POPULACJA

podstawowa jednostka ekologiczna; zespół osobników danego gatunku występujących na określonym obszarze, np. populacja saren w lesie lub szczupaków w jeziorze. Każda populacja posiada charakterystyczną strukturę, na którą składają się: rozrodczość, śmiertelność, przestrzenne rozmieszczenie osobników, ich rozkład wiekowy, stosunki liczbowe płci.

Charakterystycznymi cechami populacji są: liczebność, zagęszczenie, rozmieszczenie, rozrodczość, śmiertelność, struktura wiekowa.

Liczebność - liczba osobników należących do danej populacji.

Zagęszczenie - liczba osobników populacji przypadająca na określoną jednostkę powierzchni lub objętość w przypadku organizmów wodnych.

Zagęszczenie populacji zależy od: rozrodczości, śmiertelności, napływu nowych osobników (imigracji), przemieszczania się osobników poza strony rodzinne (emigracji), czynników środowiskowych.

Liczebność i zagęszczenie populacji może ulegać zmianom np. pod wpływem czynników środowiska, które wykraczają poza zasięg tolerancji ekologicznej (zbyt mroźne zimy lub bardzo suche lata), powodując gwałtowne wymieranie populacji.

Często wzrost osobników jednej populacji, np. zajęcy, powoduje wzrost liczebności innej populacji, np. lisów, ponieważ lisy mają dużo pokarmu, mogą więc wyżywić swoje potomstwo. Jednak zmniejszenie ilości ofiar, czyli zajęcy, spowoduje również spadek ilości lisów. Mała ilość lisów spowoduje ponowny wzrost ilości zajęcy. Jest to przykład na oddziaływanie na siebie populacji, między którymi występują zależności pokarmowe związane z liczebnością osobników w obu populacjach.

Rozmieszczenie populacji jest to przestrzenny rozkład osobników na terenie zajmowanym przez populację. Zależy od: wielkości osobników, aktywności życiowej, wymagań życiowych, tolerancji osobników na czynniki środowiska.

Rodzaje rozmieszczenia gatunków na określonym terenie

Rozrodczość, śmiertelność, struktura wiekowa: to cechy populacji decydujące o jej liczebności. Rozwój populacji jest jedną z jej charakterystycznych cech. Osobniki w populacji wzrastają, rozwijają się i giną.

Rozrodczość jest to zdolność populacji do wydawania potomstwa i określa stosunek liczbowy nowo urodzonych osobników do liczebności całej populacji.

Przyczyny wzrostu i rozwoju osobników w populacji są różne. Na przykład przyczyny śmiertelności osobników mogą mieć związek z:

• brakiem opieki nad potomstwem,
• zbytnim zagęszczeniem osobników na danym terenie i brakiem pokarmu,
• starzeniem się osobników,
• zaburzeniem rozrodu,
• chorobami,
• oddziaływaniem innych populacji.

Śmiertelność jest to wymieranie osobników w określonym czasie w populacji. Biorąc pod uwagę rozrodczość i śmiertelność osobników w populacji, można wykreślić tak zwane krzywe przeżywania, które w normalnych warunkach są charakterystyczne dla gatunku.

Na wykresie a) widoczna jest duża śmiertelność osobników młodych związana z brakiem opieki ze strony rodziców.

Na wykresie b) widoczna jest mała śmiertelność osobników młodych, większość osobników osiąga wiek dojrzały.

Wzajemny stosunek rozrodczości i śmiertelności populacji decyduje o jej strukturze wiekowej, czyli zróżnicowaniu wiekowym osobników, które do niej należą. W populacjach spotykamy osobniki, które reprezentują 3 grupy wiekowe:

1. osobniki młode, które nie osiągnęły jeszcze zdolności do rozrodu;
2. osobniki dorosłe zdolne do wydawania potomstwa;
3. osobniki starcze, które utraciły zdolność do rozrodu.

Strukturę wiekową można przedstawić graficznie w postaci piramid wiekowych lub wykresów.

Określenie struktury wiekowej populacji umożliwia przewidywanie kierunku jej rozwoju. Struktura wiekowa ma wpływ na zagęszczenie populacji. Nadmierne zagęszczenie populacji może być powodem masowej śmiertelności. Śmiertelność ta jest wynikiem zmian fizjologicznych i zapobiega dalszemu zwiększaniu się liczebności gatunku. Kiedy liczebność populacji gwałtownie spada, np. na skutek dużej liczby drapieżców, wówczas zwiększa się płodność, dzięki czemu populacja ma większe szanse utrzymać się przy życiu

Rodzaje struktur wiekowych populacji