masa nagromadzonego lodu lodowcowego, przekształconego ze śniegu.
Powstaje na lądach, powyżej granicy wiecznego śniegu. Pod wpływem
własnego ciężaru ulega powolnemu, ustawicznemu ruchowi w dół.
Poniżej granicy wiecznego śniegu stopniowo zanika w wyniku
topnienie lodu (deglacjacji). Lód lodowcowy pod wpływem siły
ciężkości oraz nacisku nadległych warstw porusza się. Lodowce
poruszają się z prędkością od 10 cm do 40 m w ciągu doby. Szybkość
ruchu zależy od wielkości lodowca oraz wielkości opadów śnieżnych
nad polem firnowym. Ruch lodu nie jest równomierny w całym lodowcu.
Najwolniej lód porusza się w pobliżu miejsc tarcia - przy dnie i po
bokach lodowca.
Klasyczny lodowiec górski składa się z pola firnowego oraz jęzora.
Lód lodowcowy po opuszczeniu pola firnowego przemieszcza się w
formie jęzora lodowcowego w dół, najczęściej wzdłuż doliny
górskiej. Jęzory lodowcowe schodzą poniżej granicy wiecznego
śniegu. Ulegają tam topnieniu, czyli ablacji. Jeżeli dostawa lodu jest szybsza niż topnienie, następuje wówczas transgresja lodowca - jego czoło przesuwa się do przodu. Najczęściej dzieje
się tak w zimie. Jeżeli wielkość dostawy lodu jest równa
intensywności topnienia, to czoło lodowca pozostaje stale w tym
samym miejscu. Natomiast wówczas, gdy topnienie przewyższa wielkość
dostawy lodu, występuje zjawisko regresji lodowca. Czoło lodowca cofa się. Najczęściej dzieje się tak w
lecie.
Lodowce mogą mieć różną wielkość i wygląd. W związku z tym można je
podzielić na wiele typów:
- lodowce alpejskie - z długimi dobrze wykształconymi jęzorami;
- lodowce karowe - składające się właściwie tylko z pola firnowego,
bez wykształconego jęzora (Pireneje);
- lodowce piedmontowe (podgórskie) - liczne, długie jęzory po
opuszczeniu terenu górskiego łączą się ze sobą, tworząc pola lodowe
na przedpolu gór (Alaska);
- lodowce fieldowe - powstają na płaskich grzbietach w formie
pokryw lodowych z niewielkimi jęzorami (Góry Skandynawskie);
- czapy lodowe - powstają na terenach płaskich w strefie
okołobiegunowej w postaci pokryw lodowych, w których lód rozchodzi
się od środka we wszystkie strony (Islandia).
Specyficzną odmianą lodowców są lądolody lub lodowce kontynentalne. Obecnie na Ziemi istnieją dwa lądolody - antarktyczny i
grenlandzki. W plejstocenie istniały wielkie lądolody pokrywające
dużą część Europy i Ameryki Północnej.
Lądolód Antarktydy jest tak wielki, że nie mieści się na
kontynencie. Część lodu wkracza do oceanu. Jest to lód szelfowy. Otacza on prawie całą Antarktydę. Od lodu szelfowego odrywają się góry lodowe. Odpływają w stronę niższych szerokości geograficznych, stopniowo
topniejąc.
· Niszcząca działalność lodowców: ogromne przesuwające się masy lodu niszczą powierzchnię Ziemi.
Proces ten to erozja glacjalna lub egzaracja. Formami egzaracyjnymi są:
- cyrk (kocioł) polodowcowy - zagłębienie powstałe w miejscu pola
firnowego lodowca po wytopieniu się lodu. Z trzech stron otoczony
jest przez ściany skalne. W miejscu, gdzie lód z pola firnowego
przechodził w jęzor lodowcowy, znajduje się rygiel skalny. Obecnie
w cyrkach zalanych przez wodę utworzyły się jeziora (np. stawy
tatrzańskie i karkonoskie);
- dolina U-kształtna (żłób polodowcowy) - w przekroju poprzecznym
przypomina literę U. Dno doliny jest płaskie, a zbocza bardzo
strome. Są to doliny V-kształtne lub płaskodenne przekształcone
przez jęzor lodowca. W Polsce tego typu doliny znajdują się w
Tatrach;
- dolina zawieszona (wisząca) - boczne żłoby polodowcowe występują
wysoko nad dnem doliny głównej. Płynąca nimi woda tworzy wodospady
(np. Wodogrzmoty Mickiewicza w Tatrach). W dolinach bocznych były
mniejsze jęzory lodowcowe. W związku z tym mniejsze były rozmiary
egzaracji. Dodatkowo boczne jęzory lodowcowe uchodziły do większej
doliny, która już częściowo była wypełniona lodem;
- mutony (barańce) - pagórki skalne przekształcone przez
przesuwający się lodowiec. Cechują się asymetrią stoków. Od strony
nasuwającego się lodu stoki są łagodne, a od strony przeciwnej
strome. Mutony są często spotykane na dnie żłobów polodowcowych;
- wygłady - są to powierzchnie skalne ogładzone przez przesuwający
się lód. Występują przeważnie na ryglach zamykających cyrki
polodowcowe, na łagodnych stokach mutonów oraz na dnie żłobów
polodowcowych.
- · Budująca działalność lodowców: lodowce transportują na swej
powierzchni i w swoim wnętrzu materiał skalny różnej wielkości
zwany moreną. Może to być materiał drobny (piasek, żwir), lecz mogą
to być również wielkie bloki skalne. Po zaniknięciu lodowca tworzą
z nich kry lodowcowe i głazowiska głazów narzutowych. W zależności
od miejsca usytuowania morena dzieli się na: powierzchniową,
wewnętrzną, boczną, denną i środkową.
Gdy lodowiec topnieje, materiał skalny zawarty w nim i na nim
osadza się, tworząc formy akumulacyjne:
- wały moreny czołowej - powstają przed czołem lodowca z wytopienia
materiału skalnego;
- wały moreny bocznej - osadzone na zboczach dolin polodowcowych;
- powierzchnie moreny dennej - równinne, faliste lub pagórkowate
powierzchnie pokryte materiałem morenowych pozostawionym przez
wycofujący się lodowiec. W zagłębieniach moreny dennej gromadząca
się woda tworzy jeziora (np. Śniardwy, Mamry). Najczęściej są to
zagłębienia wytopiskowe utworzone jako rezultat wytopienia się brył
lodu zagrzebanych w materiale morenowym;
- drumliny - niewysokie pagórki o owalnym zarysie. Kształtowane są
prawdopodobnie z materiału morenowego przez przesuwający się po nim
lodowiec;
- wysoczyzny - rozległe, niewysokie wzniesienia o łagodnych
kształtach zbudowane z materiału morenowego.
Przekrój podłużny przez lodowiec górski
