Pokrycie ciała

  1. Skóra - funkcje:
    • ochrona przed stratami ciepła (włosy),
    • regulowanie strat wody,
    • ochrona przed zmianami temperatur i urazami mechanicznymi,
    • reakcja na bodźce (receptory skórne),
    • bariera dla mikroorganizmów,
    • ochrona głębiej położonych komórek przed światłem UV (melanina).
  1. Skóra - budowa:
    • naskórek - budują go komórki wielowarstwowego nabłonka płaskiego, warstwa zewnętrzna może ulegać złuszczeniu, pełni funkcje ochronne; dosyć gruby naskórek posiadają ssaki bezwłose;
    • skóra właściwa - leży pod naskórkiem, budują ją głównie elementy łącznotkankowe, jest dobrze unaczyniona i unerwiona, bogata w gruczoły;
    • tkanka podskórna - najczęściej zawiera dużą ilość tłuszczu, jest warstwą zapasową, izolacyjną, obniża ciężar właściwy ssaków wodnych.
  1. Wytwory skóry:
    • włosy - pochodzą z naskórka, budują je silnie zrogowaciałe komórki;

- gatunki morskie (walenie) oraz niektóre ssaki afrykańskie (nosorożce, słonie) pozbawione są owłosienia;

- elementami włosa są łodyga i zanurzony w pochwie korzeń, podstawa korzenia objęta jest specjalnym zgrubieniem, tzw. opuszką włosa, wewnątrz znajduje się łącznotkankowa brodawka pełniąca funkcje odżywcze;

- włosy mogą przekształcać się w inne twory, np. kolce u jeżozwierza;

- okolica nosowa wszystkich ssaków zaopatrzona jest w włosy czuciowe;

  • łuski rogowe (na ogonie szczura), kopyta, pazury i paznokcie mają również pochodzenie naskórkowe;
  • poroża - są zwykle rozgałęzionymi tworami kostnymi zrzucanymi okresowo;
  • rogi -są to nie rozgałęzione wyrostki kości czołowej, w środku puste, często określane mianem "puszek" rogowych.

d. Gruczoły:

  • potowe - ich funkcja to wydzielanie potu - wodnego roztworu soli mineralnych, znikomej ilości amoniaku i mocznika; brak ich u słoni i waleni, psowate posiadają ich niewiele, dlatego nie pocą się tylko ziają; gruczoły potowe mogą ulegać modyfikacji do

- gruczołów zapachowych wydzielających feromony,

- gruczołów mlecznych uchodzących do brodawek (wyjątek stanowią stekowce,

u których brak brodawek);

  • łojowe - uchodzą do mieszka włosowego, wydzielają łój zabezpieczający włosy przed namoknięciem.

Szkielet

U dorosłych ssaków szkielet jest niemal całkowicie skostniały. Wyróżnia się elementy szkieletu osiowego i szkieletu kończyn wraz z obręczami.

Szkielet osiowy

  1. Czaszka:
    • w budowie przypomina czaszkę gadów (charakterystyczna redukcja liczby elementów);
    • każda kość czaszki łączy się mocno z inną kością za pomocą szwów (wyjątek stanowią kosteczki słuchowe i żuchwa);
    • silny rozwój części mózgowej - duża mózgoczaszka;
    • kość potyliczna z dwoma kłykciami potylicznymi;
    • trzy kosteczki słuchowe wewnątrz jamy ucha środkowego (kość skroniowa);
    • kość żuchwowa buduje mocną żuchwę, która łączy się z czaszką za pomocą stawu żuchwowo - skroniowego; szczękę górną tworzy kość szczękowa
    • i przedszczękowa; żuchwa i szczęka górna posiadają zębodoły; silne mięśnie żujące mają swe zaczepy na szczęce górnej i dolnej oraz dole skroniowym;
    • jama gębowa oddzielona jest od jamy nosowej wtórnym podniebieniem kostnym, taka struktura umożliwia jednoczesne oddychanie i żucie pokarmu;
    • zewnętrzna część nozdrzy wysunięta jest do przodu, wewnętrzna do tyłu (dobry węch).
  1. Kręgosłup wraz z klatką piersiową:
    • część piersiowa - kręgi piersiowe łączą się z żebrami za pomocą stawów;
    • część lędźwiowa - kręgi lędźwiowe podobne do kręgów piersiowych, ale brak
    • tu żeber;
    • część krzyżowa - zrośnięte kręgi tworzą kość krzyżową (oparcie dla kończyny tylnej);
    • część ogonowa - różna liczba kręgów, u niektórych ssaków uległa redukcji;
    • ruchomość kręgosłupa ograniczona poprzez kręgi płaskie;
    • chrzęstne dyski międzykręgowe między trzonami kręgów;
    • struna grzbietowa występuje jedynie w stadium embrionalnym;
    • jądra galaretowate - jedyna pozostałość po obecności struny grzbietowej.

Szkielet kończyn i ich obręczy (pasów)

  1. Kończyny przednie i pas barkowy:
    • kość krucza - brak, zredukowanie liczby elementów;
    • pozycja nawrotna - podstawowe ustawienie kończyn przednich - kości przedramienia krzyżują się, grzbiet dłoni ustawia się do przodu;
    • prymitywne ssaki posiadały zdolność przyjmowania odwrotnej pozycji przedramienia (nie skrzyżowane kości przedramienia, kość promieniowa
    • z kciukiem ułożona wewnętrznie - dłoń w dalszym ciągu kieruje się do przodu); cechę tę zachowały naczelne, torbacze i owadożerne;

b. Kończyny tylne i pas miedniczy:

        • miednicę budują trzy duże kości;
        • kość udowa dość mocna, zakończona główką, która wchodzi do panewki stawu biodrowego;
        • kość strzałkowa rozwinięta słabiej niż piszczelowa (u kopytnych obie kości zrośnięte).

c. Zmodyfikowane końcowe odcinki kończyn:

  • kończyna stopochodna - stopa przylega całą powierzchnią do podłoża (człowiek, niedźwiedziowate);
  • kończyny półstopochodne - śródstopie uniesione (łasicowate);
  • kończyny palcochodne - zwierzęta szybko biegająca;
  • kończyny skrajnie palcochodne (kopytochodne) - stopa oparta o podłoże jedynie końcowymi częściami palców.

Układ oddechowy

  • narządem oddechowym ssaków są płuca;
  • wymogiem termoregulacji u stałocieplnych jest wysoki poziom metabolizmu - duże zużytkowanie tlenu;
  • powierzchnia wymiany gazowej jeszcze większa niż u innych kręgowców;
  • usprawniona mechanika wentylacji płuc;
  • prawe płuco zbudowane jest z trzech płatów, lewe - dwóch;
  • duże rozgałęzienie drzewa oskrzelowego - oskrzela dzielą się kolejno na: oskrzela główne, płatowe, segmentowe, pęcherzykowate aż do tzw. pęcherzyków płucnych;
  • duża powierzchnia nabłonka płaskiego pęcherzyków;
  • jama nosowa dość szeroka, nagrzewa i nawilgaca wstępnie powietrze;
  • przesunięcie daleko do tyłu w stronę gardła nozdrzy wewnętrznych;
  • struny głosowe (fałdy powstałe z błony śluzowe) znajdują się we wnętrzu chrzęstnej krtani górnej;
  • tchawica rozgałęzia się na dwa oskrzela główne;
  • naprzemienne skurcze (mostek wysuwa się i objętość płuc wzrasta) i rozkurcze mięśni oddechowych, dodatkowe wspomaganie przez przeponę.

Układ krążenia

  • dwa obiegi krwi, serce czterojamiste;
  • dwie komory i dwa przedsionki - krew utleniona jest całkowicie oddzielona
  • od odtlenionej;
  • zatoka żylna całkowicie zredukowana (pozostał tzw. węzeł zatokowo - przedsionkowy, pełniący funkcję rozrusznika serca);
  • zastawka trójdzielna leżąca w otworze przedsionkowo - komorowym prawym;
  • zastawka dwudzielna leżąca w otworze przedsionkowo - komorowym lewym;
  • serca ssaków są mniej więcej dwukrotnie mniejsze niż serca ptaków;
  • u ssaków brak nawet szczątkowej zatoki żylnej w prawym przedsionku;
  • dwie żyły główne (a nie jak u ptaka trzy) uchodzą do przedsionka prawego;
  • żyły płucne uchodzą do przedsionka lewego w liczbie 2 - 4 (w przypadku ptaków - dwie, zlanie się w jedną żyłę przy wchodzeniu do przedsionka);
  • obecność jedynie lewego łuku aorty;
  • okrągłe erytrocyty pozbawione jądra (wyjątek: wielbłądy, lamy, daniele - kształt owalny).

Układ rozrodczy i wydalniczy

  • ze względu na żyworodność drogi moczowe, pokarmowe i rodne u ssaków musiały się rozejść;
  • komórki jajowe małe, z niską zawartością materiału żółtkowego (z wyjątkiem stekowców)
  • występuje tu wyraźny dymorfizm płciowy (samica mniejsza od samca; wyjątek - hipopotamy, walenie, tapiry);
  • okresowa aktywność rozrodcza obserwowana u większości ssaków;
  • ruja - okres rozrodczy;
  • charakterystyczna dla ssaków strefy umiarkowanej sezonowa aktywność płciowa (na regulowany hormonalnie przez szyszynkę cykl rozwojowy ma wpływ długość dnia) ;
  • ssaki strefy równikowej to wielorujowce, wykazują częstszą aktywność płciową;
  • ostateczny typ nerek (zanercza), wysoki stopień rozwoju;
  • droga moczu: moczowodem wtórnym z nerki w kierunku pęcherza moczowego
  • a następnie ujście przez cewkę moczową;
  • samice posiadają tzw. zatokę moczopłciowa, do której uchodzi mocz;
  • u samców nasienie jest wyprowadzane przez końcową część cewki moczowej.

Układ pokarmowy

  • wiele źródeł pokarmu;
  • wysoce sprawny system obróbki pokarmu;
  • przenikanie wolnych aminokwasów do płodu;
  • kazeina - białko występujące w mleku wytrącane z roztworu przez enzym reinnę;
  • język i heterodontyczne uzębienie;
  • grube wargi;
  • pokarm przechodzi poprzez jamę gębową, przełyk, żołądek, dwunastnicę (wydzieliny wątroby i trzustki), jelito cienkie (tu trawienie ostateczne), jelito grube (resorbowanie wody i uformowanie masy kałowej);
  • ssaki dzielą się na roślinożerne, mięsożerne i wszystkożerne;
  • panda - jedyny monofag wśród ssaków.

Narządy zmysłów i układ nerwowy

  • kresomózgowie jest największą częścią mózgu, tzw. wielkie spoidło łączy jego dwie półkule, których powierzchnia jest silnie pofałdowana, obszar półkul pokryty jest sześciowarstwową korą nową, kresomózgowie dzieli się na następujące płaty:

- czołowy - odpowiada za myślenie,

-ciemieniowy - odpowiada za czucie kontaktowe,

-potyliczny - odpowiada za wzrok,

-skroniowy - odpowiada za pamięć i słuch;

  • międzymózgowie jest to mała i niewidoczna z góry część mózgu, tu znajduje się schowana pomiędzy półkulami kresomózgowia szyszynka;
  • śródmózgowie jest najmniejszą częścią mózgu ssaków;
  • móżdżek jest drugą pod względem wielkości częścią mózgu; duży, pokryty licznymi bruzdami i trójwarstwową, dobrze wykształconą korą organ utworzony jest z dwóch półkul połączonych tzw. robakiem;
  • rdzeń przedłużony - wykształcony normalnie, posiada wygięcie typowe dla owodniowców;
  • od mózgu ssaków odchodzi 12 parzystych nerwów czaszkowych;
  • węch - u większości zwierząt jest dobrze wykształcony (organizmy makrosomatyczne), do zwierząt mikrosomatycznych, u których zmysł ten jest słabiej wykształcony należą walenie, płetwonogie i fiszbinowe; u zwierząt anosomatycznych (np. waleni zębowych) węch występuje w postaci szczątkowej;
  • wzrok - dobrze wykształcony (u zwierząt podziemnych może być całkowicie zredukowany, najlepiej rozwinięty jest u naczelnych), oczy z przodu głowy, obrazy odbierane są z lepszą oceną przestrzenną, większość ssaków posiada trzy powieki osłaniające oczy (dolna, górna oraz przezroczysta migotka), soczewka dwuwypukła (kulista u zwierząt wodnych), zmiana kształtu soczewki powoduje akomodację oka, u ssaków nocnych występuje na naczyniówce dodatkowa warstwa odbijająca światło;
  • narząd słuchu i równowagi jest dobrze rozwinięty, znajduje się tu małżowina uszna, zwinięty ślimak i kosteczki słuchowe;
  • smak - zmysł dobrze rozwinięty, pokrywające język i błonę śluzową jamy gębowej brodawki smakowe posiadają w środku kubki smakowe.