Proces rozmnażania się ptaków możemy podzielić na 2 okresy: okres godowy (łączenie się w pary, toki, budowa gniazda) i okres gniazdowania, czyli lęgowy (zakładanie i wysiadywanie jaj oraz wychowywanie młodych).

Toki odbywa bardzo wiele ptaków w sposób charakterystyczny dla danego gatunku. Polega ono na przybieraniu szczególnych póz i wydawaniu charakterystycznych głosów tokowych, bądź na lotach tokowych lub śpiewie, albo na wykonywaniu pewnych czynności symbolicznych (np. znoszenie materiału przydatnego do budowy gniazda). Celem toków jest przywabianie samic. Po tokach najczęściej następuje łączenie się w pary.

W okresie lęgowym gatunki jednożerne, czyli monogamiczne, żyją parami. Udział płci w wysiadywaniu jaj jest różny W karmieniu młodych przeważnie biorą udział oboje rodzice. U gatunków wielożennych, czyli poligamicznych, nie tworzących par, tylko samica opiekuje sie potomstwem. W celu wysiadywania jaj i wychowania potomstwa większość ptaków zakłada gniazda. Nieliczne gatunki składają jaj wprost na ziemi (np. Lelek, rybitwa). Prymitywna formą gniazd są dołki wygrzebane w ziemi, w których samica gromadzi nieco podściółki (np. kuraków) Pewną forma gniazd ziemnych są nory wygrzebane w ścianach jarów, stromych zboczach. Większość ptaków, tzw. wolno gnieżdżących się, buduje gniazda na ziemi lub na drzewach, grupa tzw. dziuplaków (np. sikory, kowaliki, pełzacze, muchołówki) gnieździ się w dziuplach naturalnych lub wykutych przez dzięcioły. Wysiadywaniem jaj i opieka nad młodymi (w zależności od gatunku) zajmuje się tylko jedno z rodziców albo wysiaduje jaja i opiekuje się młodymi oboje rodzice. Ptaki wkładają wiele wysiłki w karmienie młodych, przyloty ich z karmą do gniazd są bardzo częste.

Stan rozwoju pisklęcia wykluwającego się z jaja u różnych gatunków jest rozmaity. W związku z tym wyróżniamy trzy grupy ptaków:

Pisklęta zagniazdowników wkrótce po wykluciu się z jaja opuszcza gniazdo i dalszy ich rozwój przebiega poza gniazdem. Są one pokryte puchem i na tyle rozwinięte, że potrafią od razu chodzić lub pływać oraz w bardzo krótkim czasie mogą samodzielnie zdobywać pokarm. Do zagniazdowników należą kuraki, blaszko dziobiec, żurawie itp.

U gniazdowników pisklęta wykłuwają się niedołężne. U wielu gatunków początkowo są one nagie, ślepe i długo pozostają w gnieździe. Do nich należą:

  • Wróblowate
  • Dzięcioły
  • Lelki
  • Zimorodki
  • Kraski

Pośrednia grupę stanowią tzw. rzekome gniazdowniki, których pisklęta radzą się okryte puchem, potrafią chodzić lub pływać ale nie umieją same zdobywać pożywienia, tak, że rodzice muszą je karmić dość długo. Do nich należą mewy i inne ptaki.

Ptaki możemy podzielić na kilka grup:

  1. Osiadłe
  2. Łęgowe
  3. Przelotne
  4. Zalatujące

Do ptaków osiadłych należą te, które w ciągu całego roku przebywają w swojej ojczyźnie, gdzie gnieżdżą się, wywodzą swe lęgi i zimują. Do tej grupy należą np.:

  • wróble,
  • trznadel,
  • bogatki,
  • sroki
  • kuropatwy
  • głuszcze
  • cietrzewie
  • jarząbki

Do ptaków lęgowych należą te gatunki, które na wiosnę przylatują w celu odbycia lęgów (gnieżdżą się u nas i wychowują młode), a w jesieni odlatują. Zimują w krajach o klimacie cieplejszym. Obie te grupy ptaków możemy określić również jako ptaki gniazdowe danego rejonu.

Ptaki przelotne maja swoją ojczyznę w krajach północnych lub wschodnich, zimują zaś na południu. Przez kraj nasz przelatują w porze wędrówek sezonowych (wiosennych lub jesiennych), zatrzymując się tylko na krótki czas. Do tej grupy należą np. gęsi oraz inne ptactwa wodne i błotne.

Do ptaków zalatujących zaliczamy te gatunki, które na okres zimy przylatują do nas z północy i ze wschodu. Jest to grupa tzw. ptaków zimowych, do nich należą:

  • gile
  • jemiołuszki
  • czeczotki
  • myszołowy

Gatunki te można zaliczyć do grupy ptaków koczujących, tj. spędzających zimę w najdogodniejszych dla siebie warunkach.

Do grupy ptaków przypadkowo zalatujących należy zaliczyć gatunki, które zalatują do nas zagnane burzami lub zabłąkane, np. pelikany, flamingi, albatrosy.

Gospodarcze znaczenie ptaków

Ilość i jakość zjadanego przez ptaki pożywienia, decyduje o znaczeniu gatunku dla danej gałęzi gospodarstwa ludzkiego. W związku z wysoka temperaturą ciała i intensywną przemiana materii ptaki zjadają duże ilości pożywienia, które szybko ulega trawieniu. Według jakości zjadanego pożywienia możemy ptaki podzielić na dwie zasadnicze grupy:

  1. gatunki roślinożerne - żywiące się (przeważnie) nasionami, jagodami, pączkami drzew i krzewów, delikatnymi końcami pędów, listkami (np. gołębie, głuszce, cietrzewie, niektóre łuszczaki)
  2. gatunki żywiące się (głównie) zwierzętami. Wśród nich wyróżniamy: owadożerne - żywiące sie głównie owadami (dudek, kraska, lelek i wiele innych śpiewających) oraz tzw. mięsożerne - żywiące się głównie mięsem zwierząt kręgowych (np. drapieżniki, sowy, czaple, zimorodki)

Podział ten nie jest ścisły, istnieje wiele ptaków gatunków zasadniczo roślinożernych, które wykarmiają swe młode owadami, jak również gatunków mięsożernych, które zjadają wiele owadów, a niekiedy nawet miękkie części roślin. Poza tym można wyróżnić trzecia grupę: gatunki żywiące się pokarmem mieszanym - roślinnym i zwierzęcym (np. wrona, gawron, sroka).

Na skład pokarmowy ptaków w dużej mierze ma wpływ klimatu, pora roku, obfitość danego rodzaju pożywienia. Obfitość lub brak pożywienia odgrywa dużą rolę w życiu ptaków i ma znaczny wpływ na ich biologię. Od tego zależy liczebność ptaków w danym miejscu, sezonowe wędrówki w poszukiwaniu pożywienia, intensywność rozmnażania się.

Znaczenie gospodarcze ptaków leśnych jest bardzo duże, ale zwykle nie doceniane przez większość leśników. Ptaki są ważnym czynnikiem regulującym często nadmiernie rozmnażających się owadów, drobnych gryzoni i wielu innych szkodliwych zwierząt. Gatunki owadożerne oddają nam (szczególnie w okresie karmienia piskląt) olbrzymi usługi przez niszczenie dużych ilości szkodliwych owadów. Ptaki małe zjadają w stosunku do swojego ciężaru ciała znaczną większą ilość pożywienia niż ptaki duże, przeciętnie około 50-70% swego ciężaru, a ich pisklęta, rosnąc bardzo szybko - 2 do 3 razy tyle. Olbrzymią rolę w tępieniu groźnych gryzoni (myszy, norników) spełnia większość naszych drapieżników i sów. Pewne szkody wyrządzają nieliczne ptaki . 

Z punktu widzenia biologicznej ochrony lasu ptaki są pożądanym i ważnym czynnikiem, hamującym w znacznym stopniu rozmnażanie się szkodliwych dla lasu owadów i myszowatych gryzoni. Dlatego jednym z podstawowych nakazów gospodarki leśnej w zakresie ochrony lasu, w celu trwałego i długotrwałego zabezpieczenia drzewostanów przed szkodami wyrządzanymi prze wyżej wymienione zwierzęta, jest racjonalna ochrona pożytecznych ptaków leśnych, polegająca na ich przywabianiu , rozmnażaniu i zatrzymywaniu w drzewostanach.

Dla zapewnienia ptakom możliwości gniazdowania należy pozostawiać im stare, dziuplaste drzewa, tworzyć im remizy, kołnierze łęgowe oraz wywieszać skrzynki lęgowe. Poprawa warunków łęgowych najłatwiejsza jest w stosunku do dziuplaków, gdyż obok ochrony starych drzew sprowadza się do wywieszania skrzynek łęgowych. Stwarza się przez to ptakom nocne schrony na okres zimy, co umożliwia gatunkom osiadłym przyzwyczajenie się do przyszłych legowisk. Zima konieczne jest racjonalne dokarmianie ptaków, zwłaszcza w czasie gołoledzi, szronu i silnych opadów śnieżnych.

Ochrona ptaków leśnych - jeśli ma dać rezultaty praktyczne- musi się opierać na znajomości podstawowych zasad z zakresu ekologii i biologii ptaków żyjących w lesie lub pobliżu lasów.