Sudety są starymi górami zrębowymi położonymi na terenie trzech państw: Pd- Zach. Polski, Czech, i Niemiec. Ich długość rozciąga się na 300km, a szerokość wynosi ok. 50km. Specyficznym elementem krajobrazu naturalnego Sudetów są ostre stoki z łagodnymi wierzchowinami. Pasma górskie oddzielone są obszernymi kotlinami, a opływające je górskie rzeki tworzą rwące przełomy.
Budowa geologiczna: Sudety jako jednostka tektoniczna powstały w wyniku licznych faz orogenez: prekambryjskich i paleozoicznych. Pierwszym fałdowaniem, które miało wpływ na ich wypiętrzenie było fałdowanie kaledoński w okresie paleozoiku. Całkowitemu sfałdowaniu i usztywnieniu uległy podczas orogenez hercyńskich. Wskutek licznych etapów fałdowań i głębokiej erozji, która spowodowała odsłonięcie krystalicznych partii gór, Sudety mają bardzo skomplikowaną budowę, określaną jako mozaikowa. Najstarszym masywem Sudetów są prekambryjskie gnejsy G. Sowich. Równolegle do masywu przebiegają młodsze łuki fałdowe, zrastające się ze sobą przy jego narożach. Wśród skał sudeckich dominują prekambryjskie i staro-paleozoiczne gnejsy, amfibolity, gabra, marmury, kwarcyty i różne łupki krystaliczne oraz młodo-paleozoiczne szarogłazy, zlepieńce, wapienie, piaskowce, granitoidy i skały wylewne. Na zrównanej powierzchni hercyńskich Sudetów osadziły się wapienne i okruchowe skały górnego permu, triasu, kredy i kenozoiku. W trzeciorzędzie, w wyniku orogenezy alpejskiej, Sudety zostały roztrzaskane, a część środkowa wypiętrzyła się w postaci zrębu wzdłuż wielkich uskoków brzeżnych. Fałdowanie alpejskie nie wytworzyło Przedgórza Sudeckiego, które zmieniło się w obszerny górzysty teren, pokryty w plejstocenie min. glinami i lessami, powstał obecny tzw. uskok przed- sudecki. Reszta terenu została wyniesiona na różne wysokości, tworząc góry blokowo- zrębowe; o budowie blokowej podzielonej rowami tektonicznymi oraz kotlinami. W okresie fałdowania alpejskiego wzrosła aktywność tektoniczna, a wraz z nią, towarzyszące jej erupcje bazaltowe. Wraz z zakończeniem fałdowania alpejskiego w Sudetach nastał czas ich destrukcji, na który miały wpływ czynniki zewn. np. lodowce, erupcje wulkaniczne, itp.
Zarys budowy geologicznej i rzeźba terenu : Na obszarze Polski rozróżnia się: Sudety Zachodnie, Sudety Środkowe i Sudety Wschodnie; Sudety Zachodnie ciągną się od Nysy Łużyckiej (na zach.) do Kotliny Kamiennogórskiej (na wsch.); w ich skład wchodzą: G. Izerskie, Karkonosze, z najwyższym szczytem Sudetów- Śnieżką (1602 m), Kotlina Jeleniogórska, G. Kaczawskie i Rudawy Janowickie; Sudety Środkowe ciągną się od Kotliny Kamiennogórskiej do przełęczy Kłodzkiej i Międzyleskiej. Obejmują one Kotlinę Kłodzką i góry: Kamienne, Wałbrzyskie, Sowie, Bardzkie, oraz Stołowe, Orlickie (Orlica, 1084 m). Sudety Wschodnie ciągną się od Kotliny Kłodzkiej do Bramy Morawskiej (Czechy). W ich skład wchodzą: Masyw Śnieżnika (Śnieżnik, 1425 m) z G. Bialskimi oraz góry Złote i Opawskie. Do Sudetów należą ponadto G. Łużyckie (w Czechach i Niemczech) oraz Jesioniki (Pradziad, 1492 m) i G. Odrzańskie (w Czechach). Wskutek długiego okresu rozwoju rzeźby Sudetów, przeważają długie grzbiety o łagodnych stokach i płaskich wierzchowinach, ponad którymi wznoszą się łagodne kopuły szczytów (twardzielcowe pagóry); działalność lodowców górskich w okresie ostatniego zlodowacenia zaznaczyła się tylko w Karkonoszach. Rozgraniczeniem Sudetów Zachodnich oraz Środkowych jest: Brama Lubawska, rzeka Bóbr, Przełęcz Domanowska a także dolina Nysy Szalonej. Natomiast Sudety Środkowe i Wschodnie oddzielone są od siebie Przełęczą Międzyleską, jak również doliną Nysy Kłodzkiej wraz z Przełęczą Kłodzką. Przedgórze Sudeckie rozgraniczone jest od Sudetów wyraźnym progiem, który powstał wzdłuż sudeckiego uskoku brzeżnego. Północne obrzeża Sudetów przebiegają wraz z linią Zgorzelec - Bolesławiec - Złotoryja - Jawor - Sobótka - Strzelin - Nysa - Prudnik - Głubczyce.
Sudety Zachodnie:
Środkową część Sudetów Zach. wypełnia batolit granitowy, utworzony w okresie fałdowania hercyńskiego, osłaniają go metamorficzne skały. Na przełomie kilkudziesięciu milionów lat, zniszczenia Sudetów doprowadziły do wyrównania starych struktur i wyłonienia granitoidów.
Sudety Środkowe:
Wytworzone w orogenezie alpejskiej, geologicznie przedstawiają strukturę nieckowatą, ich oś przebiega w kierunku zrębu sudeckiego od Pn.- Zach. na Pd.- wsch. Krańce tej niecki utworzone są z prekambryjskich, metamorficznych bloków Gór Sowich, Gór Orlich i Bystrzyckich. Nieckę tą wypełniają warstwy dewońskie, karbońskie oraz permskie, na górze pokrywa ją kilkusetmetrowa płyta piaskowców kredowych, osadzonych w czasie transgresji morskiej. Płyta ta zmieniła lokalizację w okresie trzeciorzędu. Część północno- zachodnia została wypiętrzona- obecne Góry Stołowe, południowo-wschodnią część wypełnia rów tektoniczny Nysy Kłodzkiej. Znajdujące się na dnie niecki mało odporne warstwy karbońskie zawierające pokłady węgla kamiennego tworzą zapadliny śródgórskie. W okresie permu wystąpiły warstwowe oraz żyłowe intruzje magmy, tworzące porfiry budujące Góry Wałbrzyskie i Kamienne. Na wschodzie pojawiły się struktury fałdowe- hercyńskie, ścięte uskokami. Trzeciorzędowe dyslokacje utworzyły zapadlisko- rów Nysy, dający początek Kotlinie Kłodzkiej, która oddziela Sudety Środkowe od Wschodnich.
Sudety Wschodnie:
Różnią się budową geologiczną od Sudetów zachodnich i Środkowych. Głównie zostały utworzone przez zrównane hercyńskie struktury fałdowe o kierunku południkowym, złożone ze skał karbońskich i dewońskich. Są one ukośnie pocięte przez dyslokacje, które nierównomiernie podnosiły zrąb górski, silniej w części północno- zachodniej i środkowej. Południowo- wschodni obszar przedstawia krajobraz wyżynny.
Przedgórze Sudeckie:
Przedgórze Sudeckie do oligocenu stanowiło całość z Sudetami; w wyniku orogenezy alpejskiej zostało ono obniżone w stosunku do wydźwigniętego zrębu Sudetów. Podłoże Przedgórza Sudeckiego (blok przedsudecki) jest zbudowane, tak jak i Sudety, z prekambryjskich i paleozoicznych gnejsów, amfibolitów, łupków krystalicznych, gabr, serpentynitów, różnych skał piaszczysto-ilastych i wapiennych, skał wylewnych oraz granitoidów (miejscami odsłoniętych w okolicach Žulovej w Czechach, Strzegomia i Strzelina). Utwory te częściowo przykryte są osadami kenozoicznymi, spod których wyłaniają się np. wyspowe wzgórza trzeciorzędowych bazaltów. Przez Przedgórze Sudeckie przepływają sudeckie dopływy Odry (Bystrzyca, Strzegomka), wypływają Ślęza i Oława;
Ważniejsze bogactwa mineralne Sudetów: węgiel kamienny i brunatny, rudy miedzi, niklu, cyny, chromu, żelaza, arsenu, baryt, kamienie bud., zwł. granity i bazalty; gł. m. w Sudetach: Jelenia Góra, Wałbrzych, Nowa Ruda, Kłodzko; liczne źródła miner. (gł. szczawy).
W Sudetach występują miejsca bardzo zmienione przez człowieka. Zanieczyszczenia pochodzące z Niemiec i Czech oraz Turoszowskiego Zagłębia Węgla Brunatnego doprowadziły do znacznego zniszczenia lasów w Górach Izerskich i Karkonoszach, a także na ziemi kłodzkiej; okolice Turoszowa i Bogatyni należą do najbardziej przekształconych i zniszczonych w kraju. Obecnie trwa rekultywacja wyrobisk; 98,6% wytworzonych zanieczyszczeń pyłowych i 76,3% zanieczyszczeń gazowych jest zatrzymywane lub neutralizowane w urządzeniach oczyszczających. Rzeki, które zostały silnie zanieczyszczone podczas kampanii cukrowej, zostają oczyszczane za sprawą nowoczesnych oczyszczalni. Do poprawy stanu środowiska przyczynia się likwidacja kopalń i przemysłu w Wałbrzychu i okolicach oraz powstawanie nowych oczyszczalni, a także duże inwestycje proekologiczne w elektrowni Turów. Obszary chronione zajmują tylko 19,4% powierzchni- najmniej w Polsce po woj. Śląskim, głównie w Sudetach i na ich przedgórzu. Są to 2 parki narodowe, tj. Karkonoski i Gór Stołowych oraz 9 parków krajobrazowych. W 1996 r. w regionie jeleniogórskim został wycofany alarm z powodu zagrożenia ekologicznego. Pozytywne zmiany zaszły w Górach Izerskich, gdzie olbrzymie tereny- kiedyś obszar obumarłych drzew porasta już młody las.
Sudety jako popularne miejsca ruchu turystycznego:
Znane uzdrowiska: Świeradów-Zdrój, Cieplice Śląskie-Zdrój, Szczawno-Zdrój, Kudowa-Zdrój, Duszniki-Zdrój, Polanica-Zdrój, Lądek-Zdrój. Ich walory lecznicze oraz ciekawa historia regionu stanowią doskonałą bazę wypadową. Sudety należą do najlepiej zagospodarowanych turystycznie regionów Polski i Czech. Region ten posiada bogaty krajobraz górski ze specyficznym klimatem, charakteryzujący się bogactwem form górskich( Góry Stołowe). Wiele szlaków wiedzie przez stare wioski, parki i rezerwaty. Miejsca te tworzą niepowtarzalny klimat do wspólnych wycieczek rodzinnych. Zabytkowe miasta, liczne parki, a także multum zabytkowych kościołów, zamków ze starymi fortyfikacjami, a także znane podziemne fabryki zbrojeniowe- czynią ten region "perełką" historyczną.
Każdy miłośnik przyrody znajdzie coś dla siebie. A zwłaszcza przepiękne tereny Karkonoskiego Parku Narodowego, czy też niepowtarzalne Góry Stołowe. Bardzo interesujące są stare wygasłe wulkany, które występują na Pogórzu Sudeckim, w górach Kamiennych, Kaczawskich i Wałbrzyskich. Liczne sztuczne zbiorniki wodne a także naturalne górskie rzeki z wodospadami tworzą wspaniałe miejsce do wypoczynku.
