W Polsce przyroda chroniona jest na kilka sposobów:

  • Poprzez tworzenie parków narodowych i krajobrazowych oraz rezerwatów przyrody
  • Poprzez wydzielanie obszarów chronionego krajobrazu
  • Poprzez tworzenie list gatunków objętych ochroną
  • Poprzez tworzenie pomników przyrody, zakładanie stanowisk dokumentacyjnych oraz zespołów przyrodniczo-krajobrazowych
  • Poprzez edukacje ekologiczną
  • Poprzez ochronę środowiska naturalnego

Na początku, ochrona przyrody sprowadzała się w Polsce, do wydawania ustaw mających na celu ochronę poszczególnych gatunków zwierzyny łownej. Najstarsze zarządzenie wydane zostało przez Bolesława Chrobrego. W myśl tego zarządzenia, na terenie dóbr książąt mazowieckich ochronie podlegały bobry oraz tury.

W roku 1523, w okresie panowania króla Zygmunta II Augusta ogłoszono Statut Litewski. W tym statucie zamieszczone było między innymi zarządzenie, nakazujące ochronę takich gatunków jak żubr, tur, bóbr, sokół i łabędź.

W 1578 Stefan Batory wydał dekret, w myśl którego, zabronione było używanie do połowu ryb włoków, bosaków i sieci, których oczka były zbyt małe. Zarządzono ponadto czas ochronny dla ryb przechodzących tarło.

Zygmunt III Waza wydał przepisy, mające na celu uściślenie ochrony tura w terenie Puszczy Jaktorowskiej. Nie uchroniło to jednak tego gatunku przed wyginięciem.

Pierwszy dekret nakazujący ochronę lasów, ze szczególnym naciskiem na ochronę starodrzewia, został wydany przez Kazimierza III Wielkiego w roku 1347. Następnie Władysław II Jagiełło w latach 1420 i 1423 wydał przepisy wareckie, zakazujące wycinania między innymi takich gatunków jak, cisy oraz stare dęby.

10 lipca 1869 roku, wydana została pierwsza w świecie ustawa dotycząca ochrony przyrody. Jej pomysłodawcami byli uczeni L. Zejszner, M. Nowicki-Siła oraz E. Janot. Ustawa ta nakazywała ochronę świstaka oraz dzikich kóz na terenie Tatr. Rezerwat cisa w Wierzchlesie, na terenie Borów Tucholskich był pierwszym na świecie rezerwatem przyrody. Utworzony został w roku 1826.

Na okres walk o odzyskanie niepodległości przypada początek działalności ustawodawczej, związanej z ochroną zabytków, którym mogło grozić zniszczenie. 31 października 1918 Rada Regencyjna Królestwa Polskiego wydała dekret nakazujący opiekę nad zabytkami kultury i sztuki. W myśl tego dekretu, do zabytków kultury i sztuki należały miedzy innymi cmentarne aleje oraz stare, lub okazałe drzewa.

W roku 1919 utworzono przy ministerstwie do spraw wyznań religijnych i oświecenia publicznego Państwową Tymczasową Komisję Ochrony Przyrody. W roku 1925 została ona przekształcona w Państwową Radę Ochrony Przyrody(PROP), która do dziś funkcjonuje, jako organ doradczy i opiniotwórczy. Dziełem Rady było stworzenie pierwszej w Polsce ustawy o ochronie przyrody. Wydana została ona 10 marca 1934.

W roku 1992 wydana została Polska Czerwona Księga Zwierząt, a rok później-Polska Czerwona Księga Roślin.

W naszym kraju ochronie gatunkowej podlega 212 gatunków roślin oraz 471 gatunków zwierząt. Wiele ssaków, ptaków oraz ryb, zaliczanych do zwierzyny łownej podlega ochronie okresowej. W Polsce istnieją 22 parki narodowe, których łączna powierzchnia wynosi 2816 hektarów. Istnieje kilka projektów utworzenia kolejnych parków.

Ponadto, na dzień 31 grudnia 1996 istnieje w Polsce 231 obszarów chronionego krajobrazu. Ich łączna powierzchnia wynosi 5 257 tysięcy hektarów. Mamy 1183 rezerwatów przyrody, wśród nich rezerwaty o charakterze faunistycznym, florystycznym, krajobrazowym, leśnym oraz rezerwaty przyrody nieożywionej. Ich łączna powierzchnia wynosi 128 tysięcy hektarów. W Polsce istnieje też 106 parków krajobrazowych, których łączna powierzchnia przekracza 2136 tysięcy hektarów. W sumie obszary chronione prawem zajmują 29% powierzchni Polski.

Z kolei ponad 11% powierzchni naszego kraju stanowią obszary ekologicznego zagrożenia. Są to tereny odznaczające się dużym skupieniem największych i najbardziej uciążliwych źródeł zanieczyszczeń, w postaci ścieków, pyłów, gazów oraz odpadów. Na obszarach tych żyje ponad 35% ludności.

Park narodowy

Ustanowienie na jakimś obszarze parku narodowego, jest najwyższą formą ochrony znajdującej się tam przyrody. Park narodowy obejmuje teren, na którym przyroda zachowała się w formie naturalnej, lub jest tylko w niewielkim stopniu przekształcona przez człowieka. Na park narodowy może składać się jeden, lub kilka ekosystemów. Obszar parku narodowego podlega prawnej ochronie, ze względu na jego wyjątkowe wartości naukowe oraz szczególne walory przyrodnicze, społeczne, kulturowe i edukacyjne. Na terenie parku narodowego ochroną objęte są wszystkie elementy przyrody. Powierzchnia parku musi przekraczać 1000 hektarów. Wymóg ten nie dotyczy parków zlokalizowanych na wyspach, ich obszar musi wynosić co najmniej 500 hektarów. Na terenie parku narodowego wyróżnia się obszary objęte ochroną ścisła, w które człowiek nie ma możliwości ingerować oraz obszary objęte kontrolą częściową. Na takich obszarach prowadzone są świadomie zabiegi, mające na celu przywrócenie stanu naturalnego. Polega to na stosowaniu odpowiednich metod pielęgnacyjnych oraz hodowlanych. Park narodowy otoczony jest obszarem, zwanym otuliną.

Ojcowski Park Narodowy, będący najmniejszym parkiem narodowym w Polsce zajmuje powierzchnię około 16 km2. Największym parkiem narodowym w Polsce jest Kampinoski Park Narodowy, którego powierzchnia wynosi około 360 km2.

Parki narodowe tworzy się, aby:

  • Poznać i chronić system przyrodniczy na danym terenie, wraz z warunkami, w których funkcjonuje
  • Odtworzyć zniszczone, lub zanikłe skarby rodzimej przyrody
  • Stworzyć miejsca, w których można przeprowadzać badania naukowe
  • Uatrakcyjnić teren pod względem poznawczym oraz edukacyjnym

W naszym kraju, park narodowy zakładany jest w wyniku zarządzenia Rady Ministrów. Na dzień 1 lipca 1996 roku, w Polsce funkcjonują 22 parki narodowe: Babiogórski, Białowieski, Biebrzański, Bieszczadzki, Borów Tucholskich, Drawieński, Gorczański, Gór Stołowych(Stołowogórski), Kampinoski, Karkonoski, Magurski, Narwiański, Ojcowski, Pieniński, Poleski, Roztoczański, Słowiński, Świętokrzyski, Tatrzański, Wielkopolski, Wigierski i Woliński. Istnieją plany utworzenia kolejnego parku narodowego, mianowicie Mazurskiego Parku Narodowego.

  1. Babiogórski Park Narodowy

Utworzony został w roku 1954. Zajmuje obszar 17,34 km2. Na jego terenie występuje 700 gatunków roślin naczyniowych, z czego 54 to gatunki chronione. Ponadto występuje tu 200 gatunków mchów, 250 gatunków porostów oraz 120 gatunków ptaków. W Babiogórskim Parku Narodowym żyją też rysie, wilki i niedźwiedzie brunatne. Park ten zajmuje najwyższe partie Beskidu zachodniego, w jego skład wchodzą takie karpackie piętra roślinne jak buczyna karpacka, bór świerkowy wysokogórski, zarośla jarzębinowe, kosodrzewina, murawy subalpejskie oraz alpejskie. W obrębie muraw subalpejskich znajduje się jeden zespół o charakterze endemicznym.

  1. Białowieski Park Narodowy

Utworzony został w roku 1947, zajmuje obszar 53, 48 km2. Na jego terenie występuje 630 gatunków roślin naczyniowych, z czego 62 podlegają ochronie. Ponadto rośnie tu 80 gatunków mchów i 254 gatunki porostów. W Białowieskim Parku Narodowym żyje 120 gatunków ptaków, a ponadto żury, rysie oraz bobry. Zajmuje wschodnią część Nizin Podlasko-Białowieskich. W jego skład wchodzą zbiorowiska roślinne o charakterze pierwotnym, typowe dla obszaru niżu europejskiego. Są to zbiorowiska bagienne, łęgowe, grądowe oraz borowe.

  1. Biebrzański Park Narodowy

Utworzony został w roku 1993. Zajmuje obszar 592,23km2. Na terenie tego parku żyje 235 gatunków ptaków, z czego 157 to gatunki lęgowe, wśród nich 3 gatunki orła: przedni, bielik oraz gadożer, a także 2 gatunki orlika: grubodzioby i krzykliwy. Żyje tu ponadto rycyk. Na terenie parku żyje 36 gatunków ryb. Można tu spotkać liczne rośliny bagienno-torfowiskowe, w tym relikty z okresu glacjalnego. Park znajduje się w Nizinie Pólnocnopodlaskiej, w dolinie rzeki Biebrzy. Jest to największy w Europie, obok Skandynawii obszar o charakterze bagienno-torfowiskowym, zachowany w stanie naturalnym. Występują tu torfowiska niskie, zbiorowiska turzyc oraz bory bagienne. Zachodzą tu intensywne procesy torfotwórcze. Są tu również ciekawe utwory geologiczne, takie jak moreny oraz sandry.

  1. Bieszczadzki Park Narodowy

Utworzony w roku 1973, zajmuje obszar 270,64km2. Na jego terenie rośnie 760 gatunków roślin naczyniowych, z czego 28 to gatunki wschodniokarpackie. Wśród gatunków wschodniokarpackich, 7 to endemity. Ponadto występuje tu 200 gatunków mchów, 300 gatunków porostów. Fauna reprezentowana jest przez takie gatunki jak niedźwiedź brunatny, wilk, żbik, ryś, żubr, wydra, orzeł przedni, orlik, derkacz, jeleń, wąż Eskulapa. Park położony jest na obszarze polskiej części wschodnich Karpat, zajmuje najwyższe partie Bieszczadów Zachodnich. W jego skład wchodzą karpackie zbiorowiska roślinne, takie jak buczyna karpacka, wschodniokarpacka jaworzyna ziołoroślowa, kompleks olchy kosej, będącej endemitem, łąki subalpejskie, czyli połoniny, murawy alpejskie oraz zbiorowiska borówki. Z połoniną związane są traworośla, o charakterze endemitów. Nad potokami rośnie olszynka karpacka.

  1. Park Narodowy Borów Tucholskich

Założony w roku 1996, zajmuje obszar 47,89km2. Na jego terenie rośnie od 800 do 900 gatunków roślin naczyniowych, 200 gatunków grzybów, 300 gatunków porostów. Żyje tu 130 gatunków ptaków, między innymi takie gatunki jak łabędź niemy, żuraw, bielik, puchacz, bocian czarny, a także 38 gatunków ryb, 13 gatunków płazów, 46 gatunków ssaków, w tym jeleń, sarna, dzik i wydra. Park ten znajduje się na terenie Równiny Tucholskiej, stanowiącej subregion Pojezierza Pomorskiego. Teren ten odznacza się obecnością urozmaiconej sieci rzecznej oraz licznych jezior. Wiele z nich, to bardzo czyste jeziora oligotroficzne, których dno porastają zespoły roślinne, w których skład wchodzą przedstawiciele rodzajów Lobelia(na przykład Lobelia dortmanna) oraz przedstawiciele rodzaju Isoëtes.

  1. Drawieński Park Narodowy

Park ten powstał w roku 1990. zajmuje powierzchnię 87,35km2. Na jego terenie rośnie 800 gatunków roślin naczyniowych, z czego 43 podlegają ochronie. Żyje tu 150 gatunków ptaków, w tym rybołów i kania rdzawa, 33 gatunki ssaków, miedzy innymi bóbr, kuna domowa, czy wilk. Jest to typowa przyroda dla północno-zachodniego obszaru naszego kraju. Park obejmuje fragment Puszczy Drawskiej, w rozwidleniu rzek Drawy i Płocicznej. Występuje tu 13 jezior, lasy borowe oraz mieszane. Rosną tu drzewa-pomniki, takie jak dwudziestoletnie sosny, a ponadto buki liczące sobie 330 lat oraz jeszcze starsze dęby, w wieku 450 lat.

  1. Gorczański Park Narodowy

Park ten został założony w roku 1981, zajmuje obszar 67,63km2. Występuje tu 930 gatunków roślin naczyniowych, w tym 30 to gatunki chronione. Rośnie tu ponadto 250 gatunków mchów, 450 gatunków porostów, 116 gatunków wątrobowców. Na terenie parku żyją takie zwierzęta jak jeleń, żbik, wilk. Od czasu do czasu, zachodzi tu niedźwiedź brunatny. Teren parku reprezentuje typowy krajobraz Beskidów Zachodnich, porośnięty buczyną karpacką, borem świerkowo-jodłowym, borem świerkowym typu wysokogórskiego, ziołoroślami. Występują tu też polany reglowe, w tym górska łąka, mieczykowo-mietlicowa, odznaczająca się bogactwem gatunkowym. Spotkać można na niej miedzy innymi krokusa spiskiego

  1. Park Narodowy Gór Stołowych

Park ten utworzono w roku 1993. Zajmuje powierzchnię 62,80km2. Rosną tu 272 gatunki mchów i 112 gatunków wątrobowców. Na terenie parku występuje 35 gatunków objętych ochroną. Bardzo licznie reprezentowane są tu bezkręgowce. Park zlokalizowany jest na obszarze Kotliny Kłodzkiej. Jest to obszar charakteryzujący się urozmaicona rzeźbą terenu, na którą składają się skupiska skalne i ostańce. Góry Stołowe należą do górnokredowych gór płytowych. Porastają je sztuczne bory świerkowe oraz wyjątkowe zbiorowiska łąkowe. Na terenie parku jest torfowisko typu wysokiego.

  1. Kampinoski Park Narodowy.

Powstał w roku 1959. Zajmuje obszar 356,55km2 i jest największym parkiem narodowym w Polsce. Rośnie tu 1000 gatunków roślin naczyniowych, z czego 51 to gatunki chronione. Żyje tu 190 gatunków ptaków, miedzy innymi orlik krzykliwy. Na terenie parku można spotkać łosia. Kampinoski park narodowy reprezentuje krajobraz charakterystyczny dla nizin środkowej polski, z wydmami śródlądowymi oraz bagnami porośniętymi olszą.

  1. Karkonoski Park Narodowy

Podobnie jak Kampinoski Park Narodowy, utworzony został w roku 1959. Jego obszar wynosi 55,78km2. Rośnie tu 900 gatunków roślin naczyniowych, 40 z nich to gatunki objęte ochroną. Występuje tu ponadto 150 gatunków grzybów, 270 gatunków mszaków, 70 gatunków porostów. Żyje tu 90 gatunków ptaków. Park zajmuje najwyższe partie Sudetów. Są to góry odznaczające się obecnością interesujących form skalnych, takich jak na przykład kotły. Można tu wyróżnić górskie piętra roślinności, takie jak żyzna buczyna sudecka i sudecka świerczyna górnoreglowa.

  1. Magurski Park Narodowy

Powstał w roku 1995. Park ten zajmuje obszar 190km2. Występuje tu około 500 gatunków roślin naczyniowych, w tym 41 chronionych. Wśród 135 gatunków ptaków żyjących w parku, są takie gatunki jak orzeł przedni, orlik krzykliwy, trzmielojad. Ponadto w parku można spotkać niedźwiedzia brunatnego, rysia, żbika, wilka, węża Eskulapa, lub, gniewosza plamistego. Park obejmuje tereny Beskidu Niskiego, stanowiącego obszar przejściowy między zachodnią, a wschodnią częścią Karpat. Występują tu karpackie zbiorowiska roślinne, takie jak buczyna karpacka, bory jodłowe i jodłowo-świerkowe, olszyna bagienna, lasy łęgowe.

  1. Narwiański Park Narodowy

Utworzony w roku 1996, ma powierzchnię 73,5km2. Występuje tu 13 gatunków roślin chronionych, między innymi takie gatunki jak kosaciec syberyjski, storczyk krwisty, wielosił błękitny, podkolan biały. Ponadto żyją tu 154 gatunki ptaków lęgowych. Wśród nich najwięcej jest ptaków wodnych i błotnych, między innymi takie rzadkie gatunki jak dubelt, batalion, wodniczka, brzęczka, kropiatka, błotniak stawowy, derkacz, bąk. Wśród 34 żyjących tu gatunków ssaków, można wymienić na przykład wydrę, bobra, czy łosia. Park znajduje się na granicy między Wysoczyzną Białostocką, a Mazowiecką. Obejmuje obszar bagiennej doliny Górnej Narwi, na odcinku między Surażem, a Rzędzianem. Na tym terenie istnieje rozbudowany system koryt rzecznych i starorzeczy, tworzących sieć cieków, ciągnących się przez całą szerokość doliny. Szata roślinna tego terenu jest bardzo urozmaicona: występuje tu 46 zespołów roślinnych, z czego 33 to zespoły wodne i szuwarowe.

  1. Ojcowski Park Narodowy

Powstał w roku 1956. Zajmuje niewielką powierzchnię, jego obszar wynosi około 15,92km2. 60 gatunków, z występujących tu 950 gatunków roślin naczyniowych to gatunki chronione. Ponadto rośnie tu 160 gatunków mchów, 1200 gatunków grzybów, 83 gatunki śluzowców. Na terenie parku żyje 120 gatunków ptaków, 17 gatunków nietoperzy. Bardzo licznie reprezentowane są tu owady. Ojcowski Park Narodowy znajduje się na terenie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Jest to obszar krasowy, więc jest tu dużo jaskiń. Doliny potoków są wąskie. Rzeźba terenu urozmaicona jest skałkami, o wyjątkowych kształtach oraz licznymi ostańcami skalnymi. Teren obrośnięty jest łęgami, grądami, buczyną karpacką i lasem jaworowym. Skały obrastają murawy kserotermiczne oraz naskalne.

  1. Pieniński Park Narodowy

Utworzony w roku 1954, Pieniński Park Narodowy zajmuje powierzchnię 23,46km2. Na jego terenie występuje 1100 gatunków roślin naczyniowych, z czego 52 podlega ochronie. Ponadto rośnie tu 330 gatunków mchów i wątrobowców, 450 gatunków porostów. Żyje tu 170 gatunków ptaków. Bardzo licznie reprezentowane są na tym terenie owady. Park zajmuje fragment Pienińskiego Pasa Skałkowego. Pas ten zbudowany jest z wapieni jurajskich i dolnokredowych. Jest to obszar porośnięty takimi zbiorowiskami leśnymi jak buczyna karpacka oraz ciepłolubna, jedlina, czy jaworzyna. Rośnie tu ponadto górnoreglowy bór świerkowy, związany ze skałami wapiennymi. Są tu też liczne zbiorowiska roślinności murawowej oraz naskalnej. Na terenie Pienin występują też łąki ciepłolubne, na których można spotkać storczyki.

  1. Poleski Park Narodowy

Powstał w roku 1990. Jego powierzchnia to 96,47km2. Na terenie parku rośnie 930 gatunków roślin naczyniowych, w tym 57 objętych ochroną. Żyje tu 40 gatunków ryb, płazy oraz gady, między innymi żółw błotny. Gęś gęgawa, orlik krzykliwy, orzeł przedni żuraw, to tylko niektóre ze 146 gatunków ptaków lęgowych jakie można tu spotkać. Poleski Park Narodowy reprezentuje przyrodę typową dla wschodniej części Równiny Łęczyńsko-Włodawskiej. Teren parku obejmuje jeden z nielicznych w Europie obszarów torfowo-bagiennych. Teren parku porośnięty jest lasami mieszanymi, wśród których dominują lasy typu bagiennego oraz olsy.

  1. Roztoczański Park Narodowy

Powstał w roku 1974, a jego powierzchnia wynosi 78,85km2. Rośnie tu 750 gatunków roślin naczyniowych, z czego 37 to gatunki chronione. Żyje tu 190 gatunków ptaków, między innymi kilka gatunków dzięcioła, takich jak: dzięcioł białogrzbiety, czarny i zielonosiwy. Inne żyjące tu ptaki to krótkoszpon, trzmielojad, rybołów. Bardzo liczne są tu owady oraz ślimaki, wśród nich ślimaki górskie oraz południowo-wschodnie, zwane też pontyjskimi. Park zajmuje zachodnią część Roztocza Środkowego. Przez te tereny płynie rzeka Wieprz, której dolina zbudowana jest z wapieni pokrytych piaskami i lessem. Porastają ją suche bory sosnowe, bór jodłowy, buczyna karpacka, wilgotne zbiorowiska łąkowe, torfowiska wysokie i przejściowe. Można spotkać tu drzewa pomnikowe, takie jak pięćdziesięciometrowa jodła. Średnica jej pnia wynosi około 150cm.

  1. Słowiński Park Narodowy

Został założony w roku 1967, jego powierzchnia liczy 187,97km2. Żyje tu 250 gatunków ptaków, miedzy innymi orzeł bielik, puchacz, bocian czarny, kormoran, batalion. Innymi zwierzętami występującymi na terenie tego parku są jelenie i dziki. Spośród gatunków chronionych, w parku Słowińskim spotykamy rzęsorka mniejszego, wydrę i gronostaja. Krajobraz Słowińskiego Parku Narodowego to typowy krajobraz nadmorski. Występują tu najwyższe na terenie Wybrzeża wydmy ruchome, dochodzące do 30m wysokości. W ciągu roku pokonują one odległość od 5 do 30m. Wydmy porośnięte są przez zespoły pionierskie. Na terenie parku rośnie bór bażynowy. Nad brzegiem morza położone są płytkie muliste jeziora: Łebsko i Gardno.

  1. Świętokrzyski Park Narodowy

Założony został w roku 1950. Zajmuje powierzchnię 59,10km2. Z 700 rosnących tu gatunków roślin naczyniowych 48 należy do gatunków chronionych. Ponadto rośnie tu 190 gatunków mchów i 300 gatunków porostów. Żyje tu 100 gatunków ptaków oraz rzadkie gatunki ślimaków. Góry Świętokrzyskie są najstarszymi górami w Polsce, skały je budujące pochodzą z paleozoiku. Pod szczytami gór występują zgrupowania głazów w postaci gołoborzy. Góry Świętokrzyskie porośnięte są buczyną karpacką oraz borem jodłowym. Bory jodłowe w ciągu ostatnich 20 lat uległy znacznemu zubożeniu, co spowodowane jest zanieczyszczeniem powietrza przez zakłady przemysłowe.

  1. Tatrzański Park Narodowy

Powstał w roku 1954. Jego powierzchnia wynosi 211,64km2. Rośnie tu 1000 gatunków roślin naczyniowych, z czego 84 to gatunki chronione. Ponadto występuje tu 500 gatunków mchów, 200 gatunków wątrobowców, 700 gatunków porostów. Fauna reprezentowana jest przez kozicę, świstaka, niedźwiedzia brunatnego, wilka i jelenia karpackiego. Tatrzański Park Narodowy znajduje się na obszarze Tatr Wysokich i Zachodnich. Tatry należą do gór typu alpejskiego. Zbudowane są z granitów, stanowiących ich trzon krystaliczny oraz ze skał osadowych. Układ roślinności w Tatrach ma charakter piętowy.

  1. Wielkopolski Park Narodowy

Założony w roku 1957, Wielkopolski Park Narodowy zajmuje powierzchnię 53,38km2. Spośród 1100 gatunków roślin naczyniowych 47 to gatunki chronione. Rośnie tu ponadto 170 gatunków mszaków, 150 gatunków porostów oraz 364 gatunki grzybów wyższych. Krajobraz na tym obszarze został ukształtowany w okresie glacjalnym, stąd licznie występują tu utwory morenowe i rynnowe oraz jeziora polodowcowe. Park położony jest na obszarze Pojezierza Wielkopolskiego, w okolicach przełomu Warty. Rosną tu bory sosnowe, w znacznym stopniu przekształcone przez człowieka. Na terenie Pojezierza Wielkopolskiego występuje 12 jezior. Są wśród nich jeziora dystroficzne.

  1. Wigierski Park Narodowy.

Utworzony został w roku 1989. Zajmuje powierzchnię 151,13km2. Rośnie tu 800 gatunków roślin naczyniowych, w tym 47 chronionych, 200 gatunków mchów, 300 gatunków porostów. Żyje tu 190 gatunków ptaków, między innymi nur czarnoszyi, błotniak zbożowy i łąkowy. Ponadto w zbiornikach wodnych, zlokalizowanych na terenie parku żyje 25 gatunków ryb. Spośród ssaków występują tu między innymi łoś, wilk i wydra. Park zajmuje północno-wschodnią część Pojezierza Mazurskiego oraz północną część Puszczy Augustowskiej. Na terenie Wigierskiego Parku Narodowego występuje 25 jezior, z czego jezioro Wigry zajmuje największy obszar. Są tu liczne kompleksy roślinności leśnej oraz wodnej, a ponadto łąki i torfowiska.

  1. Woliński Park Narodowy

Park ten założono w roku 1960. Jego powierzchnia wynosi 50,01km2. Z 1300 występujących tu gatunków roślin naczyniowych, 46 to gatunki objęte ochroną. Można tu spotkać 200 gatunków ptaków, między innymi orła bielika, orlika krzykliwego, kormorana, pszczołojada. Ponadto żyją tu wydra i gronostaj. Woliński Park Narodowy obejmuje północno-zachodnią część wyspy Wolin. Krajobraz został tu ukształtowany przez lodowiec, stąd liczne moreny typu czołowego oraz jeziora. Nad Zalewem Szczecińskim rozciąga się klif, którego wysokość osiąga 100 m. Na terenie parku zlokalizowanych jest 12 jezior. Obszar parku obficie porośnięty jest przez buczynę nadmorską.

  1. Mazurski Park Narodowy

Mazurski Park Narodowy znajduje się w fazie projektowania. Na terenie projektowanego parku rośnie 850 gatunków roślin naczyniowych. Żyją tu takie zwierzęta jak jeleń, sarna, dzik, lis, bielik, rybołów, kania, kormoran, kraska, żółw błotny, gniewosz plamisty. Park zlokalizowany byłby na terenie Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Rzeźba tego terenu urozmaicona jest przez moreny typu czołowego, utwory moreny dennej i obszary sandrowe. Obszar ten porastają bory sosnowe. Istnieją tu też torfowiska, rośnie sporo roślinności bagiennej.

Rezerwat przyrody

Powierzchnia rezerwatu przyrody może stanowić od jednego do wielu tysięcy hektarów. Na jego terenie istnieją naturalne, lub półnaturalne ekosystemy, stanowiące dużą wartość z punktu widzenia naukowego, przyrodniczego, kulturowego, lub krajobrazowego. Na obszarze rezerwatu przyrodniczego, ochroną objęte są elementy przyrody zarówno ożywionej, jak i nieożywionej. Ekosystemy składające się na dany rezerwat, cechuje duża jednorodność. W rezerwatach ścisłych niedopuszczalna jest jakakolwiek ingerencja ze strony człowieka, natomiast w rezerwatach częściowych dopuszcza się pewne działania o charakterze gospodarczym.

W Polsce istnieją następujące typy rezerwatów:

  • Leśne
  • Stepowe
  • Słonoroślowe
  • Torfowiskowe
  • Wodne
  • Florystyczne
  • Faunistyczne
  • Krajobrazowe
  • Przyrody nieożywionej

W sumie w Polsce istnieją 1183 rezerwaty przyrodnicze. Zajmują one obszar około 128 tysięcy hektarów. 107 spośród nich to rezerwaty o charakterze ścisłym. Ich obszar wynosi w sumie 4692 hektary.

Polski rezerwat przyrodniczy zajmuje średnio 120 hektary. Największym z nich jest rezerwat krajobrazowy, położony nad jeziorem Gopło. Jego powierzchnia wynosi 12684 hektary.

Rezerwat przyrody stanowić może zespół stawów, będący rezerwatem ptactwa wodnego. Innym przykładem rezerwatu jest zespół łąk zwany Kaczymi Łęgami. Położony jest on na obszarze lasów Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego, zlokalizowanego na terenie znajdującym się pomiędzy trzema dzielnicami Gdyni: Wielkim Kackiem, Karwinami i Witominem.

Park krajobrazowy

Obszar parku krajobrazowego podlega ochronie prawnej, z uwagi na jego wyjątkowe walory przyrodnicze, historyczne, kulturowe, turystyczne, bądź estetyczne. Park krajobrazowo zakłada się w celu z jednej strony chronienia, z drugiej popularyzacji tychże walorów. Na ogół parki krajobrazowe powstają na obszarach, na których krajobraz naturalny dominuje, na obszarach o urozmaiconej rzeźbie terenu, porośniętych lasem, lub gdzie istnieje jakiś zbiornik wodny.

Na obszarze parku krajobrazowego dopuszczalne jest wykorzystywanie gruntów rolnych, bądź terenów leśnych w celach gospodarczych. Możliwe jest też eksploatacja takiego terenu pod kątem turystki, z pewnymi ograniczeniami. Niedozwolona jest mianowicie na obszarze parku krajobrazowego turystyka motorowa, a ruch turystów może odbywać się tylko po wyznaczonych do tego celu szlakach. Park krajobrazowy bywa otoczony tak zwaną otuliną. Założenie parku krajobrazowego odbywa się w oparciu o zarządzenie wojewody.

Według danych na dzień 31 grudnia 1996 w Polsce istnieje 106 parków krajobrazowych. Ich łączna powierzchnia wynosi 2136,4 tysięcy hektarów. Stanowi to blisko7% obszaru naszego kraju. Największymi w Polsce parkami krajobrazowymi są park krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej, Pogórza Przemyskiego, Popradzki i Mazurski.

Trójmiejski Park Krajobrazowy rozciąga się od Wejherowa, aż po Gdańsk. Rzeźba tego terenu, ukształtowana przez lodowiec, jest bardzo urozmaicona. Na jego obszarze znajdują się liczne obiekty o charakterze rekreacyjnym, takie jak zespół jezior Bieszkowickich, czy jezioro w Kamieniu.

Otuliną nazywamy wydzielony obszar, otaczający wyjątkowo cenny obiekt przyrodniczy. Otuliny powstają wokół parków narodowych i krajobrazowych. Funkcją otuliny jest ograniczenie szkodliwego wpływu zewnętrznych czynników zarówno biotycznych, jak i abiotycznych. Niestety nie wszyscy zdają sobie sprawę ze znaczenia, jakie ma otulina. Na przykład na terenie strefy ochronnej, otaczającej Trójmiejski Park Krajobrazowy, zaczęto budować osiedle domków. Warto zaznaczyć, że szerokość otuliny, na terenie gdyńskiej dzielnicy, Dąbrowy, gdzie realizowana jest inwestycja wynosi zaledwie 20 metrów.

Ogółem obszar otulin w całym kraju wynosi 1446 tysięcy hektarów.

Obszary chronionego krajobrazu

Obszary chronionego krajobrazu tworzone są na terenach o wyróżniającym się krajobrazie. Na obszar chronionego krajobrazu mogą składać się ekosystemy o różnym charakterze. Na takim obszarze dopuszczalna jest działalność gospodarcza. Jednak sposób zagospodarowania nie powinien naruszać ekologicznej równowagi kompleksów przyrodniczych na danym obszarze. Obszary chronionego krajobrazu stanowią 29% powierzchni naszego kraju.

Niestety obszarom tym zagraża ekspansywny rozwój przemysłu oraz urbanizacji, a także niekontrolowana turystyka. Jaskrawym przykładem są plany budowy obiektów sportowych na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego, już i tak mocno wyeksploatowanego przez turystów. Podobnie jest w przypadku Białowieży, gdzie na dużą skalę prowadzony jest wyrąb starodrzewia. Osobny problem stanowi kłusownictwo. Z jednej strony jest to sposób na wypełnienie spiżarni przez ubogą ludność zamieszkującą te tereny. Z drugiej strony takie zwierzęta jak wilki, czaple, czy żurawie padają ofiarą przesądów kłusowników.

Ochrona gatunkowa

Kolejną formą ochrony przyrody jest działanie mające na celu zachowanie pewnych gatunków roślin i zwierząt, występujących naturalnie, a także utrzymanie różnorodności gatunkowej oraz genetycznej. Tego typu działalność polega na tworzeniu odpowiednich przepisów prawnych.

Ochronie gatunkowej podlegają:

  • Gatunki rzadkie, o charakterze reliktów, lub endemitów
  • Gatunki którym grozi wyginięcie. Zagrożenie to spowodowane jest zmianami w naturalnym środowisku, powstałymi na skutek działalności człowieka, ale też wybijaniem przedstawicieli danego gatunku przez człowieka(na przykład kłusownictwo)
  • Gatunki istotne dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemów, których populacja zmniejsza się
  • Gatunki szczególnie cenne z punktu widzenia rozwoju nauki
  • Gatunki, które w danym kraju znajdują się na granicy swojego zasięgu

Gatunki, którym grozi wyginięcie objęte są całkowitą ochroną. Natomiast gatunki istotne z gospodarczego punktu widzenia, objęte są ochroną częściową.

Jeśli jakieś zwierzę podlega ochronie, to zabronione są wobec niego, takie działania jak:

  • Mordowanie, preparowanie, płoszenie, połów, trzymanie w zamknięciu
  • Umyślne niszczenie jego siedlisk, gniazd, nor, czy legowisk
  • Niszczenie jaj, larw, poczwarek, a także zabijanie młodych, lub piskląt
  • Fotografowanie lub filmowanie w okresie jego rozrodu, a także podczas wychowu młodych, na terenie ich siedlisk oraz w miejscach gdzie dochodzi do rozrodu
  • Handel żywymi, lub martwymi osobnikami
  • Transport na teren, lub poza teren kraju

Jeśli ochrona ścisła dotyczy gatunku roślinnego, zabronione jest w stosunku do niego:

  • Umyślne niszczenie
  • Zrywanie oraz wycinanie z miejsc, w których naturalnie bytują
  • Handel
  • Wywożenie za granicę, zarówno okazów świeżych, jak i ususzonych

Jeżeli roślina objęta jest ochroną częściową, dopuszcza się pozyskiwanie jej w celach naukowych, gospodarczych lub leczniczych.

Tworzeniem list gatunków objętych ochroną zajmuje się minister ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa. Doradza mu minister rolnictwa i gospodarki żywnościowej.

Gatunki zwierząt objęte w Polsce ochroną:

  • Pijawka lekarska
  • Pająki: wszystkie gatunki gryzieni, poskocz krasny, skakun, tygrzyk paskowany
  • Owady: gadziogłówka żółtonoga, górówka sudecka, jelonek rogacz, kozioróg bukowiec, kozioróg dębosz, mieniak strużnik, mieniak tęczowy, modliszka zwyczajna, modraszek nausitous, modraszek telejus, nadobnica alpejska, niepylak apollo, niepylak mnemozyna, pachnica dębowa, paź królowej, paź żeglarz, postojak wiesiołkowiec, przeplatka aurinia, sichrawa karpacka, straszka północna, strzępotek edypus, wszystkie tęczniki, trzepla zielona, wszystkie gatunki trzmieli, wynurt, zalotka białoczelna, zalotka spłaszczona, zalotka większa, zmierzchnica trupia główka, żagnica zielona
  • Mięczaki: skójka malarzy, skójka perłorodna, szczeżuja spłaszczona, szczeżuja wielka, ślimak winniczek, ślimak żółtawy
  • Minogi: minóg morski, stadium larwalne minoga rzecznego bytujące w rzekach, minóg strumieniowy, minóg ukraiński
  • Ryby: alosa, babka mała, babka piaskowa, ciosa-bytująca poza obszarem wód Zalewu Wiślanego, dennik, głowacz pręgopłetwy, iglicznia, jesiotr zachodni, kiełb białopłetwy, kiełb Kesslera, koza, koza złotawa, kur rogacz, łosoś-bytujący poza obszarem Morza Bałtyckiego oraz wód przymorskich, ujść rzek do Morza Bałtyckiego oraz takich rzek jak: Drwęca, Draw i Wisła(na odcinku od Włocławka do ujścia), parposz, piekielnica, piskorz, pocierniec, różanka, wszystkie gatunki strzebla, śliz
  • Płazy: grzebiuszka ziemna, wszystkie gatunki kumaka oraz ropuchy, rzekotka drzewna, salamandra plamista, wszystkie gatunki traszek, żaby-wszystkie gatunki, z czego takie gatunki jak żaba jeziorkowa, wodna i śmieszka podlegają ochronie jedynie między 1 marca, a 31 maja
  • Gady: wszystkie gatunki jaszczurek, wszystkie gatunki węży, żółw błotny
  • Ptaki: wszystkie gatunki alki, wszystkie gatunki blaszkodziobych, poza kilkoma gatunkami kaczek, takimi jak: kaczka cyraneczka, czernica, głowienka, krzyżówka, a także gęsi: białoczelnej, gęgawy i zbożowej, wszystkie gatunki ptaków brodzących, poza czaplą siwą i słonką, wszystkie gatunki dzięcioła, wszystkie gatunki gołębiowych poza gołębiem grzywaczem i miejską odmianą gołębia skalnego, wszystkie gatunki jastrzębiowych, jerzyk, wszystkie gatunki kraskowych, kukułka, wszystkie gatunki kuraków, poza bażantem, jarząbkiem i kuropatwą, lelek kozodój, wszystkie gatunki mew, wszystkie gatunki nurów, wszystkie gatunki pełnopłetwych, poza kormoranem czarnym zasiedlającym obszary stawów rybnych(są to tereny hodowlane, w myśl ustawy o rybołówstwie śródlądowym), wszystkie gatunki perkozów, wszystkie gatunki rurkonosych, wszystkie gatunki siewek, wszystkie gatunki sokoła, wszystkie gatunki sów, wszystkie gatunki wróblowatych, z czego gawron, sroka, wrona siwa tylko między 15 marca, a 30 czerwca, wszystkie, oprócz łyski gatunki żurawia
  • Ssaki: bóbr europejski, chomik europejski, darniówka tatrzańska, gronostaj, wszystkie gatunki jeża, kozica, wszystkie gatunki kreta, oprócz tego co występuje w wydzielonych ogródkach, szkółkach leśnych i na terenie lotnisk, łasica, niedźwiedź brunatny, wszystkie gatunki nietoperza, norka europejska, nornik śnieżny, wszystkie gatunki płetwonogich, wszystkie gatunki popielicowatych, wszystkie gatunki ryjówkowatych, ryś, smużka, wszystkie gatunki susła, świstak, tchórz stepowy, wszystkie gatunki waleni, wiewiórka, wilk bytujący poza powiatami krośnieńskim, przemyskim i suwalskim, wydra, zając bielak, żbik, żubr

Rośliny objęte w Polsce ochroną:

  • Drzewiaste: brzoza ojcowska, cis pospolity, jarząb brekinia, jarząb szwedzki, limba, brzoza karłowata, brzoza niska, wierzba borówkolistna, wierzba lapońska, wiśnia karłowata
  • Krzewy i krzewinki: barwinek pospolity, bluszcz pospolity, chamedafne północna, kłokoczka południowa, kosodrzewina, malina moroszka, rokitnik zwyczajny, różanecznik żółty, sosna błotna, szczodrzeniec zmienny, wawrzynek główkowy, wawrzynek wilczełyko, wiciokrzew pomorski, , woskownica europejska, wrzosiec bagienny, zimoziół północny, bagno zwyczajne, kalina koralowa, kruszyna pospolita, mącznica lekarska, porzeczka czarna, wilżyna ciernista
  • Zielne: arcydzięgiel litwor, arnika górska, wszystkie gatunki ciemiężycy, długosz królewski, dyptam jesionolistny, dziewięćsił bezłodygowy, dziewięćsił popłocholistny, gnidosz królewski, gnidosz rozesłany, wszystkie gatunki goryczki, poza goryczką tojeściową, wszystkie z wyjątkiem kartuzka i kropkowanego gatunki goździka, grążel drobny, grążel żółty, groszek szerokolistny, groszek wschodniokarpacki, grzybienie białe, grzybienie północne, grzybieńczyk wodny, języcznik zwyczajny, wszystkie poza żółtym, gatunki kosaćca, kosatka kielichowa, kotewka orzech wodny, len włochaty, len złocisty, lepnica litewska, lilia złotogłów, lobelia jeziorna, lulecznica kraińska, łyszczec wiechowaty, mieczyk błotny, mieczyk dachówkowaty, mikołajek nadmorski, miłek wiosenny, mlecznik nadmorski, naparstnica purpurowa, naparstnica zwyczajna, niebielistka trwała, omieg górski, orlik pospolity, wszystkie gatunki ostnic, ostrołódka kosmata, ostrożeń pannoński, ożota zwyczajna, pajęcznica liliowata, parzydło leśne, pełnik europejski, pierwiosnka, pióropusznik strusi, pluskwica europejska, podrzeń żebrowiec, pokrzyk wilcza jagoda, pomocnik baldaszkowy, poryblin jeziorny, poryblin kolczasty, powojnik prosty, wszystkie gatunki rojnika, wszystkie gatunki rosiczek, salwinia pływająca, wszystkie gatunki sasanek, skrzyp olbrzymi, wszystkie storczyki, szachownica kostkowata, szafirek drobnokwiatowy, szafirek miękkolistny, szafran spiski, szarotka alpejska, śniedek baldaszkowaty, śniedek cienkolistny, śnieżyca wiosenna, śnieżyczka przebiśnieg, wszystkie tojady, turówka wonna, warzucha polska, wężymord stepowy, wszystkie widłaki, wielosił błękitny, zawilec narcyzowy, zawilec wielkokwiatowy, zerwa kulista, zimowit jesienny, żmijowiec czerwony, centuria pospolita, goryczka tojeściowa, kocanki piaskowe, konwalia majowa, kopytnik pospolity, marzanka wonna, paprotka zwyczajna, pierwiosnka lekarska, pierwiosnka wyniosła, turówka leśna, turzyca piaskowa

Grzyby objęte ochroną w Polsce:

flagowiec olbrzymi, modrzewnik lekarski, podgrzybek pasożytniczy, purchawica olbrzymia, wszystkie smardze, wszystkie soplówki, wszystkie sromotnikowate, wszystkie szmaciaki, szyszkowiec łuskowaty, żagiew okółkowa, żagwica listkowata

Porosty objęte ochroną w Polsce:

Wszystkie błyskotki, wszystkie brodaczkowate, wszystkie chrobotki, wszystkie chruściki, czasznik modrozielony, wszystkie granicznikowate, wszystkie obrostnice, wszystkie poza drobną oraz rudawą pawężnicowate, wszystkie poza bruzdkowatą tarczownicowate, płucnica islandzka

Działania związane z ochroną gatunkową, wspomagane są przez próby odtworzenia populacji takich gatunków, jak łoś, bóbr, żubr, sokół wędrowny, łabędź, czy kruk. Podobne działania podejmowane są względem cisa oraz modrzewia.

Pomnik przyrody

Pomnikami przyrody nazywamy wytwory przyrody zarówno ożywionej, jak i nieożywionej, które stanowią dużą wartość dla nauki, historii lub kultury, oraz takie, które mają szczególne walory estetyczne i krajobrazowe. Pomnikiem przyrody mogą stać się, na przykład, okazałe drzewa i drzewostany, parki, aleje, głazy narzutowe, interesujące formy skalne, jaskinie, źródła, wywierzyska, czy wodospady. Według danych, na dzień 31 grudnia 1996 roku w Polsce ponad 30 tysięcy obiektów zostało uznanych za pomniki przyrody. Około 29 tysięcy z nich to drzewa. Aby dąb, lub topola mógł zostać uznany pomnikiem przyrody, jego obwód, na wysokości 130cm, powinien przekraczać 370cm. W przypadku takich drzew jak buki, lipy, cisy, sosny, świerki, jodły i modrzewie wartość ta powinna wynosić więcej niż 300cm. Obwód brzozy, lub jawora na wysokości 130cm powinien wynosić co najmniej 220cm, a jarzębiny-co najmniej 150cm.

Stanowiska dokumentacyjne

Stanowiskiem dokumentacyjnym może stać się miejsce, w którym występują interesujące formacje geologiczne, nagromadzenia skamieniałości, lub fragmenty podziemnych i powierzchniowych wyrobisk. Takie bowiem wytwory przyrody nieożywionej mają duże znaczenie, z punktu widzenia nauki oraz dydaktyki.

Użytki ekologiczne

Użytkami ekologicznymi nazywamy resztki ekosystemów, które zasługują na ochronę, ponieważ mają duże znaczenie dla zachowania zasobów genowych oraz dokumentacji typów środowisk.

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy to cenny fragment krajobrazu naturalnego, lub antropogenicznego. Odznacza się wyjątkowymi walorami estetycznymi.

Edukacja ekologiczna

Młodzież zdobywa wiedzę z zakresu ekologii zarówno w szkołach podstawowych, jak i średnich. Ma to na celu uświadomienie, jakie istnieją zagrożenia dla środowiska naturalnego. Edukacją zajmują się też różne organizacje, zarówno rządowe, jak i pozarządowe, na szczeblu państwowym i lokalnym.

Ochrona środowiska

Ochrona środowiska, to zespół działań, podejmowanych w celu ochrony krajobrazu, a także wody, gleby i powietrza, będących elementami przyrody nieożywionej. Dotyczy to zarówno obiektów znajdujących się w stanie naturalnym, jak i przekształconych przez człowieka. Istotą tych działań jest zachowanie, lub przywrócenie równowagi w przyrodzie, która jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania człowieka oraz innych organizmów żywych. Działania związane z ochroną środowiska powinny też dotyczyć dóbr wytworzonych przez człowieka, na przykład cennych zabytków.

W naszym kraju, działania związane z ochroną środowiska należą do zadań Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska, będącej wyspecjalizowanym organem Ministerstwa Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Funkcję doradczą spełnia Państwowa Rada Ochrony Środowiska.

Ochrona środowiska polega na zwalczaniu negatywnego wpływu jakie na nie wywierają następujące czynniki:

  • zanieczyszczenia wytworzone przez przemysł. Działania ochronne sprowadzają się tu do ograniczenia emisji gazów i pyłów, powodujących kwaśne deszcze
  • zanieczyszczenia komunalne. Ogromne znaczenie dla ochrony środowiska ma recykling.
  • Degradacja środowiska, spowodowana nadmierną eksploatacją jego zasobów
  • Karczowanie lasów
  • zanieczyszczenia termiczne
  • obecność ścieków komunalnych, gromadzących materię organiczną oraz składniki mineralne.

Istotnym zagadnieniem dla instytucji zajmujących się ochroną środowiska jest zmniejszenie poziomu hałasu.

Istotne źródło dotacji dla inwestycji ekologicznych stanowi tak zwana ekokonwersja. Jej istotą jest zamiana długów, jakie ma nasz kraj u zagranicznych partnerów na działania na rzecz środowiska naturalnego.