Morze Bałtyckie - topografia dna, zasolenie, temperatura, ruchy wody, typy wybrzeży, flora i fauna

Środowisko Bałtyku.

Bałtyk to morze śródziemne w północnej części kontynentu europejskiego. Jest ono otoczone przez Półwysep Skandynawski oraz brzegi środkowej Europy i wschodniej ,pozostając w połączeniu z Wszechoceanem przez liczne ale wąskie cieśniny Danii: cieśninę Sund, oraz Mały i Wielki Bełt, także Kattegat i tymiż wodami Kattegatu oraz tzw. Skagerraku (nazwa pochodzi od trasy Skagen aż do Marstrand). Uwzględniając badania prowadzone przez Międzynarodowe Biuro Hydrograficzne w Księstwie Monaco z roku(1953) , to właśnie terytorium Morza Bałtyckiego zostało ograniczone tylko do linii biegnącej poprzez południowe krańce cieśnin: Sund z Wielkim i Małym Bełtem (cieśniny). Zazwyczaj jako granicę zachodnią Morza Bałtyckiego uznaje się progi w innych cieśninach Danii, a więc: Darsser (o głębokości około 15 metrów) w cieśninie Wielki Bełt, i Drogen (o głębokości około 7 metrów) to cieśnina Sund.

Bałtyk to małe morze, jego powierzchnia stanowi około 400 tys. km2.a średnia głębokość to mniej więcej 55 metrów (natomiast głębokość maksymalna to 460 metrów), co pozwala wyliczyć objętość na około 20 tys. km3. Małe połączenie morza z otwartym oceanem, stosunkowo mała średnia głębokość, oraz wydłużony kształt morza sprawiają iż jest ono specyficzne i wymaga szczegółowej analizy.

.Do Bałtyku uchodzi około 250 rzek z Europy, na przykład:. Newa, nasza Wisła, rzeka Kemi, Göta, czy Niemen, Odra, rzeka Lule, oraz Angerman, czy chociażby rzeka Dźwina. Zlewisko Bałtyku zajmuje teren około 17% powierzchni Europy. Rozwój Bałtyku był ściśle związany z topnieniem lodowca podczas ostatniego zlodowacenia i ruchami izostatycznymi w Europie.

Badając topografię współczesnego Morza bałtyckiego należy zauważyć iż jest ono następstwem kilku procesów i oddziałujących czynników, które to były ściśle powiązane ze zlodowaceniem.

Do tych czynników zaliczamy: Proces cofania się lądolodu, inaczej ujmując po prostu powolne topnienie lodowca, który znajdował się w Skandynawii. Dlatego też wyzwalały się duże masy wód, które następnie spływały rzekami na przedpolu lądolodu w kierunku na południe oraz na zachód, wypełniając liczne zagłębienia terenu. Niszcząca (inaczej można powiedzieć- żłobiąca) rola lądolodu, jest zachowana w postaci głębokich podłużnych zagłębień zwanych rynnami , to objęło cały obszar Bałtyku.

Duży nacisk masy lodu wywołał częściowe pogrążanie skorupy Ziemi w plastycznym podłożu( ruchy pionowe). Czego było przedostanie się wód oceanicznych z otwartego zbiornika oceanu od strony zachodniej. Kiedy lądolód ponownie zaczął topnieć a teren Skandynawii był pod znacznie mniejszym ciśnieniem, to jego równowaga izostatyczna była zachwiana a nastąpił ruch bardzo powolny , stopniowy w kierunku odwrotnym, taki ruch odbywa się do dziś.

Uwzględniając topograficzne dane, bardzo dobrze ukształtowaną linie brzegową, występowanie wielu wysp a także bogatą rzeźbę dna Bałtyku, można tutaj wyznaczyć trzy akweny inaczej(baseny): tzw. południowy czyli Basen Bornholmski, basen środkowy czyli Basen Gotlandzki oraz basen północny inaczej Basen Botnicki.

I tak Basen Bornholmski ma Głębię Arkońską, której głębokość wynosi ponad 50 metrów, a jej zasięg rozciąga się do wyspy Bornholm, inna nieco rozleglejsza oraz głębsza to Głębia Bornholmska, a jej maksymalne zagłębieniu wynosi 105 m, występuje ona na wschód od Bornholmu. Od kierunku północnego łączy głębie tzw. Rynna Bornholmska, znajdująca się pomiędzy Bornholmem i wybrzeżem Szwecji. Rynny są bardzo charakterystycznym elementem w topografii dna Morza Bałtyckiego, a są to podłużne zagłębienia łączące ze sobą rozległe głębie morskie. Z kolei Basen Gotlandzki to bardzo rozległy i głęboki akwen, mający południkowy przebiegu, jego zasięg obejmuje rejon do Wysp Alandzkich oraz tzw. szkier fiński, oddzielający basen od Akwenu Botnickiego. Rozległa Głębia posiada maksymalne zagłębieniu, które wynosi 250 m, znajduje się na wschód wyspy Gotlandia, oraz troszeczkę na północny-zachód; pomiędzy Gotlandią a stolicą Szwecji-Sztokholmem jest największa głębia Bałtyku czyli tzw. Jama Landsort (na głębokości 459 m). Południowy rejonie Akwenu Gotlandzkiego to tzw. Głębia Gdańska (głębokość 113 metrów), która jest złączona z omawianą już Głębią Bornholmską tzw. Rynną Słupską( od miasta Słupsk). Dwa wymienione baseny mają rozległy zasięg natomiast obszar Bałtyku właściwego tworzy tzw. Basen Botnicki który można nazwać wielką zatoką, podzieloną wypiętrzeniem skalnym dna morskiego, które średnio wynosi 30 do 50 metrów poniżej powierzchni wody; ma on na 2 rejony: rejon południowy, dużo głębszy, o maksymalnej głębokości do 294 metrów( inaczej jest to Morze Botnickie) oraz rejon północny czyli Zatokę Botnicką, gdzie maksymalne .Głębie rynny są bardzo szczególnie znane w topografii dna morskiego, i razem z licznymi wyniesionymi (inaczej ławicami)np. (Odrzana a jej minimalne głębokości to 6 metrów czy Orla tu głębokości sięgają około 5 m, Słupska 8 metrów i wreszcie Hobufg - głębokość 12 m czy środkowa 9 metrów) które są resztą moren, co udowadnia wpływy lodowca, wyraźnie ukazanych w rzeźbie Morza Bałtyckiego. Stąd przyrodnicza regionizacja wód morza wynika z polodowcowej rzeźby. Zatoki Bałtyku też posiadają dno urozmaicone. Zatoka Fińska posiada głęboką rynnę (o średniej głębokości 100 metrów, a maksymalnej 123 metrów). Z kolei Zatoka Ryska to akwen płytki o średniej głębokości 23 metry a maksymalnej głębokości pośrodku akwenu dochodzi do62 m. Bałtyk Południowy ma jeszcze dodatkowo dwie małe zatoki, tzw. : Pomorską (tu głębokość największa sięga 15 metrów) oraz Gdańską (największa głębokość 116 metrów) które posiadają duże połączenie z Morzem Bałtyckim czy specyficzne zalewy przybałtyckie, które są płytkie ,ich głębokość sięga zaledwie kilka metrów, mają one sporą powierzchnię i wąskie połączenie z wodami Bałtyku, więc: Zalew Szczeciński, mający powierzchnię 678 km2 oraz Zalew Wiślany o powierzchni 838 km2 czy Zalew Kuroński o powierzchni1613 km2. Morze Bałtyckie posiada dużo wysp, a największe wyspy to Fionia, wyspa Zelandia i Lolland oraz wyspa Falster czy inne , chociażby wyspa Bornholm i Rugia, czy Gotlandia i Olandia, oraz Sarema, Hiuma .

Bałtyk jest morzem chłodnym. Temperatura jest uzależniona od położenia-szerokości geograficznej, oraz od stopnia zasolenia wody (i tak woda słabo zasolona szybciej zamarza). Temperatura w wodach południowej części Bałtyku wynosi od 0°C (zima) do 18°C ( lato), natomiast średnio w zatokach aż +22°C. Powierzchniowe wody latem mają średnio temperaturę miedzy 15 a 23 stopnie, zimą natomiast poniżej 0 stopni. Wody Zatoki Botnickiej oraz Fińskiej zamarzają w zimie. Ale ostatnio zamarza tylko północna część. Jest to związane ze zmianami klimatycznymi, oraz ruchliwością morza, każdego roku płynie po jego wodach około 7000 statków, poza tym do Bałtyku dostają się liczne ciepłe wody z dużych miast (dla przykładu na wybrzeżu bałtyckim leży aż 7 kilku milionowych konurbacji miejskich, zatem morze jest zanieczyszczone przez substancje ropopochodne), dlatego woda również nie zamarza, do tego jeszcze człowiek wykorzystuje lodołamacze, nie pozwalając morzu zamarznąć. Uwzględniając trudną wymianę wód pomiędzy Morzem Bałtyckim i Atlantykiem a także dopływ wody słodkiej rzekami to powierzchniowe wody mają niskie zasolenie, wynosi ono średnio 7promila .Zasolenie wód jest większe gdy większa głębokość (nawet 15 - 17 promili), dla przykładu zasolenie w dolnych częściach cieśnin duńskich mają około 20 promili, Głębi gdańskiej-to 13-14 promili, natomiast w Zatoce Botnickiej czy Fińskiej-między 5 a 8 promili. Zasolenie Bałtyku jest 5 razy mniejsze niż wszystkich wód oceanicznych, poza tym w klimacie chłodnym jest niższe parowanie.

Wyróżniamy 4 podstawowe typy wybrzeża Morza Bałtyckiego. Najczęściej spotykamy wybrzeże zalewowo - mierzejowe ( inaczej plaża). Plaża tworzy się kiedy morze zalewa obszary nisko ułożone. Dodatkowo nad Bałtykiem występują tzw. wiatry zachodnie przez co powstają prądy przybrzeżne, przenoszące wzdłuż całego wybrzeża piasek oraz muł. Na wybrzeżu gromadzi się piasek tworząc wały piaszczyste( mierzeje). W pewnych częściach wybrzeże ma postać klifu (tam gdzie są twarde skały), w Polsce w rejonie Wyspy Wolin, Gdyni, czy Jastrzębiej Góry, także w Estonii. W czasie sztormów fal przybojowa uderza z dużą siłą w klif. Wskutek licznych naporów fal brzeg się niszczy, a resztę materiału skalnego zabiera morze( brzeg się cofa). Kolejny typ wybrzeża to fiordy i wybrzeże szkierowe ( spotykane na przykład w Szwecji czy Finlandii.

Ruchy wód morskich: Fale wywołane wiatrem na Morzu Bałtyckim mają około 3 metry wysokości, ale podczas sztormu wysokość waha się między 4-5 m, natomiast długość fali wynosi między60-80 metrów( fale stanowią zagrożenie dla żeglarzy) Z terenu Morza Północnego do Morza Bałtyckiego płynie prąd przydenny od tzw. Głębi Arkonskiej poprzez Rynnę Bornholmską aż do Głębi Bornholmskiej, dalej poprzez tzw. Rynnę Słupską do tzw. Głębi Gotlandzkiej oraz Głębi Gdańskiej. Pływy morskie które na Bałtyku są małe, (kilkadziesiąt centymetrów), a maksymalne są w cieśninach Duńskich.

Najsilniejsza grupa organizmów żywych w Morzu Bałtyckim to gatunki morskie , które są odporne na zmiany stopnia zasolenia wód, i tak: dorsze, śledzie oraz krewetki, ponadto słonawowodne , na przykład podwój, bądź kiełże. W wodach bardziej słodkich czy zatokach spotykamy już gatunki typowo słodkowodne, takie jak: okoń, płotka czy błotniarka . Małe zasolenie Bałtyku powoduje ze nie spotkamy tutaj szkarłupni czy też głowonogów, organizmów wrażliwych na każdą zmianę zasolenia. Ponadto małe zasolenie decyduje też o tym, że pewne zwierzęta mają dużo mniejsze rozmiary jak organizmy żyjące w Morzu Północnym, jednak Bałtyk nie posiada dużej liczby przedstawicieli flory oraz fauny, to jest ciekawym ekosystemem. Oto grupy środowiskowe zwierząt:

*glony(a wśród nich: okrzemki i bruzdnice, a także sinice)

*rośliny dna morskiego( takie jak: gałęzatki, morszczyn, czywidlik oraz trawa morska)

*organizmy ,które unoszą się w toni wodnej(wyróżniamy tutaj: skorupiaki i meduzy, także larwy ryb)

*zwierzęta żyjące i żerujące na dnie morza(takie jak: małże i skorupiaki, ślimaki czy wieloszczety)

*duże zwierzęta, które pływają w toni wody(przede wszystkim ryby(zaledwie 26 gatunków) oraz ssaki morskie -(mamy 4gatunki) .