Batalion (Philomachus pugnax)
Gatunek z rodziny bekasowatych, podrodziny biegusów.
Wielkość: Długość ciała 25-30 cm, skrzydła15-20 cm, ciężar 80-240 g.
Upierzenie: Samiec jest znacznie większy od samicy; w szacie godowej ma on okalająca przód szyi kryzę, a długie i zakręcone pióra rosnące po bokach potylicy tworzą rodzaj uszu, przednia część i boki głowy są nagie, pokryte brodawkami. Kryza i brodawki maja barwę niezwykle zmienną, różnorodny jest także rysunek na kryzie; skala barw zaczyna się od białych, żółtych, beżowych, rudych a kończy się na czarnozielonych, czarnoniebieskich, czarnopurpurowych i czarnych - dotychczas nie spotkano dwóch jednakowo ubarwionych osobników. Nogi ubarwione tak samo jak kryza; grzbiet i skrzydła szarobrązowe, brzuch biały, dziób ciemny.
Samica i samiec w szacie spoczynkowej są w tonacji szarobrązowopłowej, samiec nie ma kryzy ani sterczących "uszu", całą głowę ma pokryta piórami. Młode są podobne do samicy. W czasie tokowania samce nieustannie walczą ze sobą- rzecz charakterystyczna - w całkowitym milczeniu.
Występowanie: Batalion zamieszkuje rozległe mokre łąki i bagna, największa liczebność osiąga w strefie Tundr.
Wędrowny, przylatuje w końcu marca do maja, odlatuje od początku lipca do października. Występuje w północnej i północno-wschodniej Europie oraz całej północnej Azji aż do cieśniny Beringa; zimuje w głębi Afryki oraz zachodniej i południowej Azji. W Polsce gnieździ się nielicznie, głównie na północnym wschodzie kraju. Łowny, ale obejmuje go także okres ochronny.
Pożywienie: Batalion żywi się owadami, innymi bezkręgowcami, a także nasionami i jagodami.
Gniazdowanie: Gniazdo batalion buduje na ziemi, w miejscu suchym. Wyprowadza jeden lęg w roku - w maju; w zniesieniu cztery jaja. Wysiaduje przez 21 dni i opiekuje się pisklętami tylko samica. Pisklęta osiągają zdolność lotu w wieku około trzech tygodni.
Bąk (Botaurus stellaris)
Gatunek z rodziny czapli.
Wielkość: Długość ciała około 76 cm, długość skrzydła 30-35 cm, ciężar 1-2 kg.
Upierzenie: Bąk ma upierzenie brązowe, upstrzone ciemnymi i jasnymi plamkami. Zaniepokojony przyjmuje charakterystyczną pozę z wyciągniętą pionowo szyją i dziobem, stając się mniej widoczny wśród trzcin.
Występowanie: Gatunek głównie palearktyczny, sięga na północy do równoleżnika 60o. W Polsce nieliczny ptak łęgowy. Przylatuje marze i kwiecień, odlot: od września do listopada. Jest ptakiem chronionym.
Pożywienie: Bąk poluje głównie nocą. Łowi ryby, żaby i inne zwierzęta wodne.
Gniazdowanie: Gnieździ się pojedynczo wśród trzcin i szuwarów. Z reguły wyprowadza tylko jeden lęg w roku. Wiele samców jest poligamicznych. Samiec w okresie lęgowym wydaje potężny głos przypominający ryk krowy - nadyma przy tym przełyk używając go jako rezonatora. Samica składa 3-6 jaj. Wysiadywanie trwa 25-26 dni. Młode opuszczają gniazdo po 4-5 tygodniach.
Błotniak zbożowy (Cirrus cyaneus)
Gatunek z rodziny jastrzębiowatych pod rodziny błotniaków.
Wielkość: Długość ciała 46 - 50 cm, rozpiętość skrzydeł 110 - 125 cm, ciężar 0,35 - 0,6 kg.
Upierzenie: Wyraźny dymorfizm płciowy. Samiec jest jasnopopielaty, od spodu biały, lotki ma czarne, dziób rogowoczarny, nogi żółte. Samica, większa od samca, jest brązowa, na spodzie rdzawożółta, z podłużnymi plamami. Młode podobne do samicy.
Występowanie: Wędrowny, przylot w marcu i kwietniu, odlot we wrześniu i październiku, niektóre osobniki zimują, Występuje w całej Europie i środkowej części Azji do Pacyfiku i w Ameryce Północnej. Europejskie błotniaki zbożowe zimują w południowej Europie i północnej Afryce. W Polsce bardzo nieliczne, lęgowy ptak niżu. Jest ptakiem chronionym.
Pożywienie: Błotniak zbożowy przebywa na otwartych przestrzeniach nizinnych, odżywia się drobnymi kręgowcami i dużymi owadami.
Gniazdowanie: Gniazdo zakłada na ziemi, na polu lub łące. Wyprowadza jeden lęg w roku. W maju składa 4 - 6 jaj, które samica wysiaduje około 30 dni. Młode przebywają w gnieździe lub jego najbliższym sąsiedztwie około 35 dni.
Gągoł (Bucephala dangala)
Gatunek z rodziny kaczkowatych, grupy traczy.
Wielkość: Długość ciała 48 - 50 cm, długość skrzydła 18 - 23 cm, ciężar 0,4 - 1 kg. Samiec jest znacznie większy od samicy.
Upierzenie: Samiec w upierzeniu godowym ubarwiony kontrastowo czarno - biało, z dużą okrągłą białą plamą u nasady dzioba. Samica ma głowę i górna część szyi czekoladowobrązowe, inne partie ciała szare, czarnobrązowe lub białe. Samiec w upierzeniu spoczynkowym i młode podobne do samicy.
Występowanie: Jest to ptak wędrowny, przylatujący w marcu i kwietniu, odlatuje od września do listopada. Występuje w północnej i środkowej Europie, północnej Azji i Ameryce Północnej. Zimowiska jego znajdują się w zachodniej i południowej Europie, Środkowej Azji w przybrzeżnych rejonach oceanów Indyjskiego, Pacyfiku, I Atlantyku. W Polsce jest nielicznym ptakiem lęgowym w północnej części kraju. W okresie wędrówek i zimą dość liczny na większych jeziorach i rzekach, a także na przybrzeżnych wodach Bałtyku. Łowny, z wyjątkiem okresu ochronnego.
Pożywienie: Gągoł zamieszkuje wody słodkie - rzeki, jeziora, czasem stawy rybne, w okolicy muszą być stare dziuplaste drzewa. Żywi się prawie wyłącznie pokarmem zwierzęcym - może nurkować do głębokości 4 metrów zbierając na dnia drobne wodne bezkręgowce.
Gniazdowanie: Gniazdo buduje z reguły w dziuplach drzew - zajmuje także budki lęgowe, nie rzadko w pobliżu osiedli ludzkich. Przy niedostatku miejsc gniazdowych zdarza się, że w jednym gnieździe znajdują się zniesienia pochodzące os dwóch samic. Gądoł wyprowadza jeden lęg w roku na początku kwietnia do połowy maja, w zniesieniu 4 - 14 jaj, wysiadywanie trwa 30 dni. Wysiaduje i opiekuje się pisklętami tylko samica, chodź samiec w okresie znoszenia i na początku wysiadywania jaj przebywa w pobliżu gniazda. Pisklęta pozostają w gnieździe około jednego dnia, po czym wyskakują z dziupli i udaj asie na wodę; od razu doskonale pływają i nurkują. Usamodzielniaj asie bardzo wcześnie, bo już w wieku 5 - 10 dni.
Hełmiatka (Netta rufina)
Gatunek rufa rodziny kaczkowatych, grupy grążyc.
Wielkość: Długość ciała 45 - 54 cm, długość skrzydła 24 - 28 cm, ciężar 0,8 - 1,5 kg.
Upierzenie: Samiec w upierzeniu godowym ma czerwony dziób, głowę i górna część szyi kasztanowordzawe, wydłużone rude piórka potylicy tworzą puszysty czub, dolna część szyi, pierś, brzuch, kuper oraz pokrywy ogonowe ma czarne, boki ciała białe, wierzch ciała brązowoszary, lusterko białe rufa różowym nalotem. Samica nie ma czuba, ubarwiona jest skromnie, w tonie szarobrązowym, rufa jasnymi policzkami i jasnym spodem ciała, lusterkiem białym rufa brązowymi nalotami. Młode są podobne do samicy, tak jak i samiec w upierzeniu spoczynkowym, który jednakże ma często białe lusterko.
Pożywienie: Pokarm hełmiatek składa się rufa zielonych części roślin wodnych, rufa niewielką domieszką zwierząt. Żerują zawsze w wodzie, nurkując bądź tez gruntując na wzór kaczek właściwych.
Gniazdowanie: Hełmiatka gnieździ się pojedynczo lub w niewielkich koloniach, gniazdo buduje na zwałach starej trzciny, rzadziej na lądzie, pod osłoną trzciny cukrowej lub krzewów. Wyprowadza 1 lęg w roku, od kwietnia do lipca, w zniesieniu 6 - 10 jaj. Wysiaduje przez 28 dni i opiekuje się pisklętami tylko samica samiec, bowiem opuszcza gniazdo w początkach wysiadywania. Młode ptaki osiągają zdolność lotu po 8 tygodniach. Na większej części swego areału hełmiatka jest wędrowna: przylatuje w marcu i kwietniu, odlatuje od sierpnia do listopada.
Występowanie: Występuje w południowej części Palearktyki, od Półwyspu Iberyjskiego do Azji Środkowej. Zimuje w krajach śródziemnomorskich i w południowej Azji. W Polsce gnieździ się bardzo nielicznie na Mazurach, w innych regionach kraju jest spotykana bardzo rzadko. Jest łowna ( czas ochronny w czasie wylęgu).
Zamieszkują większe jeziora i stawy, na których partie gęsto zarośnięte roślinnością sąsiadują rufa dużymi, głębokimi oczkami czystej wody.
Kania rdzawa (Milvus milvus)
Gatunek z rodziny jastrzębiowatych, podrodziny kań.
Wielkość: Długość ciała 65 - 72 cm, rozpiętość skrzydeł 145 - 155 cm, ciężar około 1 kg.
Upierzenie: Obie płci są podobne do siebie. Głowa i szyja jasnoszare, grzbiet rdzawobrunatny, spód ciała nieco jaśniejszy, na spodniej stronie skrzydła duża, biała plama, dziób czarny, nogi żółte, ogon dość głęboko wcięty.
Występowanie: Kania rdzawa przebywa w lasach, zwykle w sąsiedztwie otwartych pól, tak na nizinach jak i w górach. Występuje prawie w całej Europie do Ukrainy, w Iranie, północnej Afryce, na wyspach Zielonego Przylądka i Kanaryjskiej. Zimuje w południowej Europie i północnej Afryce. W Polsce skrajnie nieliczny ptak lęgowy. W locie jest naszym najpiękniejszym ptakiem drapieżnym, porusza się niezwykle lekko i zwinnie. Jat ptakiem chronionym.
Pożywienie: Jej pożywieniem są zwykle drobne kręgowce, bardzo chętnie zjada padlinę.
Gniazdowanie: Gniazda zakłada w koronie drzewa, najczęściej liściastego. Wyprowadza 1 lęg w roku W kwietniu lub maju składa najczęściej 3 jaja, które samica wysiaduje przez około 30 dni. Młode opuszczają gniazdo po około 50 dniach. Przylot w marcu i kwietniu, odlot od sierpnia do października, wyjątkowo pojedyncze osobniki zimują.
Kormoran czarny (Phalacrocorax carbo)
Jest to gatunek ptaka z rodziny kormoranów
Wielkość: Długość ciała około 75 cm, długość skrzydeł 26 - 28 cm, ciężar ptaka 1,7 - 2 kg.
Upierzenie: Ubarwienie czarne z zielonkawym nalotem. W szacie godowej na przodzie głowy zadarty czubek. Młode są brązowe z białym przodem szyi.
Występowanie: Ptak wyłącznie morski Gnieździ się wzdłuż wybrzeży całej Europy i północnej Afryki. W Polsce był obserwowany cztery razy w okolicach Pomorza i na Mazurach.
Pożywienie: Kormoran czarny żywi rybami w większej odległości od wybrzeży i dalej od dna.
Gniazdowanie: Gniazda buduje najczęściej z Morsztynów, pędzi tryb życia osiadły lub koczowniczy.
Mewa mała (Larus minutus)
Gatunek ptaka z rodziny mewowatych, podrodziny mew.
Wielkość: Długość ciała 27 - 30 cm, długość skrzydła mewy 21 - 23 cm, ciężar 100 - 150 g.
Upierzenie: Obie płci są ubarwione jednakowo. W szacie godowej głowa jest czarna, szyja, spód ciała i ogon białe, grzbiet i skrzydła czerwone. W szacie spoczynkowej głowa biała z ciemnymi plamami na potylicy i w okolicy pokryw usznych. Młode maja cały wierzch ciała brązowy, na końcu ogona szeroką, czarną pręgę; upierzenie ostatecznie osiągają w drugim roku życia.
Występowanie: Mewa mała zamieszkuje błotniste, gęsto zarośnięte zbiorniki wodne oraz bagna z oczkami czystej wody. W okresie pozalęgowym przebywa także na wybrzeżach morskich. Występuje w umiarkowanej strefie północnej i wschodniej Europy, w Kazachstanie, w zachodniej Syberii, a także na Zabajkalu i w Mongolii; zimuje nad morzami Śródziemnym i Czarnym, a także w południowej Azji. W Polsce jest skrajnie nielicznym ptakiem lęgowym w północnej części kraju. W okresie wędrówek pojawia się nieregularnie i nielicznie w całym kraju; liczna jest jedynie na wybrzeżu Bałtyku, gdzie można ją spotkać w stadach złożonych z kilkuset sztuk. Jest to ptak chroniony.
Pożywienie: Mewa mała żywi się głównie owadami, które często łowi w powietrzu.
Gniazdowanie: Gnieździ się w koloniach liczących od kilku do kilkuset par, gniazda buduje wśród wodnej roślinności. Wyprowadza 1 lęg w roku, na przełomie maja i czerwca. Wysiaduje przez 21 - 23 dni i opiekują się pisklętami oboje rodzice. Pisklęta zdolność lotu osiągają w 4 tygodniu życia. Przylatują w kwietniu i maju, odlatują od sierpnia do października.
Nur czarnoszyi (Gavia arctica)
Gatunek z rodziny nurów.
Wielkość: Długość ciała około 60 cm, długość skrzydła 26,8 - 33,5 cm, ciężar 2-3 kg.
Upierzenie: W szacie spoczynkowej wierzch ciała szarobrązowy, spód biali; w upierzeniu godowym głowa popielata, na podbródku czarna plama, na części grzbietu kontrastowe, czarno - białe pasy.
Występowanie: Nur czarnoszyi zamieszkuje nad większymi otwartymi zbiornika wody stojącej. Występuje w północnej Eurazji oraz w arktycznej i subarktycznej części Ameryki. W Europie zimuje na terenie Bałtyku i Morza Północnego do Morza Śródziemnego. Dawniej gnieździł się nielicznie w północnej Polsce, obecnie już tylko regularnie pojawia się na przelotach (od marca do kwietnia oraz od września do grudnia) i zimuje.
Pożywienie: Pokarm stanowią głównie ryby.
Gniazdowanie: Nur czarnoszyi gniazdo umieszcza na lądzie w bezpośrednim sąsiedztwie wody. W środkowej Europie początek lęgów przypada na koniec kwietnia. Wyprowadza 1 lęg w roku W zniesieniu 2 jaja, rzadko bywa też 1 lub 3, wysiadywanie trwa 28 - 30 dni. Zagniazdownik.
Ohar (Tadorna tadorna)
Gatunek monotypowy, gatunek z rodziny kaczkowatych, grupy kazarek
Wielkość: Ptak przypominający wyglądem niewielką gęś. Długość ciała 56 - 63 cm, długość skrzydła 28 - 36 cm, ciężar 0,9 - 1,6 kg
Upierzenie: Występowanie u samca jaskrawoczerwona narośl nad dziobem, maglowe i górną część szyi, czarne z zielonym połyskiem, dolną część szyi, spód ciała i grzbiet białe, w poprzek piersi i grzbietu szeroka przebiega szeroka, rdzawokasztanowa opaska.
Występowanie: W Polsce występuje głównie na Wybrzeżu Bałtyku; skupiska lęgowe odkryto w rejonie Zatoki Puckiej, u ujścia Wisły, nad jeziorem: Łebsko, Jamno. W okolicach Kamienia Pomorskiego. Jego populacja wynosi zaledwie około 50 par lęgowych.
Gniazdowanie: Zamieszkuje opuszczone królicze, lisie, rzadziej borsucze nory lub inne jamy. Jest jednym z nielicznych ptaków gnieżdżących się pod ziemią.
Orzeł cesarski (Aguila heliach)
Gatunek z rodziny jastrzębiowatych, podrodziny orłów.
Wielkość: Długość ciała 72-80 cm, rozpiętość skrzydeł 180-200 cm, ciężar 2,5-4 kg.
Upierzenia: Samica ma wyraźnie większa od samca, upierzeniem się od niego nie różni. Na głowie znajduje się brunatna plamka, kark rdzawopłowy, na barkach dwie różnej wielkości białe plamy, grzbiet ciemnobrunatny, spód jaśniejszy, dziób czarniawy, palce żółte. Młode podobne do dorosłych, tylko na barkach brak białych plam.
Występowanie: Orzeł jest ptakiem lasostepu i stepu, w środkowej Europie lasów liściastych. Jest ptakiem wędrownym. Występuje w Europie południowo-wschodniej i na Półwyspie Pirenejskim, w południowo-zachodniej i środkowej Azji. Do Polski zalatuje wyjątkowo (obserwowany około 13 razy), najbliższe legowiska leżą w Słowacji, w której areał i liczebność orłów w ostatnim dwudziestoleciu wyraźnie się zwiększyła.
Pożywienie: Jego głównym pokarmem to susły i inne średniej wielkości ssaki oraz padlina. Ptaków chwyta znacznie mniej, prawie wyłącznie na ziemi.
Gniazdowanie: Gniazda zakłada na drzewkach. Wyprowadza 1 lęg w roku. W kwietniu składa 2-3 jaja. Wysiadywanie trwa około 40 dni. Młode przebywają w gnieździe ponad 2 miesiące.
Orzeł przedni (Aguila chrysaetos)
Gatunek z rodziny jastrzębiowatych, podrodziny orłów.
Wielkość: Długość ciała 80-90 cm, rozpiętość skrzydeł 195-220 cm, ciężar 2,8 - 4,5 kg.
Upierzenie: Samica wyraźnie większa od samca, ale upierzeniem się od niego nie różni. Grzbiet ciemnobrunatny, głowa i kark złotawe, spód nieco jaśniejszy, lotki czarne, ogon od nasady ciemnoszary z czarnym końcem, dziób czarny, palce żółte.
Występowanie: Dawniej był to ptak dość liczny w całej Europie, obecnie występuje tylko w górach i na północy kontynentu, prawie całej Azji i Ameryce Północnej. W Polsce do połowy XIX w gniazdował w całym kraju, obecnie skrajnie nieliczny w Karpatach i na Mazurach. Liczbę jego szacuje się na 8-10 par lęgowych Orzeł przedni był zawsze uważany za symbol męstwa i dzielności. Wszędzie, gdzie w legendach, pieśniach, herbach występuje orzeł, mowa jest właśnie o tym gatunku. Jest ptakiem chronionym, pod ochrona są też stanowiska (w promieniu 500 m od gniazda).
Pożywienie: Pokarm orla przedniego stanowią średniej wielkości ssaki, nie gardzi również padliną.
Gniazdowanie: Orzeł przedni gnieździ się w lasach, a w górach wśród skał. Osobniki płciowo niedojrzałe tułają się w poszukiwaniu pokarmu i spotyka się je w najróżnorodniejszych środowiskach, z reguły z dala od ludzi. Gniazdo buduje w górach na skale, na niżu w koronie wysokiego drzewa. Zwykle zakłada kilka gniazd, które na zmianą użytkuje. W marcu lub kwietniu składa 2 jaj, które samica wysiaduje przez około 42dni. Młode przebywaj w gnieździe blisko 3 miesiące. Dorosłe orły przednie są osiadłe; młode do 4 lub 5 roku życia koczują.
Orzełek włochaty (Hieraaetus pennatus)
Gatunek z rodziny jastrzębiowatych, podrodziny orłów.
Wielkość: Długość ciała około 50 cm, rozpiętość skrzydeł około 120 cm, ciężar około 0.75-0,95 kg.
Upierzenie: Samica wyraźnie większa od samca, upierzenie obu płci jednakowe. Wierzch ciała szarawobrunatny, głowa i kark rdzawy, na barkach białe plamy, spód biały lub brązowy, z nielicznymi podłużnymi ciemnymi plamami, dziób czarny, palce żółte. Niektóre osobniki maja spód ciała jednolicie ciemnobrunatny.
Występowanie: Orzełek włochaty żyje w rozległych lasach liściastych i mieszanych. Jest ptakiem wędrownym, przylatuje w kwietniu, odlatuje we wrześniu i październiku. Występuje w południowo-zachodniej i południowo-wschodniej Europie, w środkowej Azji, w Afryce, Australii. Zimowiska europejskich orłów znajdują się w Azji Mniejszej i w Afryce. W Polsce dawniej, w XIX w., bardzo rzadko lęgowy, obecnie prawdopodobnie tylko rzadko zalatuje; o gnieżdżeniu brak wiadomości. Jest ptakiem chronionym.
Pożywienie: Na jego pokarm składają się małej i średniej wielkości ssaki, które często chwyta wśród drzew, atakując na wzór jastrzębia.
Gniazdowanie: Gniazdo buduje na wysokim drzewie zwykle liściastym, a wyjątkowo na półce skalnej. Wyprowadza 1 lęg w roku. W maju składa najczęściej 2 jaj. Wysiadują oboje rodzice przez około 37 dni, a młode przebywają w gnieździe około 53 dni.
Puszczyk uralski (Strix uralensis)
Gatunek z rodziny puszczykowatych.
Wielkość: Długość ciała około 65 cm, rozpiętość skrzydeł około 1-2 m, ciężar 0.6- 1,28 kg.
Upierzenie: Dymorfizmu płciowego w ubarwieniu brak, samica jest znacznie większa od samca. Szlara kolista, jej pióra z czarniawymi stosikami i szarymi promieniami, pióra na głowie, piersi i brzuchu o szarobrązowych lub białawych brzegach, grzbiet podobny, choć plamy ciemne większe, silniej wydłużone, lotki i sterówki w szerokie poprzeczne szaro-jasnobrązowe pasy.
Występowanie: Jako gatunek tajgi zamieszkuje przede wszystkim rozlegle starodrzewia szpilkowe, rzadziej mieszane Występuje na oderwanym obszarze w Karpatach i Alpach, a w ciągły zasięg obejmuje pas ciągnący się od Skandynawii i północno-wschodniej Polski, przez lasy szpilkowe Azji do wysp Pacyfiku. W Polsce bardzo nieliczne lęgowy w Karpatach i na Mazurach.
Pożywienie: Ptak żywi się głównie gryzoniami leśnymi oraz drobnymi i średniej wielkości ptakami.
Gniazdowanie: Gniazdo zakłada w dużej dziupli po opuszczonym gnieździe ptaków drapieżnych, w głębi drzewostanu. Wyprowadza 1 lęg w roku od końca lutego do maja. Składa 3-4 jaja, które samica wysiaduje przez 27-29 dni. Młode opuszczają gniazdo po około 34 dniach.
Rybitwa białoczelna (Sterna albifrons)
Gatunek z rodziny mewowatych, podrodziny rybitw.
Wielkość: Długość ciała 21-25 cm, długość skrzydła 16-18 cm, ciężar 40-60 g.
Upierzenie: Obie płci ubarwione jednakowo. W szacie godowej czoło maja białe, wierzch głowy czarny, szyję, spód ciała i ogon białe, grzbiet i skrzydła popielate, dziób z czarnym końcem, nogi pomarańczowo-żółte. W upierzeniu spoczynkowym wierzch głowy jest jasno plamkowały. Młode są podobne do dorosłych w szacie spoczynkowej.
Występowanie: Rybitwa białoczelna zamieszkuje wybrzeża mórz i rzek. Jest ptakiem wędrownym, przylatuje w końcu kwietnia i w maju, odlatuje w sierpniu i wrześniu. Występuje na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. W Polsce jest nielicznym ptakiem lęgowym, głównie na wybrzeżu i nad dużymi rzekami. Jest ptakiem chronionym.
Pożywienie: Jej pokarmem są drobne ryby oraz bezkręgowce wodne i lądowe.
Gniazdowanie: Gnieździ się w koloniach; gniazdo zakłada na piaszczystym lub żwirowatym brzegu. Wyprowadza 1 lęg w roku, w końcu maja lub w czerwcu, w3 zniesieniu 2-3 jaj. Wysiaduje przez 20-22 dni i opiekuj się pisklętami oboje rodzice. Pisklęta są karmione przez rodziców, zdolność do lotu osiągają w trzecim tygodniu życia.
Tracz długodzioby ( Mergus serrator)
Gatunek z rodziny kaczkowatych, grupy traczy.
Wielkość: Długość ciała 52-62 cm, skrzydła 21-26 cm, ciężar 0,7-1,4 kg.
Upierzenie: Samiec jest większy od samicy. Obie płci maja na głowie rozdwojony czub. Samiec w upierzeniu godowym ma głowę i górna część szyi czarne z metalicznym połyskiem, środkową część szyi białą, dolną część szyi i wole płowordzawe, z ciemnymi plamkami, resztę spodu ciała biała, boki szare, wierzch ciała czarny. Samica ma głowę i szyję rdzawobrązowe, resztę ciała szarą. Samiec w upierzeniu letnim i młode są podobne do samicy.
Występowanie: Jest to ptak wędrowny, przylatuje od marca do maja, odlatuje od października do grudnia. Występuje w północnych częściach Eurazji i Ameryki Północnej. Zimuje na wybrzeżach Bałtyku, Morza Północnego, Atlantyku, Morza Śródziemnego i Pacyfiku. W Polsce jest ptakiem nielicznie lęgowym na Pomorzu, Mazurach i Augustowskiem. Zimuje nielicznie na wybrzeżach Bałtyku, wiosna i jesienią w czasie wędrówek bardzo liczny. Jest ptakiem chronionym.
Pożywienie: Szlachar zamieszkuje czyste wody stojące i bieżące strefie lasów i tundry, także wybrzeża morskie fiordy i wysepki. Ptak żywi się wyłącznie pokarmem zwierzęcym, w większości rybami zdobywanymi podczas nurkowani; często poluje gromadnie.
Gniazdowanie: gniazdo buduje na ziemi, w trawie, pod krzewami, rzadko w trzcinie, często daleko od wody. Wyprowadza jeden lęg w roku, w drugiej połowie maja i na początku czerwca.
Zniesieniu 5-15 jaj, wysiaduje przez około 32 dni i opiekuje się potomstwem wyłącznie samica. Młode pozostają w gnieździe około 1-2 dni, po czym prowadzone są przez matkę na wodę.
Wąsatka (Panurus biarmicus)
Gatunek z rodziny ogonatek.
Wielkość: Długość ciała około 17 cm, długość skrzydła 5,3 - 6,5 cm, ciężar około 15 g.
Upierzenie: Ogon bardzo długi, schodkowany. U samca wierzch i bok głowy popielate, od oka i dzioba na bok szyi biegnie czarny wąs; gardło i pierś białe, przechodzące w żółtawocynamonowy brzuch i boki, pokrywy podogonowe czarne, wierzch ciała cynamonowordzawy z białym lusterkiem na skrzydle, dziób żółtopomarańczowy, tęczówka żółta, nogi czarne lub brunatne. Samica nie ma czarnych barw w upierzeniu, głowa i pokrywy podogonowe są jasnobrązowe, na grzbiecie kreskowanie, dziób rogowy, nogi brunatne.
Występowanie: Jest to gatunek osiadły lub koczujący, w okresie polekowym przebywa w niewielkich stadkach. Występuje w Europie, sięgając na północnym wschodzie Polski i Ukrainy, dalej przez Azję Mniejszą i Środkową do Chin. W Polsce jest gatunkiem lęgnącym się lokalnie i nielicznie. Jest to ptak chroniony.
Pożywienie: Zamieszkuje trzcinowiska, pływające kożuchy na wodach stojących. Odżywia się owadami, pająkami, ślimakami, a jesienią i zimą nasionami trzciny, pałki wodnej i traw.
Gniazdowanie: Gniazdo umieszcza nisko w zwartych kępach trzciny lub pałki, czasem na pływającym kożuchu; jest ono zbudowane z liści trzciny i wysłane kłoskami kwiatostanów tej rośliny.
Wyprowadza dwa legi w roku, od końca kwietnia do czerwca. W zniesieniu 5 - 7 jaj. Wysiadują oboje rodzice przez 12 - 13 dni, a młode opuszczają gniazdo po 10 -13 dniach.
Obserwacje gniazdowe ptaków: obserwacje życia ptaków wymagają znalezienia - gniazda. Sposoby wyszukiwania gniazd są bardzo zróżnicowane i zależą od biologii badanych ptaków. Najłatwiejsze jest znalezienie gniazd ptaków gnieżdżących się kolonijnie- są to zazwyczaj gatunki hałaśliwe (np. śmieszki) lub rzucające asie w oczy (np. czaple, kormorany). Znalezienie gniazd ptaków gnieżdżących się pojedynczo nad ziemią jest znacznie trudniejsze , a najtrudniejsze - znalezienie gniazd umieszczonych na ziemi.
Bardzo pomocne jest tu obserwowanie ze znacznej odległości ptaków budujących gniazdo lub karmiących pisklęta. Po nabyciu praktyki możliwe jest poszukiwanie gniazd umieszczonych na drzewach i krzewach metodą podglądania miejsc nadających się do umieszczenia gniazda (np. młodych świerków w poszukiwaniu gniazd śpiewaka czy w żywopłotach w poszukiwaniu gniazd np. piegży). Znacznej wprawy wymaga szukanie gniazd umieszczonych na zupełnie odkrytej przestrzeni. - nawet wypatrywanie przez lornetkę wysiadującego ptaka nie zawsze prowadzi do sukcesu. Podglądanie wymaga czasem wielkiej cierpliwości i odpowiedniego zachowania asie w terenie. Podstawa tu jest unikanie zbędnego hałasu, lecz równocześnie dbałość o to, by nie zaskoczyć wysiadującego ptaka z znienacka.
W zależności od celu badań będą nosiły charakter obserwacji etologicznych (budowanie gniazda, zachowanie asie piskląt i rodziców), zoologicznych lub ekologicznych (wybiórczość środowiska, umieszczenia gniazda) Ten ostateczny kierunek jest najbardziej rozpowszechniony. W przypadku po znalezieniu gniazda opisuje się zazwyczaj jego położenia w terenie, umiejscowienie, budowę i notuje asie jego zawartość.
Obserwacje przelotu ptaków:
Zespół metod obserwujących pozwalających na zbadanie składu gatunkowego i dynamiki przelotu ptaków na danym terenie. Do podstawowych metod należą obserwacje radarowe i obserwacje akustyczne; w pewnym sensie do metod tych można zaliczyć określenie dynamiki przelotu za pomocą ciągłego chwytania ptaków. Prowadzone w ciągu dnia obserwacje wizualne pozwalają na rejestrację składu gatunkowego, liczby i wielkości stad oraz wysokości przelotów. Podstawowymi cechami identyfikującymi osobniki poszczególnych gatunków są wydawane głosy, wielkość i charakter lotu osobnika i stada.
Ze względu na szybkość przemieszczania się i trudność utrzymania ptaka w polu widzenia lornetki, sprzętu tego używa się przy obserwacji przelotu w niewielkim stopniu, zwykle do identyfikacji dużych gatunków, wysoko przelatujących. Zazwyczaj wizualne obserwacje prowadzi się ze stałych punktów obserwując ptaki przelatujące w określonym pasie. Czasem bywają stosowne obserwacje w czasie marszu wzdłuż określonej trasy. Technika dokonywania takich obserwacji jest zbliżona do techniki obserwacji funistycznych. Nocne obserwacje można prowadzić tylko w bezchmurne, księżycowe noce, obserwując prze lunetę tarczę księżyca. Notuje się osobniki, których sylwetkę da się za zauważyć na tle księżyca. Specjalne tablice pozwalają określić kierunek lotu i względną liczebność przelatujących ptaków. Nocne obserwacje maja bardzo ograniczone znaczenie ze względu na to, że w większości przypadków nie da się oznaczyć gatunków przelatujących ptaków.
Ochrona ptaków:
Ochronę ptaków realizuje asie przez wprowadzenie odpowiednich aktów prawnych , mających na celu ochronę wszystkich osobników pewnych gatunków, ich gniazd, jaj, piskląt. Ochronie podlegają gatunki wymierające, rzadkie, tzw. pożyteczne, nie będące obiektem zainteresowań łowiectwa, nie wyrządzające szkód. W Polsce lista ustawowo chronionych ptaków, ogłoszona rozporządzeniem ministra leśnictwa i przemysłu drzewnego obejmuje 28 pozycji, przy czym liczne z nich łączą szereg gatunków.
Rozporządzenia wprowadza zakaz zabijania, chwytania, przetrzymywania nabywania , wywożenia poza granicę kraju chronionych ptaków w stanie żywym lub martwym. Obejmuje ochronę stanowisk (w promieniu 500m wokół gniazda) bielika, rybołowa, orlika krzykliwego, orzełka włochatego, sokoła wędrownego, puchacza i bociana czarnego. Ptaki podlegające ochronie gatunkowej określa się mianem - chronionych, a przeciwstawia asie im gatunki - łowne i gatunki nie chronione.
Ochrona ptaków:
Swą trwającą od tysiąclecia działalnością gospodarczą człowiek wprowadził w środowisko przyrodnicze Ziemi wiele zmian. Pośrednio lub bezpośrednio dotknęły one liczne gatunki ptaków , z których jedne zwiększyły swój zasięg, inne zmniejszyły swój zasięg i liczebność. Ochroną ptaków interesuje asie w pierwszym rzędzie tymi ostatnimi. Przykładem rezultatów gospodarki może być środkowa Europa, gdzie wprowadzenie jednolitych upraw rolnych zwiększyło liczebność gatunków przestrzeni otwartych, jak skowronka, trznadla., kuropatwy, ale jednocześnie zmniejszyło liczebność i zasięg ptaków żyjących w pierwotnych lasach niżu, jak głuszca, kraski, siniaka. Zabiegi melioracyjne zmniejszyły zasięg i liczebność licznych ptaków wodnych i błotnych - gęsi, kaczek, bodźców. Przedstawionym niekorzystnym zjawiskiem można przeciwdziałać. Zajmuje się tym ochrona przyrody.
Potrzeba wynika nie tylko z naukowych i praktycznych przesłanek , jest to konieczność zachowania na Ziemi wszystkich form jakie się wspólnie z człowiekiem na niej rozwinęły.
Ptaki, jako jeden z najbardziej dostrzegalnych elementów środowiska, podnoszą ogromnie jego walory estetyczne, urozmaicając krajobraz, czyniąc go bardziej atrakcyjnym. Widok interesującego a szczególnie rzadkiego ptaka, jak orzeł, sęp, drop w jego naturalnym środowisku, sprawia ogromne wrażenie. Aktywna ochrona przyrody jest niezmiernie ważnym narzędziem w ręku pedagogów, uczących młodzież szacunku dla przyrody, dla cudzego życia. Dla ochrony pewnych gatunków ptaków i ich zespołów tworzy się - rezerwaty ptasie, wprowadza odpowiednie ustawodawstwo. W skali międzynarodowej poważną działalność w tej dziedzinie przejawia Międzynarodowa Unia Ochrony Ptaków. Członkiem tej organizacji jest również Polska.
Dużym utrudnieniem prawidłowej ochrony ptaków przelotnych są ich wędrówki. Aby uzyskać dobre efekty ochrony, trzeba opiekować się ptakami na lęgowiskach, na trasach przelotu i na zimowiskach. Niektóre gatunki ptaków przystosowały asie do życia w różnego rodzaju antropocenozach. Stały asie liczniejsze, nieraz nawet w pewnych okolicznościach uciążliwe. Nieporównanie więcej gatunków okazało się wielkimi sprzymierzeńcami człowieka w walce ze szkodnikami i chwastami.
Prowadząc swą działalność, człowiek nie zapewnia im równomiernie wszystkich czynników potrzebnych do bytowania. W sadzonych lasach, gdzie istnieje duży nadmiar pokarmu, niewielka jest presja drapieżników, nieznacznie wzajemna konkurencja o niektóre elementy środowiska, istnieje możliwość i potrzeba gospodarcza przebywania dużej liczby ptaków. Brak tam jednak jednego zasadniczego elementu, jakimi są dziuple. Uniemożliwia to zagnieżdżaniu się licznym dziuplakom. Niedostatek wody do picia i kąpieli, pokarmu w okresie zimy, miejsc nadających się na założenie gniazda to najważniejsze czynniki limitujące w pewnych antropocenozach liczebność ptaków. Aby tym ograniczeniom zapobiec, człowiek może celowo uzupełnić wymienione braki. Zakłada się więc sztuczne gniazda, pojniki, dokarmia ptaki zimą. Ochroną ptaków zajmują się z reguły organizacje społeczne (np. Liga Ochrony Przyrody) oraz administratorzy terenów zielonych - lasów, parków miejskich. Metody ochrony ptaków są zróżnicowane w zależności od potrzeb, środowiska, gatunków, które chce asie protegować, od warunków lokalnych.
Metody ochrony ptaków:
Są to zbiegi wykonywane przez człowieka, których celem jest zwiększenie przeżywalności ptaków i zachęcenie ich do przebywania w określonym miejscu. Można to uzyskać uzupełniając w środowisku lub eliminując zeń elementy, które ograniczają liczebność lub przeżywalność ptaków, a więc trzeba usuwać nadmiar drapieżników, ograniczyć zarówno przebywanie człowieka w środowisku życia ptaka, jak i jego działalność myśliwską, dokarmiać ptaki w krytycznych okresach roku, zapewnić wystarczającą ilość wody do picia i kąpieli, zwiększyć liczbę miejsc nadających się na założenie gniazda itp. Szkodliwa działalność człowieka ogranicza się na drodze ustawodawczej, wydając odpowiednie akty prawne, wprowadzając ochronę gatunkową ptaków, czas ochronny, tworząc rezerwaty ptasie.
