OCHRONA PRZYRODY
Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. jako narzędzia prawne ochrony cennych walorów przyrodniczych wymienia tworzenie form ochrony przyrody takich jak parki narodowe i krajobrazowe, wyznaczanie obszarów rezerwatów ścisłych oraz obszarów chronionego krajobrazu. Obowiązującą na terenie Polski formą ochrony przyrody są także stanowiska dokumentacyjne, zespoły krajobrazowo-przyrodnicze, pomniki przyrody i użytki ekologiczne. W związku z wejściem Polski w struktury Unii Europejskiej bardzo ważnym zadaniem jest wytyczenie i włączenie w ogólnoeuropejski system ochrony przyrody obszarów, które będą należały do Sieci Natura 2000.
CHARAKTERYSTYKA POSZCZEGÓLNYCH FORM OCHRONY PRZYRODY
Park narodowy - obszar ochronny ustanowiony przez ministra środowiska, utworzony na terenach szczególnie cennych przyrodniczo, kulturowo, społecznie i edukacyjnie, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha. Park narodowy zostaje utworzony w celu zachowania różnorodności ekologicznej, składników przyrody nieożywionej, dla przywrócenia właściwego stanu zasobów naturalnych oraz dla odtworzenia zdegradowanych wcześniej siedlisk znajdujących się w obrębie parku.
Rezerwat przyrody - obszar, który obejmuje zachowane w stanie naturalnym albo jedynie mało zmienionym ekosystemy, siedliska określonych gatunków roślin oraz zwierząt a także tak zwane elementy przyrody nieożywionej, które mają istotną wartość naukową, kulturową lub krajobrazową.
Park krajobrazowy - obszar chroniony przede wszystkim przez wzgląd na wartości przyrodnicze, historyczne oraz kulturowe lub dla ochrony walorów krajobrazowych. Celem jego utworzenia jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnienie tych wartości w warunkach eko-rozwoju.
Ochrona gatunkowa - ma na celu ochronę dziko występujących grzybów, roślin, zwierząt i ich siedlisk. Szczególny nacisk kładzie się na ochronę gatunkową gatunków zagrożonych wyginięciem, zwłaszcza gatunków endemicznych. Celem ochrony gatunkowej jest też zachowanie różnorodności biologicznej i gatunkowej.
Pomnik przyrody - jest to pojedynczy twór przyrody żywej i nieożywionej lub skupienia takich tworów o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historycznej czy też krajobrazowej. Pomnik przyrody odznacza się indywidualnymi cechami, które szczególnie wyróżniają go spośród innych tworów.
Stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej - określono w ten sposób wszelkie wyróżniające się ze względu na swoje walory dydaktyczne, istotne ze względu na wartość naukową, miejsca, w których występują formacje geologiczne, nagromadzenia skamieniałości albo też tworów mineralnych, a które są możliwe do udostępnienia.
Użytki ekologiczne - są nimi zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, które mają kluczowe znaczenie dla możliwości zachowania bezcennych, rzadkich zasobów genetycznych naturalnych zbiorników wodnych, kęp drzew, bagien, torfowisk, wydm, stanowisk rzadkich roślin itd.
Zespół przyrodniczo-krajobrazowy - to cenne fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego wymagające szczególnej ochrony przez wzgląd na swoje szczególne walory.
OCHRONA OBSZAROWA NA TERENIE POMORZA GDAŃSKIEGO
Na terenie Pomorza znajdują się 4 parki krajobrazowe, 48 rezerwaty przyrody a także 19 obszarów chronionego krajobrazu i ponad 700 pomników przyrody.
REZERWATY PRZYRODY POMORZA
Rezerwat Źródliska w Dolinie Ewy
Rezerwat ten powstał w 1983 roku. Objął on swoim zasięgiem 12.04 ha. Jest on rezerwatem chroniącym fragmenty doliny erozyjnej, która przecina Wysoczyznę Gdańską, inaczej Wysoczyznę Pojezierza Kaszubskiego. W dolinie te są naturalne źródliskowe, bardzo cenne zbiorowiska roślinne. Są tam stanowiska roślinności szuwarowej, ziołoroślowej, łęgowej i innej. Ciekawym, rzadkim gatunkiem jest szuwarowa manna gajowa.
Na obszarze rezerwatu występuje 194 gatunków roślin naczyniowych. Trzy z nich podlegają zasadom ochrony ścisłej: listera jajowata, bluszcz pospolity, wawrzynek wilcze łyko. Cztery gatunki z występujących tam roślin naczyniowych objętych jest ochroną częściową: kalina koralowa, marzanka wonna, konwalia majowa i kruszyna pospolita. Na terenie rezerwatu źródliska w dolinie Ewy ciekawym zjawiskiem jest występowanie wielu gatunków charakterystycznych dla gór i pogórza: przetacznik górski oraz tojeść gajowa, niezapominajka leśna, a także manna gajowa, dziki bez koralowy, olsza szara czy kozłek bzowy.
W rezerwacie tym jednymi z cenniejszych gatunków roślin są gatunki znajdujące się na liście roślin zagrożonych wyginięciem z Pomorza Zachodniego oraz Wielkopolski: czerniec gronkowy, fiołek przedziwny, kostrzewka leśna, kozłek bzowy, listera jajowata, manna gajowa, przetacznik górski, szczaw gajowy, wawrzynek wilczełyko oraz wyka leśna.
Zajęcze Wzgórze
Rezerwat Zajęcze Wzgórze utworzono w 1983 roku. Obejmuje on powierzchnię 11.74 ha lasu znajdującego się na zboczach doliny oraz na grzbiecie pomiędzy dolinami strefy krawędziowej Gdańskiej Wysoczyzny. Najcenniejszym obiektem rezerwatu jest piękny starodrzew w zbiorowisku kwaśnej buczyny pomorskiej, który składa się między innymi z nawet dwustuletnich dębów i okazałych buków.
Na terenie rezerwatu występuje 95 gatunków należących do roślin naczyniowych. Dwa z nich, bluszcz pospolity i jarząb szwedzki, podlegają ochronie ścisłej. Trzy podlegają ochronie częściowej. Są to konwalia majowa i kruszyna pospolita oraz marzanka wonna. Cennym gatunkiem jest jarząb szwedzki, roślina umieszczona na kartach Polskiej Księgi Roślin. Dużą wartość przyrodniczą stanowią również grzyb-szmaciak gałęzisty oraz wyjątkowo rzadkie gatunki owadów charakteryzowanych jako puszczańskie.
Kacze Łęgi
Rezerwat ten utworzono w 1983 roku, objął on powierzchnię 8.97 ha. Obejmuje on fragment zalesionej doliny rzeki Kaczej.
Rezerwat chroni łęg wiązowy, który jest zachowany w bardzo dobrym stanie, zwłaszcza okazały drzewostan (dużo olszy czarnej i jesiona wyniosłego) i bogate runo. W rezerwacie występuje 154 gatunków należących do roślin naczyniowych. Pięć z nich podlega ochronie częściowej. Są to kalina koralowa, kruszyna pospolita oraz marzanka wonna a także porzeczka czarna i konwalia majowa. Ciekawe jest zasiedlanie terenu rezerwatu przez gatunki górskie i podgórskie: olsza szara, przetacznik górski, tojeść gajowa czy kozłek bzowy. W rezerwacie tym jednymi z cenniejszych gatunków roślin są gatunki znajdujące się na liście roślin zagrożonych wyginięciem i ginących: kozłek bzowy, przetacznik górski, szczaw gajowy i wiechlina odległokłosa.
Lewice
Rezerwat utworzono w 1998 roku w obrębie północnej części Pojezierza Kaszubskiego. Objął powierzchnię 22.90 ha. Został utworzony głównie dla ochrony położonego na obszarze wysoczyzny morenowej zachowanego w dobrym stanie torfowiska wysokiego. Porasta je przede wszystkim roślinność mszarna. Otoczone jest przez bory o charakterze bagiennym oraz brzeziną bagienną.
W rezerwacie odnotowuje się występowanie czterech gatunków roślin naczyniowych, które podlegają ochronie ścisłej (są to rosiczka długolistna oraz rosiczka okrągłolistna a także widłak goździsty i widłak jałowcowy) oraz 3 gatunki podlegające ochronie częściowej (są to bagno zwyczajne i kruszyna pospolita a także marzanka wonna). Występują tam również porosty ( dziesięć gatunków), które podlegają ochronie ścisłej.
Występuje tu 14 gatunków roślin z listy zagrożonych roślin naczyniowych Pomorza Zachodniego i Wielkopolski. Są to, w kolejności alfabetycznej: bagnica torfowa, bagno zwyczajne, bażyna czarna, dąbrówka piramidalna, kosmatka gajowa, modrzewnica zwyczajna, pływacz drobny, przygiełka biała, rosiczka długolistna, rosiczka okrągłolistna, sit sztywny, turzyca bagienna, widłak goździsty oraz widak jałowcowaty.
Gałęźna Góra
Rezerwat Gałęźna Dolna powstał w 1990 roku na terenie 34.06 hektarów. Obejmuje obszar lasu w strefie krawędziowej północnej części Pojezierza Kaszubskiego. Obejmuje on dobrze zachowane ekosystemy leśne. Chroniona jest przede wszystkim żyzna buczyna pomorska, która porasta zbocza zamkowej góry. Cenne są również rzadkie gatunki roślin i bardzo oryginalne pozostałości wczesnośredniowiecznego grodziska i cmentarzyska kurhanowego.
Na terenie rezerwatu istnieje 221 gatunków roślin naczyniowych. Siedem z nich podlega ochronie ścisłej: bluszcz pospolity, gnieźnik leśny, listera jajowata, podrzeń żebrowiec, storczyk plamisty, widłak jałowcowaty, widłak wroniec. Pięć z nich podlega ochronie częściowej: centuria pospolita, kalina koralowa, kruszyna pospolita, marzanka wonna, paprotka zwyczajna.
Siedemnaście z gatunków zasiedlających rezerwat należy do gatunków roślin spisanych w dokumencie: Lista zagrożonych roślin naczyniowych Pomorza Zachodniego i Wielkopolski. Są to czerniec gronkowy, gnieźnik leśny, jaskier kaszubski, konietlica łąkowa, kostrzewa leśna, listera jajowata, manna gajowa, podrzeń żebrowiec, przetacznik górski, rzeżucha leśna, storczyk plamisty, szczaw gajowy, świetlik błękitny, widłak jałowcowaty, widłak wroniec a także wyka leśna oraz żywiec cebulkowy.
Ptasi Raj
Rezerwat Ptasi Raj powstał w 1959 roku. Obejmuje on obszar 198,07 ha. Rozpościera się on od ujścia Śmiałej Wisły i ciągnie się do zatoki Gdańskiej. Główną przyczyną utworzenia rezerwatu jest ochrona ptactwa wodnego oraz błotnego a także miejsca, w którym odpoczywają ptaki wędrowne. Rezerwat został założony na trasie jednego z ważniejszych szlaków sezonowych ptasich migracji.
Na terenie rezerwatu występuje 206 różnych gatunków ptaków, z czego 45 z nich tutaj gniazduje. Wiele z nich występuje pospolicie na terenie całej Polski, np. perkozy, liczne kaczkowate, pokrzewkowate czy też łuszczaki ale są tu również gatunki cenne i rzadkie: przede wszystkim chruściele, trzy gatunki siewkowatych oraz bąk i bączek. Okresowo jest dużo gatunków ptaków przelotnych a także zalatujących (w sumie szacuje się, że ponad 200 gatunków). Jest to również miejsce nocowania gęsi białoczelnych oraz zbożowych. Podczas jesiennych przelotów, jakie miały miejsce w 1995 roku nocowało tu około 15 - 20 tysięcy gęsi.
Cisowa - rezerwat powołany do życia w 1983 roku. Obejmuje 24,76 ha doliny potoku Cisówka leżącej w obrębie lesistej strefy krawędziowej wysoczyzny Pojezierza Kaszubskiego. Jest on utworzony głównie dla ochrony naturalnej rzeźby terenu oraz zbiorowisk roślinnych: żyznej buczyny pomorskiej i przy strumykowego łęgu jesionowo - olszowego. Chroni również roślinność źródliskową.
Na terenie rezerwatu odnotowano występowanie 193 gatunków roślin naczyniowych. Cztery z nich podlegają pod ochronę ścisłą. Są to bluszcz pospolity i gnieźnik leśny a także wawrzynek wilczełyko i widłak wroniec. Cztery podlegają pod ochronę częściową: konwalia majowa, kruszyna pospolita, marzanka wonna oraz paprotka zwyczajna. Występują tu również rośliny górskie: przetacznik górski, tojeść gajowa, bniec czerwony i olsza szara. Na powierzchni kamieni w potoku zaobserwowano okazy rzadkiego krasnorostu - łac. Hildenbrandia rivularis. Jedenaście z występujących tu roślin znajduje się na liście roślin zagrożonych wyginięciem Pomorza Zachodniego i Wielkopolski. Są to czerniec gronkowy, gnieźnik leśny, kostrzewa leśna, kozłek dwupienny, manna gajowa, przetacznik górski, rzeżucha leśna, wawrzynek wilczełyko a także widłak wroniec i wyka leśna oraz żywiec cebulkowy.
Kępa Redłowska - jedyny rezerwat przyrody w samym Gdańsku (położony nad zatoką Gdańską), który powstał przed wojną. Chroni kompleks leśny i urwisty brzeg klifowy. Ustanowiony jest dla ochrony cennego krajobrazu.
Stare Modrzewie- rezerwat znajdujący się na terenie centralnej części Pojezierza Kaszubskiego. Powstał on dla ochrony ponad dwustuletnich okazów modrzewia europejskiego, które osiągają nawet do 40 metrów wysokości a rosną w obrębie drzewostanu bukowego.
Zamkowa Góra - rezerwat w centrum Pojezierza Kaszubskiego chroniący około dwustupięćdziesięcioletni drzewostan bukowy, który porasta stoki wzniesienia morenowego.
Bursztynowa Góra - rezerwat na terenie wschodniej części Pojezierza Kaszubskiego. To jedyny rezerwat przyrody nieożywionej w obrębie województwa, chroni on tereny dawnej kopalni odkrywkowej bursztynu.
Jezioro Turzycowe - rezerwat, który leży w lasach znajdujących się między Paczewem a Bączem, w odległości ok. 5 km na północny-wschód od Sierakowic. Jest małym ale bardzo ciekawym rezerwatem florystycznym, który ochrania występujące w okolicach jeziorka zbiorowiska roślin mchowych a także bór bagienny oraz brzezinę bagienną.
Piaśnickie Łąki - cenny rezerwat obejmujący łąki i lasy w widłach Piaśnicy oraz w starorzeczach. Znajduje się tam bardzo urozmaicona, bogata flora roślinności nieleśnej oraz leśnej.
Występuje tu wiele gatunków bardzo rzadkich roślin naczyniowych, miedzy innymi mieczyk, irys syberyjski, turzyca Hosta, turzyca Buxbauma, turzyca Hartmanna oraz fiolek mokradłowy itp.
Ostrzycki las- położony na terenie zachodniego brzegu Jeziora Ostrzyckiego rezerwat leśny. Chroni on żyzną oraz kwaśną buczynę nawapienną.
Na terenie rezerwatu występuje bogata flora roślin naczyniowych. Z 400 gatunków 18 jest pod ochroną ścisłą. Chronione są gatunki storczyków, obuwnika istorzana bezlistnego, widłak torfowy, gozdzisty, wroniec i jałowcowaty oraz rośliny o charakterze górskim (olcha szara, jawor, tojad dzióbaty).
Długosz Królewski w Łęczynie
Rezerwat florystyczny - leży około 2,5 km na północ od Świetlina.
Obejmuje dwa zagłębienia terenu z torfem, na którym dość licznie występuje długosz królewski (Osmunda regalis), paprocie należące do rodziny długoszowatych.
Darżbuldzkie Buki- jest to rezerwat o charakterze leśnym, który leży na południu od wsi Mechowo. Został utworzony dla ochrony buczyny pomorskiej zawierającej w sobie okazały starodrzew.
W Puszczy Darżlubskiej zdecydowanie przeważają siedliska średnio żyzne albo ubogie. Na takich glebach rosną głównie acidofilne lasy bukowe (łac. Luzulo pilosae-Fagetum) z runem trawiastym albo mszystym. Są też lasy bukowo-dębowe (łac. Fago-Quercetum). Siedliska te zubażają silne wiatry i deszcze, które przychodzą wraz z jesiennymi i zimowymi wiatrami. Jeszcze bardziej wyjaławiają one pochyłe zbocza. Niszczą roślinność i ubijają glebę.
Staniszewskie Błoto- rezerwat leśno-torfowiskowy leżący w odległości około 3 km na południe od Mirachowa. Niestety torfowisko przez osuszanie zostało poważnie naruszone. Chronione rośliny torfowe takie jak żurawina drobnolistna czy bagnica torfowa zostały w dużej części wyparte przez bory sosnowe oraz brzezinę bagienną.
PARKI KRAJOBRAZOWE
Kaszubski Park Krajobrazowy
Kaszubski Park Krajobrazowy utworzono w centralnej części Pojezierza Kaszubskiego. Został utworzony aby ochronić przed degradacją typowy krajobraz pojezierzy młodoglacjalnych. Obejmuje on najbardziej wzniesioną i zróżnicowaną jego część. W rzeźbie dominuje morena denna falista, która osiąga średnio wysokości ok. 260 m n.p.m. Nad nią wznoszą się pasma moren czołowych. Największym pasmem moren są Wzgórza Szymbarskie. Znajduje się tu najwyższe wzniesienie Niżu Polskiego - Wieżyca (328,6 m n.p.m.).
Na terenie parku ulokowane są złożone układy rynien subglacjalnych z zespołem Jezior Raduńsko-Ostrzyckich. Rynny mają głębokość średnio 20-40 m, szerokość średnio 600 m. Południowa część Parku leży w sąsiedztwie Borów Tucholskich.
Trójmiejski Park Krajobrazowy
Trójmiejski Park Krajobrazowy utworzono na obszarze północno-wschodniej części wysoczyzny morenowej Pojezierza Kaszubskiego. W jego skład wchodzą tereny leśne i śródleśne enklawy wsi Gniewowo, Bieszkowice, Reszki, Zbychowo oraz Nowy Dwór Wejherowski.
Na całość tego parku składają się dwa duże, nie połączone ze sobą kompleksy leśne: Kompleks północny (duży fragment terenów Gdyni, Rumi, Szemudu oraz Wejherowa) oraz kompleks południowy (część obszaru Gdyni, Sopotu oraz Gdańska).
Najważniejszym, cennym walorem przyrodniczym parku jest unikatowa, jeszcze polodowcowa rzeźba tego terenu. Została ona ukształtowana przez procesy które miały miejsce w czasie zlodowacenia północnopolskiego.
Nadmorski Park Krajobrazowy
Nadmorski Park Krajobrazowy znajduje się w strefie Pobrzeża Południowo- Bałtyckiego, na terenie Pobrzeża Kaszubskiego. Jest jednym z pierwszych parków krajobrazowych, jakie utworzono w Polsce. Rozciąga się od Białogóry aż po Półwysep Helski, od zatoki Zatoki Puckiej po Rewę oraz Mechelinki. Cechą charakterystyczną parku jest znaczne zróżnicowanie krajobrazu oraz szaty roślinnej.
Wdzydzki Park Krajobrazowy
Wdzydzki Park Krajobrazowy zawiera w sobie Jezioro Wdzydzkie a także kilka mniejszych jezior które otoczone są przez piękne bory. Jego szata roślinna jest różnorodna, bogata w roślinność wodną oraz torfowiskową. Na terenie parku najczęstsze są bory świeże i bory chrobotkowe. Występują również bór bagienny, kwaśna dąbrowa, łęgi olchowo- jesionowe, olsy a także grądy. Większość obszaru parku ma postać równiny sandrowej, która powstała z wodnolodowcowych piasków. Piaski te trafiły na te tereny razem z wodami pochodzącymi z topniejących lodowców, co miało miejsce podczas stadiału pomorskiego zlodowacenia bałtyckiego.
POMNIKI PRZYRODY
Na terenie Pomorza Gdańskiego znajduje się ponad 350 pomników przyrody. Największa ich ilość zlokalizowana jest na terenie powiatu słupskiego i wejherowskiego, gdzie jest odpowiednio 114 i 54 drzew, 28 i 18 grup drzew, 6 alei, 2 i 9 głazów, które zaliczono do pomników przyrody. Dużo pomników przyrody jest również w powiecie kwidzyńskim, gdańskim i gdyńskim.
UŻYTKI EKOLOGICZNE
W roku 2002 wojewoda pomorski utworzył wiele użytków ekologicznych, z czego dwa powstały w skutek starań Akademickiego Koła Chiropterologicznego PTOP "Salamandra" w Gdańsku.
1. Użytek ekologiczny "Prochownia pod Kasztanami". Leży w samym centrum Gdańska. Pozornie jego teren jest nieatrakcyjny. Jest to niezbyt duże zagłębienie terenu zasiedlone przez kilka starych kasztanowców ( łac. Aesculus hippocastanum) oraz fragment starych fortyfikacji z cegły. Znajduje się tu jednak bardzo cenne zimowisko trzech gatunków nietoperzy: nocka Natterera ( łac. Myotis nattereri) oraz nocka rudego (łac. M. daubentonii) i nocka dużego (łac. M. myotis). Występuje tu również bardzo rzadki owad- błonkówka z rodziny grzebaczowanych (łac. Sphecidae): Crossocerus styrius.
2. Użytek ekologiczny "Wysokie"- chroni kilkuhektarowe torfowisko, które leży w pobliżu Lęborka. Torfowisko to jest w tej chwili porośnięte przez kożuch z roślinności unoszący się na powierzchni wody. Kożuch ten składa się głównie z mchów torfowców (łac. Sphagnum spp.). Na terenie torfowiska rzucają się w oczy przede wszystkim liczne stanowiska chronionej, owadożernej rośliny - rosiczki okrągłolistnej ( łac. Drosera rotundifolia). Jednak najrzadszą rośliną występującą na tym obszarze będącą jednocześnie największym jego skarbem przyrodniczym jest inna, niepozorna roślina, która dla niewprawnego oka niewiele różni się od zwyczajnej trawy albo turzycy - przygiełka brunatna ( łac. Rhynchospora fusca). Jest to roślina charakterystyczna dla z klimatu atlantyckiego, w Polsce spotykana jedynie na nielicznych torfowiskach. Jest ona przez wzgląd na rzadkość występowania w naszym kraju umieszczona w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin. Na obszarze nieużytku "Wysokie" znajduje się liczna populacja tej rośliny, są tam również inne rośliny atlantyckie. Odnotowano obecność kilku roślin z gatunku wrzośca bagiennego ( łac. Erica tetralix), który charakteryzuje się delikatnymi, liliowymi kwiatami.
