Uzależnienia – narkomania, alkoholizm, lekomania

Narkomania:

Narkomania to stałe lub okresowe przyjmowanie w celach niemedycznych środków odurzających lub psychotropowych albo środków zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstała zależność.

Określenie toksykomania - akcentuje nałogowy oraz chroniczny charakter zażywania środków odurzających, który cechuje:

- niezwalczonym pragnieniem, potrzebą lub wewnętrznym przymusem stałego zażywania środków odurzających i chęci zdobycia ich wszelkimi sposobami;

- dążeniem do zwiększenia dawki;

- występowaniem zależności psychicznej, a często także fizycznej

- występowaniem zespołu objawów abstynencji w razie nie otrzymania odpowiedniej ilości środka

- postępującą szkodliwością skutków dla jednostki i społeczeństwa.

Siła narkotyku tkwi w mocy zawartych w nim trucizn i ich ujemnych oddziaływań biochemicznych na korę mózgową, a w następstwie na świadomość i jaźń narkomana, wytwarzając w nich nierzeczywisty świat złudzonych myśli i doznań. Narkotyczne zatrucia organizmu powodują daleko idące następstwa, zwłaszcza w psychice, co przejawia się w zaniku uczuć wyższych, hamulców moralnych, dążeń d i aspiracji życiowych oraz zainteresowań. Narkotyk atakuje przede wszystkim tkankę nerwową, a zwłaszcza korowe ośrodki układu nerwowego. Powoduje powstanie nowych, złożonych odruchów warunkowych, będących istotą nałogu narkotycznego, który znajduje wyraz w uzależnieniu psychicznym i fizycznym.

Uzależnienie fizyczne

Powstaje jako rezultaty włączenia się zażywanego środka narkotycznego lub jego metabolitów w cykl fizjologicznych przemian tkankowych organizmu. Jest to stan patologiczny wywołany przez powtarzane podawanie niektórych leków i ujawniający się w postaci swoistego zespołu objawów zwanego "zespołem abstynencji", który pojawia się, gdy nastąpi przerwa w stosowaniu środka (lub też w niektórych przypadkach, zmniejszenia jego dawki). W okresie odstawienia środka narkotycznego u osoby uzależnionej występuje głód narkotyczny. Zjawisko to polega na subiektywnym odczuciu wewnęt5rznego pobudzenia, a objawy fizyczne przyjmują formy: bólu stawów i mięsni, drżenia kończyn, drgawek, wymiotów, braku łaknienia.

Fizyczna zależność występuje w wyniku leków typu heroina, morfina, kodeina, metadonu. Nie występuje natomiast przy stosowaniu konopi, substancji halucynogennych (np. LSD) czy lotnych rozpuszczalników.

W postępowaniu leczniczym zjawisko zależności fizycznej odgrywa bardzo istotną rolę. Przede wszystkim wskazuje ono na potrzebę szczególnej ostrożności w procesie odtruwania (przy odstawieniu leku), gdyż objawy abstynencji mogą być bardzo silne i w skrajnych przypadkach wręcz groźne dla życia.

Z uzależnieniem fizycznym wiąże się tzw. tolerancja tj. nabyta odporność organizmu na substancje narkotyczne, która powoduje konieczność przyjmowania coraz większych dawek dla uzyskania tych samych, co na początku efektów. Z czasem organizm domaga się ilości środka wielokrotnie przekraczających dawkę śmiertelną dla zdrowia człowieka.

Uzależnienie psychiczne

Jest to przymusowy stan, w którym konieczne jest okresowe lub ciągłe używanie leku w celu uzyskania efektu przyjemności lub dla uniknięcia objawów abstynencji. Jest ono w pewnym stopniu uwarunkowane rodzajem osobowości, charakterem i strukturą psychiczną człowieka przyjmującego środki narkotyczne, a także pod wpływem środowiska. Szybkość wystąpienia zależności psychicznej zależy również od rodzaju przyjmowanego środka. Morfina i leki morfinopodobne, w szczególności zaś heroina i ketobemidon powodują stosunkowo szybko duże nasilenie zależności psychicznej, podobnie jak kokaina, amfetamina oraz barbiturany. Jakkolwiek odstawienie środków narkotycznych w fazie uzależnienia psychicznego nie powoduje objawów abstynencji uważa się jednak, że uzależnienie to stanowi najczęstszy czynnik doprowadzający do zatruć środkami psychotropowymi, a w niektórych przypadkach może być jedyną przyczyną ciągłego ponawiania zażywania środków. Spośród objawów psychicznych spowodowanych nadużywaniem środków odurzających należy wymienić:

• zaburzenia pamięci
• halucynacje
• drażliwość
• wybuchowość
• rozbicie psychiczne
• apatię
• bezsenność
• stany depresyjne
• omamy słuchowe

Poza uzależnieniem fizycznym i psychicznym od środków odurzających można tez mówić o uzależnieniu społecznym, którego cechą charakterystyczną jest przede wszystkim wytworzenie się bardzo silnej zależności jednostki od grupy, przejawiającej się bezwzględnym respektowaniu panujących w niej norm, systemu wartości i obyczajów,. Głównym mechanizmem tworzenia się tej zależności jest silnie odczuwana przez jednostkę potrzeba afiliacji, której zaspokojenie pociąga za sobą uzależnienie społeczne.

Objawy uzależnienia w funkcjonowaniu społecznym to poczucie osamotnienia, izolowania się od ludzi, większą podatność na sugestie.

W miarę precyzyjnie można określić osobowość odurzających się osób. Nosi ona wyraźne cechy neurotyczne: wysoki poziom lęku(stwierdzony u 73% badanych); znaczny stopień dezintegracji osobowości (41%); silne napięcie emocjonalne (75%); brak akceptacji własnego ja (44%); słaba internalizacja konstruktywnych celów życiowych (71%) przy równoczesnym niskim poziomie dojrzałości społecznej (85%). Uzupełnieniem tego obrazu jest nasilenie konfliktów społecznych:

- w środowisku rodzinnym (38%)

- kontaktach interpersonalnych z kolegami, przyjaciółmi (20%)

Pojęcie "środki", substancje narkotyczne", "toksyczne", czy "odurzające" - stosuje się obecnie na oznaczenia wszelkich związków oraz mieszanin szkodliwych dla zdrowia, szczególnie tych, które wywołują zjawisko uzależnienia. W ich obrębie można wydzielić, co najmniej trzy grupy środków odurzających. Są to:

- narkotyki

- środki psychotropowe

- lotne substancje chemiczne

W grupie n a r k o t y k ó w wymienia się:

• opium
• morfinę
• heroinę
• kokainę
• syntetyczne leki przeciwbólowe (np. dolargan)
• środki halucynogenne (np. meskalina, LSD)
• konopie (marihuana, haszysz)

Morfina - jest to alkaloid występujący w soku mlecznym makówek i w otrzymywanym z niego opium. Stosowana w lecznictwie sól morfiny i kwasu solnego (chlorowodorek morfiny) jest białym, lekkim proszkiem o gorzkim smaku. Morfina stosowana jest w postaci produktu powstałego ze słomy makowej jako tzw. "makiwara" lub "zupa". Jest to płyn koloru czarnej kawy, o gorzkim smaku i zapachu niedojrzałego maku. Jest używana doustnie; mleczko makowe natomiast, czyli wysuszony sok ściągnięty z niedojrzałych makówek, o barwie jasnej lub ciemnobrunatnej, rozpuszczony w wodzie z dodatkiem kilku kropel bezwodnika octowego celem konserwacji używane bywa do iniekcji dożylnych. Już kilkakrotne użycie morfiny może spowodować powstanie głodu morfinowego, początkowo psychicznego, który w krótkim czasie może przeistoczyć się w głód komórkowy (uzależnienie fizyczne). Przerwanie zażywania morfiny wywołują u narkomana ciężkie objawy abstynencji. Zażywania morfiny powoduje senność, zaburzenie świadomości, zniesienie odruchów, bardzo silne zwężenie źrenic, a przy przedawkowaniu - sinicę, obniżenie ciśnienia krwi, zapaść na skutek porażenia ośrodka oddechowego.

Heroina - to związek pochodny morfiny. Jej sól - chlorowodorek heroiny - łatwo rozpuszcza się w wodzie. Działa podobnie jak morfina, jednak jest około sześć razy bardziej toksyczna. Produkt narkomanów zawierający heroinę nosi nazwę "kompotu". Jest to płyn koloru ciemnobrązowego o wyczuwalnym zapachu octu i gorzkim smaku, używany do wstrzyknięć dożylnych.

Marihuana - jest środkiem odurzającym, psychozotwórczym. Uzyskuje się ją z konopi indyjskich. Używana jest podobnie jak haszysz - do palenia w papierosach lub w fajce. Obydwa te środki są przemycane do Polski z zagranicy.

Środki psychotropowe - są to leki wpływające na ośrodkowy układ nerwowy i warunkujące jego zachowania przez wpływ na sferę psychiczną kory mózgowej. Zażywanie ich w nadmiernych dawkach powoduje odurzenie narkotyczne. W grupie tej wymienia się:

• środki nasenne (barbiturany)
• środki neuroleptyczne
• środki tłumiące lęk (tzw. trankwilizery)
• leki pobudzające

Grupą środków najczęściej stosowaną przez narkomanów są trankwilizery wzmagające działanie środków nasennych i uspakajających, obniżają one reakcje emocjonalne, wzmacniają działanie "kompotu" a także zażywane są jako środek zastępczy, tłumiący obawy abstynencji.

Leki pobudzające - tzw. stymulatory czynności mózgu, działają na inne ośrodki niż alkaloidy opium. Ich zażywanie powoduje szybkie i silne uzależnienie. Do grupy tej należy również najstarsze zastosowanie jako środek odurzający - psychedryna, produkowana chałupniczo przez narkomanów. Jest biały , krystaliczny proszek bez zapachu, łatwo rozpuszczalny w wodzie. Psychedryna powoduje silne uzależnienie typu kokainowego. Duże jej dawki powodują rozszerzenie źrenic, duszności, wzrost ciśnienie krwi, silne pobudzenie psychiczne z napadami szału włącznie, przechodzące w stany depresji, drgawki tężcowe i śpiączkę.

Lotne substancje chemiczne- jak kleje, rozpuszczalniki, proszki używane do inhalacji, farby i lakiery stanowią ze względu na ogólną dostępność w handlu powszechny środek odurzający, nagminnie wykorzystywany przez początkujących, głównie młodocianych narkomanów. Ich działanie odurzające oparte jest na właściwościach halucynogennych i uspakajających. Wdychanie oparów środków blokuje dopływ tlenu do mózgu; tlen zastąpiony jest gazem trującym. W pierwszej fazie efekty "wdychania" przypominają działanie alkoholu. Znika poczucie ograniczeń, pojawia się stan euforii. Odprężenia i dobrego samopoczucia. W zatruciach przewlekłych obok działania na ośrodkowy układ nerwowy, występują zaburzenia w funkcjonowaniu układu pokarmowego. Przy większych dawkach oparów rozwija się zaburzenie wzroku, pojawia się szybki, płytki oddech, występują komorowe zaburzenia rytmu serca, porażenie mięśni, utrata przytomności.

Alkoholizm

Alkoholizm jest to nadużywanie przez osobę alkoholu z powodu różnorodnych sytuacji życiowych. Przyczyny należy szukać w samym człowieku, który w trudnej sytuacji życiowej nie potrafi "zdjąć napięcia nerwowego" niczym innym, niż mocnym trunkiem, to znaczy, że świadomie skazuje się na choroby i cierpienia.

Należy również wspomnieć, że obecnie zgodnie z sugestiami WHO (światowa Organizacja Zdrowia) stosowane dotychczas terminy takim jak.; nałóg alkoholowy, choroba alkoholowa czy tez alkoholizm, zostały zastąpione określeniem "zespół uzależnienia od alkoholu". Rozwija się on stopniowo, często w przeciągu kilku lat, prowadząc do wytworzenia się psychicznej i fizycznej zależności. Upośledzenie kontroli nad piciem jest podstawowym objawem uzależnienia. Narastają trudności w kontroli ilości wypijanego trunku, pojawiają się także problemy z przerwaniem picia, a z czasem w powstrzymaniu się z rozpoczęciem picia. Człowiek traci kontrole zarówno nad częstotliwością spożywania alkoholu jak i nad sytuacjami w których pije. Kolejną charakterystyczna cecha uzależnienia jest wysterowanie bardzo nieprzyjemnych objawów nazywanych abstynencyjnymi (objawami "z odstawienia). Pojawiają się wówczas, gdy spada poziom alkoholu we krwi.

Do takich objawów zaliczamy między innymi:

• nadmierna potliwość
• biegunka
• silnie drżenie mięśniowe
• wymioty
• nudności

Jednocześnie występuje niepokój, zaburzenia snu, lęk i rozdrażnienie a nawet mogą pojawić się objawy choroby psychicznej. Zmiana tolerancji na alkohol może być kolejnym objawem uzależnienia. U większości osób pojawia się ona jako jeden z wczesnych objawów wchodzenia w uzależnienie. Charakterystyczna cecha owego zjawiska jest możliwość wypicia większej niż kiedyś ilości alkoholu bez objawów upicia się (tzw. mocna głowa). Później w miarę rozwoju uzależnienia ta tolerancja spada i do upicia się może wystarczyć niewielka ilość alkoholu ( np. kufel piwa). Picie przeciąga się nawet na tygodnie, dlatego że z chwilą ograniczenia bądź przerwania picia pojawiają się przykre objawy abstynencyjne, ustępujące jednak po kolejnej porcji alkoholu. Przyjmuje się, że u podłoża uzależnienia leżą czynniki biologiczne, psychologiczne i społeczne.

Czynnik biologiczny to podatność organizmu na innymi słowy jego właściwość polegająca na takim cyklu przemian, w którym alkohol łatwo wyzwala u pijącego pozytywne odczucia. Z psychologicznego punktu widzenia bardziej podatne na uzależnienie od alkoholu będą te osoby, które często popadają w konflikt z otoczeniem, przeżywają stany napięć psychicznych czy też nie potrafią rozwiązać swoich problemów emocjonalnych. Dla nich właśnie alkohol jest ucieczka od problemów, ponieważ przynosi chwilową ulgę, ułatwia zaśnięcie, stanowi podnietę do lepszego działania.

Alkoholizm jest zjawiskiem chorobowym, dlatego im wcześniej pacjent zdecyduje się na leczenie tym łatwiej wyjdzie z nałogu.

Badania wykazały, że u ssaków ( do nich należy człowiek jako najwyższy twór przyrody) potrzebuje w maleńkich ilościach alkoholu. Mózg zaczyna wytwarzać hormon "szczęścia" rozluźniają się mięśnie, obniża poziom reakcji i uwagi, jednym słowem napięcie układu nerwowego zmienia się w rozluźnienie. Wszystkie "zalety" alkoholu, o których mowa, mają miejsce tylko wtedy, kiedy dawka alkoholu przyjmowana jest przez człowieka jako lekarstwo. Hipokrates mówił: "W umiarkowanej ilości wino pasuje do organizmu zarówno zdrowego, jak i chorego człowieka".

Lekomania

Lekomanią nazywamy zależność lekową wywołaną dłuższym okresem przyjmowania leku. Dany medykament może do tego stopnia spowodować przestrojenie czynności psychicznych i fizycznych, że nagłe zaprzestanie jego stosowania wywołuje zaburzenia w czynnościach organizmu.

Najszybszym i najczęstszym jest uzależnienie psychiczne. Szybkie życie, stres, bezsenność uczucie lęku i zniechęcenia lub po prostu zmęczenia fizyczne to czynniki potęgujące podatność na działanie środków uspakajających. Pomagają one w zasypianiu, pobudzaniu do działania a także po prostu niwelują skutki stresu.

Liczba przyjmujących leków rośnie z wiekiem. Badania wykazały, że w grupie osób powyżej 65 roku życia liczba samowolnie przyjmowanych leków wzrasta 10 - krotnie w porównaniu z grupą 15-35 lat.

Skłonność do samoleczenia w wieku starszym tłumaczy się szeregiem uciążliwych dolegliwości, obawą o zdrowie i poczuciem niepewności jutra. Uzależnienie może powstać również wskutek leczenia przewlekłych bólów morfiną, lub lekami o podobnym działaniu. Lekomania obejmuje w dużym stopniu leki nasenne, które ułatwiają zasypianie. Również leki hormonalne kryją wiele niebezpieczeństw dla zdrowia; uzależniają tabletki przeciw bólowe, dopingujące czy też euforyzujące ( wywołujące stan błogiego podniecenia).

Lekomani towarzyszy często tolerancja na dany lek. Jej objawem jest to, że w miarę upływu czasu przy stałym zażywaniu leku, zmniejsza się siła jego działania. Powoduje to stopniowe zwiększenie dawki.

Stosowanie równocześnie kilku leków jest niekiedy powodem występowania pomiędzy nimi poważnych interakcji. Może się to stać powodem nie właściwego rozpoznania lub wykrycia choroby. Przyjmowanie silnych leków przeciwbólowych utrudnia urologowi rozpoznanie kamicy układu moczowego, chirurgowi ataku wyrostka robaczkowego, a interniście zawału mięśnia sercowego. Kiedy pacjent przyjmuje równocześnie maść do oczu ze związkami rtęci oraz leki zawierające związki jodu może u niego wystąpić np. uszkodzenie powierzchni gałek ocznych.

Wśród uzależnień od leków wyróżniamy fazę lżejszą - przyzwyczajenia i fazę cięższą, czyli nałóg. Przyzwyczajenie charakteryzuje się słabym uzależnieniem objawiającym się potrzebą ciągłego zażywania leku.

W okresie abstynencji objawy nie są tak silne jak w przypadku nałogu ( nałogowego lekomana abstynencja może nawet doprowadzić do śmierci). W przypadku nałogu występuje nieodparta potrzeba zażywania leku. Konsekwencją jest wytworzenie odruchu, którego celem jest zażycie leku za wszelka cenę. Jeżeli długotrwałemu zażywaniu leku będą towarzyszyć objawy ogólnego wyczerpania organizmu lub zatrucia to nałóg można nazwać toksykomanią. W toksykomanię może przerodzić się zarówno lekomania jak i narkomania czy alkoholizm.