840 m n.p.m.), którą budują głównie skały osadowe, z fragmentarycznie występującymi intruzjami magmowymi. Pomiędzy górami Grampian a Wyżyną Południowoszkocką znajduje się rozległa Nizina Środkowoszkocka, będąca typowym rowem tektonicznym ( o długości prawie 320 km, a szerokości do 80 km), ograniczona od strony północnej i południowej barierą uskoków oraz pasmem wzgórz o genezie wulkanicznej.
Anglia jest największą powierzchniowo częścią Wielkiej Brytanii. To region o charakterze wyżynno-górskim na północnym - zachodzie i nizinnym ze wschodu oraz południa. W części północnej tej krainy znajduje się granitowe i wulkaniczne pasmo Cheviot ( o wysokości dochodzącej do 816 m n.p.m.) stanowiące historyczną granicę pomiędzy Szkocją i Anglią. W kierunku południowo - zachodnim od wzgórz Cheviot rysuje się krystaliczny masyw G. Kumbryjskich ( ze szczytem Scafell o wysokości 978 m n.p.m.), a w kierunku południowym rozciągają się Góry Pennińskie (ze szczytem Cross Fell o wysokości 893 m n.p.m.), które budują przede wszystkim piaskowce oraz wapienie z zaawansowaną rzeźbą krasową. Niziny wschodnich i południowych terenów Anglii są rozległą płytą pochodzenia mezozoicznego, posiadającą liczne synkliny, wypełnione grubą warstwą osadów trzeciorzędowych oraz utworów polodowcowych. Rzeźba powierzchni falistych równin zaburzona jest występowaniem ciągów wzgórz morenowych i wzgórz wapiennych (o wysokości do 350 m), które są wychodniami osadów okresów jury i kredy. W kierunku południowym od Gór Pennińskich znajduje się nizina Midlands, której granicę na południowym - wschodzie wyznacza próg jurajski (ciąg wzgórz Cotswold, Northampton). Na wschodzie Anglii rozciąga się nizina Fennland a na obszarze południowo - wschodnim rozpościera się Basen Londyński, ograniczony progami kredowymi. Są nimi od północnego - zachodu wapienne wzgórza Chiltern i East Anglian, od południa - North Downs (o wysokości do 294 m). Rejon południowy od Basenu Londyńskiego zajęty jest przez płaską antyklinę Weald, ograniczoną z południa przez pasmo wzgórz South Downs, zbudowanych z wapieni, z zachodu zaś wapienną równiną Salisbury. Kopulaste, granitowe i wapienne wzniesienia Półwyspu Kornwalijskiego mieszczą się na południowym - zachodzie Anglii.
Zachodnie tereny Wielkiej Brytanii zajmowane są przez Walię. Jest to region przeważnie górzysty. Największe obszary tej krainy geograficznej zajęte są przez stare masywy Gór Kambryjskich ( ze szczytem Snowdon o wysokości 1085 m n.p.m.), ukształtowane w postaci szerokich i płaskich grzbietów z południa i ostrych, urozmaiconych rzeźbą polodowcową grzbietów z północy.
Znaczna część Irlandii Północnej zajęta jest przez pasma górskie, które stanowią przedłużenie masywów kaledońskich z terenów szkockich. Te pasma to na północy Sperrin i Antrim, na południowym - wschodzie - Tourne ( Slieve Donard o wysokości 852 m n.p.m. - najwyższy szczyt Irlandii Północnej). Środkowa część tej krainy geograficznej zajęta jest przez tektoniczną nizinę, pokrytą lawami bazaltowymi i osadami polodowcowymi.
Pas wybrzeża Wielkiej Brytanii jest silnie rozczłonkowany, o długości około 7500 km. Charakterystyczną cechą pasa wybrzeża są głęboko wcięte w stały ląd zatoki (najbardziej znane z nich to: Kanał Bristolski, Cardigan, Zatoka Liverpoolska, Firth of Clyde, Firth of Forth, Moray Firth) oraz szerokie estuaria rzeczne, które w czasie przypływu podnoszą swój średni poziom wody nawet o kilka metrów. Wielkość amplitudy pływów na wybrzeżu Wielkiej Brytanii kształtuje się od: 14 m - Kanał Bristolski, 8 m - ujście rzeki Mersey do Zatoki Liverpoolskiej, 6 m - estuarium Tamizy, 1 m - północne wybrzeża Irlandii Północnej. Różna budowa geologiczna powoduje znaczną różnorodność w typach wybrzeży - spotkać tu można zarówno strome klify, o najwyższych wysokościach w zachodnich partiach Półwyspu. Kornwalijskiego - do 200 m jak i na terenie Szkocji i północno - zachodniej Anglii wybrzeża fiordowe, na terenie Walii i Półwyspu Kornwalijskiego wybrzeża riasowe, a we wschodniej Anglii wybrzeża typu akumulacyjnego.
Warunki klimatyczne kraju generowane są charakterystycznym wyspiarskim położeniem, a zwłaszcza sąsiedztwem przepływającego u wybrzeży ciepłego Prądu Północnoatlantyckiego, będącego przedłużeniem Prądu Zatokowego. Opływa on Wyspy Brytyjskie na północy i zachodzie powodujący występowanie na terenie kraju warunków klimatu umiarkowanego ciepłego, wybitnie morskiego, pomimo geograficznego położenia w strefie wysokich szerokości geograficznych (pomiędzy 49°58' a 60°45'N). Ogrzewające działanie prądu widoczne jest szczególnie zimą, powodując niewielkie amplitudy w rocznych temperaturach, wahające się od 8°C w zachodniej części kraju do 12°C we wschodnich rejonach. Wielka Brytania przez wieszczą część roku leży w strefie cyrkulacji zachodniej - tam napływają masy wilgotnego powietrza znad oceanu (w czasie zimy z Niżu Islandzkiego, w lecie z Wyżu Azorskiego. W czasie przemieszczania się niżów barycznych w zimie wieją silne wiatry, o sile nawet huraganowej. Wartość średniej temperatury powietrza w styczniu wynosi -3°C na północnym - zachodzie, około 3°C na północnym - wschodzie i około 7°C na południowym - zachodzie, w lipcu zaś od 17°C na terenie Basenu Londyńskiego do 12-13°C w północnych rejonach Szkocji. Obfitość opadów zaznacza się corocznie, zwłaszcza są to opady deszczu. Średnia wysokość rocznej sumy opadów zawiera się w przedziale od 3000 mm na terenie szkockich gór do 1000 mm na terenie zachodniej Anglii i ponad 700 mm na jej wschodnich obszarach. Około 60% wszystkich opadów w roku spada w miesiącach październik - styczeń. Wiosną jest najmniej opadów, ale częstym zjawiskiem są zamglenia, latem w strefie wybrzeża, zimą i jesienią na obszarze wysp.
Gęstość sieci rzecznej na terenie Wielkiej Brytanii jest bardzo wysoka. Rzeki Wielkiej Brytanii nie są rzekami długimi, posiadają za to wyrównane stany wód w roku. Największą i najbardziej znaną rzeką jest Tamiza (o długości 338 km i powierzchni dorzecza 11,4 tys. km2). Płynie ona przez Basen Londyński i uchodzi do Morza Północnego poprzez szerokie na 7-8 km estuarium. W wodach Morza Północnego gubią swój bieg również inne rzeki brytyjskie: Trent (o długości 274 km) i Ouse oraz Tees, Tyne, Tweed. W Morzu Irlandzkim kończą bieg: Mersey, w wodach Kanału Bristolskiego - Severn ( o długości 290 km), a w wodach Zatoki Firth of Clyde - główna rzeka Szkocji - Clyde. Znaczna ilość rzek została sztucznie uregulowana, zbudowano wiele śluz, zapor, obwałowań koryt rzecznych) i skanalizowana. Większa część kanałów została zbudowane już w końcu XVIII w. Kanały te łączą Tamizę z rzeką Avon (uchodzi do Kanału Bristolskiego), Mersey z rzeką Ouse i Trent. Na rzekach wyznaczono wiele szlaków wodnych, łączących wody Morza Irlandzkiego z wodami Morza Północnego. Zbudowany w XIX w. na terenie Szkocji Kanał Kaledoński (o długości 97 km) łączy zatokę Moray Firth ( na Morzu Północnym) i Firth of Lorne (na Oceania Atlantyckim). Transport śródlądowy na rzekach służy zaopatrzeniu ludności i zakładów przemysłowych w wodę. W szerokich estuariach rzek buduje się porty morskie. Wielka Brytania posiada swój przepiękny rejon pojezierny z dużą liczbą jezior, zwłaszcza jezior pochodzenia polodowcowego, w rejonie gór Szkocji, Gór Kumbryjskich, północnej części G. Kambryjskich oraz na terenie Irlandii Północnej. Największe jezioro to Lough Neagh (o genezie tektoniczno-polodowcowej, powierzchni 396 km2) na terenie Irlandii Północnej, za nim w klasyfikacji są: jezioro Loch Lomond ( o powierzchni 71 km2 i głębokości do 200 m), Loch Ness i Monar (będące najgłębszym jeziorem w kraju, o głębokości do 310 m) na terenie Szkocji oraz Windermere w rejonie Gór Kumbryjskich na terytorium Anglii.
W wielu miejscach Wielkiej Brytanii naturalna szata roślinna została zastąpiona uprawami rolnymi, łąkami i pastwiskami. Lasy porastają około 9,9% powierzchni państwa, głównie o charakterze zbiorowisk wtórnych, będących rezultatem sztucznego zalesiania. Jedynie w niektórych rejonach Anglii i Walii rosną naturalne lasy liściaste, dębowe i bukowe, w Szkocji spotykamy naturalne zbiorowiska lasów iglastych a na terenie Półwyspu Kornwalijskiego, w rejonie najcieplejszym, spotkać możemy lasy z gatunkiem dominującym dębem korkowym i wawrzynem. Charakterystyczne dla obszaru Wielkiej Brytanii są zbiorowiska roślinne torfowisk oraz wrzosowisk (krzewinkowych zespołów wrzosów i wrzośców), które porastają bardzo szczelnie stoki gór Szkocji, Walii, Irlandii Północnej i północnej Anglii, zastępując wytrzebione i wykarczowane lasy. W partiach szczytowych gór na północy Wielkiej Brytanii spotykamy murawy alpejskie. W krajobrazie terenów rolniczych, szczególnie w Anglii, zaznaczają się liczne lasy, pomiędzy polami uprawnymi.
Góry Wielkiej Brytanii pokryte są mało żyznymi glebami kamienistymi i żwirowymi: bielicami iluwialno-żelazistymi na terenach szkockich, brunatnymi wyługowanymi na terenie północnej Anglii, Walii i Irlandii Północnej. Często zdarza się, że wraz z górskimi glebami bielicowymi i brunatnymi spotykane są gleby torfowe. Na obszarach nizinnych występują żyzne gleby brunatnie i płowe, ukształtowane na podłożu iłowym, gliniastym i piaskowych utworów polodowcowych. Na znacznej powierzchni wschodniej Anglii spotykamy gleby oglejone, ukształtowane na skale macierzystej z bezwęglanowych glin oraz iłów. Rędziny o wysokim stopniu żyzności ukształtowały się na wapieniach mezozoicznych, głównie w rejonie równiny Salisbury i progów denudacyjnych.
W parkach krajobrazowych, rezerwatach przyrody i parkach narodowych chroni się około 47 tys. km2 cennej przyrodniczo powierzchni Wielkiej Brytanii, a więc 19% powierzchni kraju. 10 parków narodowych (7 na terenie Anglii, 3 na terenie Walii) powstało w 1951. Największymi parkami narodowymi na terenie Wielkiej Brytanii są: Lake District (powierzchnia około 2200 km2) w Górach Kambryjskich, w którym chroni się górskie jeziora polodowcowe, Snowdonia ( o powierzchni 2170 km2) w północnej części Gór Kambryjskich, Pembrokeshire Coast (o powierzchni 1590 km2) na terenie południowej Walii oraz Peak District ( o powierzchni 1404 km2) na południu Gór Pennińskich. Największa liczba parków krajobrazowych znajduje się na terenach o niewielkim zaludnieniu w górach Szkocji.
Wielka Brytania to kraj wielonarodowościowy, w którym dom znalazły 4 główne grupy narodowościowe o wciąż zaznaczającej się odrębności etnicznej i kulturowej. Rdzennych Anglików jest około 76% ogółu ludności, Szkotów - 9%, Irlandczyków - 4% i Walijczyków - ok. 5%. Na terenie Szkocji, Walii i Irlandii Północnej za wyjątkiem języka angielskiego używa się również języka celtyckiego. Osób, które porozumiewają się językiem szkockim, walijskim i irlandzkim jest z roku na rok coraz mniej. Na Wyspach Normandzkich języki urzędowe to angielski i francuski. Największy napływ imigrantów, zwłaszcza w latach 50. i 60., miał miejsce z terytorium Azji (Hindusów, Pakistańczyków, Arabów, Cypryjczyków), Afryki (głównie Afryki Wschodniej) i Ameryki Środkowej. Było to wynikiem rozpadu imperium brytyjskiego. Od lat 90. wzrasta liczba imigrantów z Hongkongu i RPA. Brytyjczycy są najczęściej chrześcijanami: w 1990 anglikanów (wyznawców narodowego Kościoła anglikańskiego) było 20,2% w ogóle ludności wierzącej, prezbiterian (członków prezbiteriańskiego Kościoła szkockiego) - 14,2%, katolików (zwłaszcza w Szkocji i Irlandii Północnej) - 21,4%, metodystów (5,3%) i baptystów(2,6%). Imigranci są głównie wyznania islamskiego (10,9% wszystkich wierzących), są również sikhowie (4,3%), hindusi (1,5%). Aż 16% ludzi nie opowiada się za żadną wyznawaną religią. Przyrost naturalny ludności brytyjskiej jest nieznaczny, poniżej 2 promili. Współcześnie obserwujemy powszechny proces starzenia się społeczeństwa - ludności w wieku do 14 lat jest jedynie 19 %, wieku 15-64 lata 65 % a w wieku powyżej 64 lat - 16 %. Taką sytuację w społeczeństwie kształtuje niski przyrost naturalny i wydłużający się czas trwania życia (mężczyźni żyją około 73 lat, kobiety dłużej, bo około 79 lat). Procent ludzi młodych posiada najwyższą wartość wśród ludności migrującej, zwłaszcza wśród imigrantów z Azji, u których ciągle kultywowana jest tradycja posiadania i zakładania rodzin wielodzietnych. Brytyjskich kobiet jest więcej aniżeli mężczyzn (104 kobiet przypada na 100 mężczyzn). Wielka Brytania jest jednym z państw Europy, charakteryzującym się wysoką wartością wskaźnika gęstości zaludnienia. Na 1 km2 przypada 247 mieszkańców (dane z 2003 roku). Rozmieszczenie ludności charakteryzuje się znaczną nierównomiernością - około 50 % ludności zamieszkuje środkową i południową Anglię (gęstość zaludnienia powyżej 400 mieszkańców na km2, a na terenie Basenu Londyńskiego - powyżej 1000 osób na km2). Wysokim stopniem zagęszczenia ludności odznacza się również Nizina Środkowoszkocka jak również południowa Walia. Najmniejsza gęstość zaludnienia występuje w wyludniających się regionach górskich i wyspowych Szkocji (wyspy: Hebrydy, Szetlandy, Orkady) - mniej niż 20 osób na km2.
Zapoczątkowany w XIX w. proces urbanizacji wpływa na wzrost liczby mieszkańców miast. U progu XIX w. miasta zamieszkiwane były przez ponad 50% ludności, w 1971 roku w miastach mieszkało 77%, a już w 1990 roku aż 92% - jest to jedna z najwyższych wartości w skali światowej). Równocześnie wraz z koncentracją różnorodnych gałęzi przemysłowych na terenach okręgów górniczych i w granicach miast portowych powstały rozległe strefy zurbanizowane. Największymi zespołami miejskimi są: Wielki Londyn (zamieszkiwany przez 7 mln mieszkańców), West Midlands (zamieszkiwany przez 2,6 mln, głównie w Birmingham), Manchester (zamieszkiwany przez 2,6 mln) i West Yorkshire (zamieszkiwany przez 2 mln, głównie w Leeds) oraz Glasgow (w aglomeracji Central Clydeside), Liverpool (Merseyside), Newcastle upon Tyne (Tyne and Wear) jak również Sheffield (South Yorkshire, zamieszkiwany przez 1 mln mieszkańców). Wraz z procesem dekoncentracji dużych miast (a więc odpływem ludzi z dzielnic położonych w centrum ośrodków miejskich na peryferia) ma miejsce wyludnianie się terenów w historycznych granicach administracyjnych. Pociąga to za sobą wzrost terytorialny terenów stref wokół miast z cechami charakterystycznymi: niską, jednorodzinną zabudową. Współczesna aglomeracja londyńska wraz z włączoną do niej strefą podmiejską posiada powierzchnię 1580 km2 i zamieszkiwana jest przez ponad 12 mln obywateli. Lata 60. to okres powstawania nowych miast (tak powstały miasta: Basildon, Harlow, Garden City, Corby i Telford w Anglii, East Kilbride i Irvine w Szkocji), które miały za zadanie pełnić funkcję mieszkaniowo-usługową. Dziś są to ośrodki nowoczesnych gałęzi przemysłu (zwłaszcza przemysłu elektronicznego). Struktura zatrudnienia ludności nie jest stała, zachodzą w niej powolne zmiany. Zaznacza się spadek zatrudnienie w przemyśle (zwłaszcza w przemyśle ciężkim) i budownictwie. Zmniejsza się również zatrudnienie w sektorze rolniczym i rybołówstwie (do 2,0%), wzrost notuje się natomiast w sektorze usługowym (do 64%), zwłaszcza w sektorach: finansowym, handlowym i ubezpieczeniowym. Rośnie stopa bezrobocia, co jest wynikiem recesji gospodarczej.
Wielka Brytania to kraj o wysokim stopniu rozwinięcia. Stanowi potęgę gospodarczą w skali światowej. Ze względu na wysokość wartości PKB (1404 mld dol. amerykańskich - 1999)mieści się na 6 miejscu w światowej klasyfikacji i 4 w Europie, ustępując miejsca jedynie Niemcom, Francji i Włochom. Wartość produktu krajowego brutto przypadającego na 1 mieszkańca wynosi około 16,3 tys. dolarów. U progu XIX w. Wielka Brytania stanowiła największą potęgę przemysłową, wytwarzając około 40% produkcji przemysłowej świata, jak również potęgą handlową i morską. Od początków XX w., a w szczególności po zakończeniu II wojny światowej spadła pozycja Wielkiej Brytanii w udziale gospodarczym świata. W latach 1950-70 jej współudział w produkcji przemysłowej krajów kapitalistycznych spadł z około 12% do około 6%, a w latach 80. nawet do 4%. Było to wynikiem powolnego tempa wzrostu oraz długotrwałego okresu recesji gospodarczej (zwłaszcza w latach 70. i u progu lat 90.). W 1973 roku rozpoczął się proces integracji gospodarczej Wielkiej Brytanii i krajów EWG. Powolne tempo wzrostu gospodarczego było wynikiem niewielkiej, jak na kraj rozwinięty, akumulacji PKB (15% - 1993, w Japonii zaś zakumulowano około 30% PKB) jak również zmniejszającym się rynkiem zbytu dla krajowych produktów, które były niestety mniej nowoczesne niż produkty amerykańskie, japońskie i niemieckie. Wciąż Wielka Brytania utrzymuje się w czołówce eksporterów kapitału (prowadziła kosztowne inwestycje zagraniczne na terenie krajów Zatoki Perskiej, Australii, wschodniej i południowej Afryki), odgrywając ważną rolę w żegludze i ubezpieczeniach. Wielka Brytania odznacza się ujemnym bilansem płatniczym w rozliczeniach międzynarodowych. Powoduje to zmniejszenie rezerw dewizowych (ok. 37 mld dol. USA - 1993) oraz kapitału w złocie (18,4 mln uncji) jak również przeprowadzanie częstej dewaluacji funta szterlinga. Gospodarka brytyjska cechuje się znaczną koncentracją kapitału i produkcji. Bank Anglii (założony w 1694 roku a upaństwowiony w 1946 roku) wraz z czterema wielkimi bankami prywatnymi: Midland Bank, Lloyds Bank, National Westminster i Barclays Bank skupiają około 80% ogółu wkładów bankowych. Sława koncernów brytyjskich, takich jak: Royal Dutch Shell (brytyjsko - holenderski koncern naftowy o wartości obrotów 104 mld dol. - 1991, 2 miejsce w świecie po General Motors), British Petroleum (branża naftowa, 58 mld dol.), Unilever (brytyjsko - holenderski koncern żywnościowy, 41 mld dol.) oraz Imperial Chemical (przemysł chemiczny) i British Aerospace (przemysł lotniczy) znana jest na całym świecie a ich marka jest gwarantem jakości i pewności. Wielkie znaczenie dla gospodarki miał sektor państwowy - w latach 1946-79 miał w swym posiadaniu górnictwo węgla, metalurgię, przemysł środków transportu i energetyki, łączność, transport kolejowy, morski i lotniczy. Dopiero od początków lat 80. rozpoczęto proces prywatyzacji wielkich przedsiębiorstw państwowych, takich jak: British Telecom (łączność), British Gas (przemysł energetyczny), British Airways (transport lotniczy), British Steel (hutnictwo). Prywatyzacją objęto również kopalnie węgla kamiennego (British Coal) oraz zakłady transportu kolejowego ( dopiero od 1994 roku). Rozwój poszczególnych dzielnic państwa odznacza się znacznym zróżnicowaniem. Największa koncentracja działalności sektora przemysłowego i usługowego ma miejsce w pasie ciągnącym się od Londynu przez Liverpool do Manchesteru i teren jego odgałęzienia ku północnemu - wschodowi, obejmujący hrabstwa metropolitalne (Wielkiego Londynu, Wielkiego Manchesteru, Merseyside, South Yorkshire, Tyne and Wear, West Midlands, West Yorkshire) oraz ich wielkie centra gospodarcze: Londyn, Birmingham, Leeds, Manchester, Liverpool i Newcastle upon Tyne. Pod względem gospodarczym rozwijają się również tereny położone w południowej Szkocji (głównie wokół ośrodka Glasgow) i południowej Walii (ośrodki Cardiff, Newport). Wciąż obszary słabo uprzemysłowione, w których rozwija się głównie rolnictwo, to tereny położone w Irlandii Północnej, północnej Szkocji, północnej Walia oraz północnej Anglii. W wytwarzaniu PKB bierze bardzo mały udział sektor rolniczy (1% - 2001), stosunkowo duży - sektor przemysłowy (wraz z budownictwem 25%) a najwyższy - sektor usługowy (74%), zwłaszcza sektor finansowy i handlowy.
Wielka Brytania stanowi kraj, posiadający najstarsze na świecie tradycje przemysłu fabrycznego. Jego początki miały miejsce w 2 połowie XVIII w. oraz na początku XIX w. W tym czasie zastosowanie nowoczesnych urządzeń (m.in. maszyny tkackiej, turbiny parowej, pieca hutniczego opalanego węglem) zaowocowało szybkim rozwojem produkcji przemysłu włókienniczego, hutnictwa i przemysłu maszynowego. Dzisiejszy rozwijający się przemysł brytyjski, w wyniku znacznego wyczerpania swych rodzimych złóż mineralnych, szczególnie złóż rud metali, zmuszony jest do przetwarzania surowców importowanych. Przemysł brytyjski produkuje wyroby charakteryzujące się wysoką jakością, ale są one poprzez wysokie koszty robocizny bardzo drogie. Ich ceny są wyższe niż ceny produktów pozostałych krajów rozwiniętych. Do lat 70. jako podstawowy surowiec mineralny, stosowany w gospodarce uważano węgiel kamienny, wydobywany na terenie 4 głównych okręgów: środkowej Anglii (tereny zagłębi Yorkshire, Derbyshire i Nottinghamshire), północno - wschodniej Anglii (Durham, Northumberland), południowej Walii oraz środkowej Szkocji. Eksploatacja złóż węgla kamiennego z roku na rok maleje (w latach 1980-92 spadło z 130 mln t do około 90 mln t) w wyniku znacznego wyczerpania się zasobów i likwidacji nierentownych, przestarzałych kopalń. Od tego momentu jako główny surowiec mineralny uważa się ropę naftową, wydobywaną z dna brytyjskiego szelfu na Morzu Północnym ( z pól naftowych: Forties, Brent, Ninian, Piper). Szacowana wielkość tych zasobów wynosi 0,5 mld t (szacunki z 1991 roku). Eksploatację tych złóż przeprowadzają koncerny Shell i amerykański Besso. Z tych pól naftowych za pomocą pięciu podmorskich rurociągów transportuje się surowiec do portów: Teesport na terenie Anglii, Cruden Bay na terenie Szkocji, Flotta na wyspach Orkadach i Sullom Voe na wyspach Szetlandach. Złoża podmorskie kryją również inny surowiec - gaz ziemny (szacowana wielkość zasobów to około 630 km3, największym polem gazowym jest Frigg). Innymi surowcami mineralnymi, wydobywanymi na terenie Wielkiej Brytanii są: rudy żelaza, sól kamienna (około 5 mln t rocznie, na terenie okręgu Crewe), sole potasowe, gips, kaolin, wapienie, piaskowce oraz granity. Pozostałe surowce pochodzą z importu: rudy żelaza importowane są ze Szwecji, Kanady, Sierra Leone), miedzi (import z Zambii), cyny (import z Malezji), boksytów ( import z Jamajki, Gujany), koncentratów cynku i ołowiu (import z Kanady i Australii), metali szlachetnych, soli potasowych i siarki. Coraz więcej energii elektrycznej jest wytwarzana przez elektrownie naftowe i gazowe oraz jądrowe kosztem zmniejszenia wykorzystania elektrowni cieplnych. Największymi elektrowniami jądrowymi są: Hinkley Point ( o mocy 1232 MW) w północnej Kornwalii, Sizewell ( o mocy 1200 MW) na północny - wschód od Londynu, Wylfa ( o mocy 1200 MW) na wyspie Anglesey na terenie Walii i Hunterston na południowy -zachód od Glasgow. Rozmiary elektrowni wodnych nie są imponujące, są budowane głównie na rzekach Szkocji. Stopień rozwoju przemysłu przetwórczego jest bardzo wysoki, rozwija się on w różnorodnych dziedzinach - przemysł maszynowy i metalowy (wytwarzający ponad 36% całkowitej wartości przemysłu przetwórczego), chemiczny (około 21%) i spożywczy (ponad 18%). Współcześnie obserwujemy spadek znaczenia tradycyjnych gałęzi przemysłowych: włókiennictwa, odzieżowego i skórzanego (do około 5%) oraz hutnictwa (ponad 4%) kosztem gałęzi bardziej nowoczesnych i zautomatyzowanych. Przemysł maszynowy i metalowy wytwarza szeroki asortyment produkcji, głównie urządzenia wykorzystywane w górnictwie (m.in. przy wydobyciu ropy naftowej), energetyce, hutnictwie, przemyśle chemicznym (wyposażenie rafinerii i petrochemii), a także specjalizuje się w produkcji obrabiarek, maszyn dla przemysłu włókienniczego, środków transportu, sprzętu elektronicznego. Wielka Brytania jest potentatem w wytwarzaniu środków transportu. Na całym świecie znane są marki koncernów: British Leyland, British Motor Holdings, Ford-Dagenham i Chrysler-Rostes, w których współudział posiada kapitał amerykański. W roku 1994 Wielka Brytania mogła się poszczycić liczbą 1,5 mln sztuk wyprodukowanych samochodów osobowych oraz około 230 tys. sztuk samochodów ciężarowych. Największe zakłady przemysłowe produkujące samochody zlokalizowane są na terenie Londynu, Birmingham-Coventry, Oksfordu i Workington. Coraz bardziej na znaczeniu zyskuje przemysł lotniczy, zajmujący się produkcją samolotów cywilnych i wojskowych, rakiet oraz helikopterów, z zakładami zlokalizowanymi w okolicach Londynu, Coventry i Bristolu. Wielowiekowa tradycja wpisana jest w historię przemysłu stoczniowego - już w początkowych latach XX w. Wielka Brytania była producentem 60% światowej produkcji statków. Ogromne stocznie, zlokalizowane w Glasgow, Greenock, South Shields, Hull i Belfaście stały się konkurencją dla przemysłu stoczniowego japońskiego, koreańskiego czy tajwańskiego. Współcześnie Wielka Brytania specjalizuje się w produkcji okrętów i łodzi podwodnych, napędzanych napędem atomowym. Zmniejszyło się znaczenie przemysłu produkującego tabor kolejowy, który tu na terenie wyspiarskim odegrał największe znaczenie w uprzemysłowieniu kraju. Wysoka dynamika produkcji charakteryzuje przemysł elektroniczny, specjalizujący się w produkcji odbiorników telewizyjnych, komputerów i urządzeń biurowych oraz sprzętu gospodarstwa domowego. Fabryki te zlokalizowane są na terenie okręgu Wielkiego Londynu i Wielkiego Manchesteru. Coraz pewniej na rynku trzyma się przemysł chemiczny a zwłaszcza przeróbka ropy naftowej. Największymi rafineriami, przerabiającymi ropę naftową, są zlokalizowane w portach: Dundee, Port Carence, Teesport, Londyn - nad estuarium Tamizy, Milford Haven, Stanlow, Fawley. Ten surowiec dostarczany jest do przeróbki za pomocą podmorskich rurociągów oraz statkami importującymi ją z krajów Bliskiego Wschodu. Zakłady przetwarzające produkty na żywność - młyny, przetwórnie mięsa, owoców, używek wybudowano w sąsiedztwie portów, gdyż często surowce do przemysłu spożywczego sprowadzane są drogą morską zza granicy. Przemysł browarniczy rozwinął się w niedalekiej odległości od potencjalnych rynków zbytu (Manchester, Liverpool, Belfast), gorzelnie produkujące whisky - przeważnie na terenie Szkocji i Irlandii Północnej. Hutnictwo żelaza, tak prężnie rozwijające się od drugiej połowy XVIII w., zlokalizowano w pobliżu miejsc wydobywania węgla kamiennego - zwłaszcza na terenie środkowej Anglii. Tam działają stare huty, nowe zaś wzniesiono w portach, do których dowozi się rudy żelaza i złom, są to: Newcastle upon Tyne i Middlesbrough w północno - wschodniej Anglii, Newport w południowej Walii, Glasgow na terenie Szkocji. Stal już od 15 lat nie zmienia swego poziomu - w roku produkuje się jej około 16 mln ton. Lokalizacja hut metali nieżelaznych również związana jest z bliskością portu, huty miedzi powstały w Liverpoolu, Port Talbot i Glasgow, huty cynku i ołowiu - w Newcastle upon Tyne, Manchesterze i Bristolu, huty aluminium - w Fort William, Swansea. Jednakże proces uprzemysłowienia i komputeryzacji produkcji niekorzystnie odbił się na najstarszej gałęzi brytyjskiej produkcji - a mianowicie na włókiennictwie. Spadła wielkość produkowanych tkanin, zamknięto wiele fabryk, zwłaszcza na terenach dawnych okręgów włókienniczych: w Manchesterze, Liverpoolu, Leeds). Wciąż jeszcze na fali utrzymuje się duży ośrodek przemysłu odzieżowego, jakim jest Londyn. Zakłady przemysłu drzewnego i papierniczego produkują z wykorzystaniem importowanej tarcicy i celulozy, sprowadzanych ze Skandynawii i Kanady. Tak jak Stany Zjednoczone, Niemcy, Francja i inne kraje zachodnioeuropejskie, Wielka Brytania ogranicza znaczenie starych okręgów przemysłowych a dąży do zwiększenia znaczenia nowopowstałych okręgów, zlokalizowanych w sąsiedztwie portów i na terenie stref podmiejskich wielkich aglomeracji miejskich. Najpotężniejszym okręgiem przemysłowym pozostaje Londyn, dostarczający około 20% krajowej produkcji przemysłowej.
Rolnictwo brytyjskie nie odgrywa pierwszoplanowej roli w gospodarce kraju. Produkcja rolna zaspokaja jedynie 40% krajowych potrzeb. Powierzchnia użytków rolnych to 72,3% powierzchni kraju. Największym areałem gruntów ornych może poszczycić się Anglia (około 40% powierzchni regionu). Produkcja odbywa się przeważnie na średnich i dużych gospodarstwach rolnych (prawie połowa ogólnej liczby gospodarstw rolnych ma większą powierzchnię niż 20 ha). Rolnictwo brytyjskie jest wysoce zmechanizowane (1 ciągnik przypada na obróbkę 35 ha użytków rolnych) i wyspecjalizowane. Hodowla zwierząt jest dostarczycielem prawie 60% całkowitej wartości produkcji rolnej kraju. W górach Szkocji, Walii i północnej Anglii hoduje się owce (szacunkowa ilość pogłowia to 29 mln sztuk - dane z 1994), na pogórzu i na terenach nizinnych hoduje się bydło (około 12 mln sztuk) zwłaszcza z gatunku bydła mlecznego. Na terenie południowo - wschodniej Anglii i Irlandii Północnej farmerzy zajmują się hodowlą trzody chlewnej. Najpowszechniejsza jest jednak hodowla drobiu. Rolnictwo posiada charakter intensywny - uprawiana jest głównie pszenica (na terenach południowo - wschodniej Anglii), jęczmień i owiec, jak również buraki cukrowe (tereny wschodniej Anglii) i rzepak. Znacznej wielkości gospodarstwa warzywne zlokalizowane są wokół dużych ośrodków miejskich. Południe Anglii może poszczycić się dobrze rozwiniętym i przynoszącym znaczne korzyści ogrodnictwem i sadownictwem ( powszechna jest uprawa truskawek, jabłoni, grusz). Rozwinięte jest również rybołówstwo o charakterze przybrzeżnym i dalekomorskim - głównie połowów dorszy i śledzi.
