Uzależnienie od środków psychoaktywnych (alkoholu, narkotyków, leków) to choroba wielopłaszczyznowa, trudno uleczalna, często prowadząca do śmierci. W uzależnienia popadają ludzie, którzy mają trudności z przełamaniem własnej bezsilności wobec nałogu. Aby rozwiązać ten problem, sięgają po używkę i w ten sposób sami napędzają własną chorobę. Świetnie ukazuje to przykład pijaka z "Małego Księcia" A. De Saint-Exupery'ego:

"- Co ty tu robisz?

- Piję.

- Dlaczego pijesz?

- Aby zapomnieć.

- O czym zapomnieć?

- Że się wstydzę.

- Czego się wstydzisz?

- Wstydzę się, że piję"

LEKOMANIA

Lekomania (zależność lekowa) to choroba wywołana długotrwałym przyjmowaniem danego leku. Jego działanie powoduje, że funkcjonowanie psychiczne i fizyczne organizmu przestawia się do tego stopnia, że po odstawieniu leku występują dolegliwości i zaburzenia fizjologii - są to tzw. objawy abstynencji.

Najszybciej i najczęściej występuje uzależnienie psychiczne od leków. Coraz szybszy tryb życia powoduje, że jesteśmy bardziej zestresowani i przemęczeni. Cierpimy na bezsenność, pojawia się lęk i zniechęcenie. Najszybszym sposobem na pozbycie się tych problemów jest zażycie leku, który nawet w niewielkim stopniu potrafi nam pomóc. Jego zaletą wydaje się to, że działa praktycznie natychmiast. Najchętniej zażywalibyśmy leki na wszystko - na pobudzenie rano i na uspokojenie wieczorem. Im człowiek jest starszy, tym więcej przyjmuje leków - nie tylko tych przepisywanych przez lekarzy, ale i tych zażywanych z własnej woli. Starsi ludzie mają więcej dolegliwości i gorzej je znoszą niż młodzi, stale żyją w obawie o swoje zdrowie i starają się, aby jak najdłużej utrzymać się "w formie". Badania wykazują, ze ludzie po 65. roku życia przyjmują dobrowolnie 10 razy więcej leków niż młodzi ludzie w wieku 15-35 lat. Ta druga grupa z kolei skłonna jest zażywać leki, które aktualnie są "modne", reklamowane w błyskotliwy sposób, atrakcyjnie opakowane oraz mają wysoką cenę, która przeważnie świadczy o prestiżu i skuteczności leku.

Częste jest uzależnienie powstające w wyniku długotrwałego leczenia przeciwbólowego za pomocą morfiny lub innych leków o podobnym do niej działaniu. Środków dostępnych w medycynie jest wiele - są to zarówno pierwiastki chemiczne, proste związki nieorganiczne i skomplikowane związki organiczne. Wiele substancji leczniczych pozyskuje się sztucznie w laboratorium, na co pozwala szybki rozwój nauk medycznych i biologicznych. W dużym stopniu lekomania obejmuje uzależnienie od leków nasennych. Początkowo mają one pomagać w zaśnięciu, ale stopniowo stają się remedium na większość problemów, ponieważ działają uspokajającą w sytuacjach lęku, napięcia czy zdenerwowania. Często przyjmowane są również środki przeciwbólowe, dopingujące i pobudzające (wprowadzają w stan błogości i euforii). Leki hormonalne również bywają niebezpieczne. Przykładowo hormony tarczycy przyjmowane na odchudzanie, mogą powodować nadczynność tarczycy. Leki hormonalne dla kobiet mogą być przyczyną powstawania guzków w macicy. Leki na przeczyszczenie przyjmowane długotrwale w celu odchudzania mają katastrofalny wpływ na stan jelit oraz powodują zaburzenia w gospodarce wodno-mineralnej organizmu.

Stosowanie kilku leków jednocześnie może wywoływać nieprzewidziane skutki, ponieważ substancje chemiczne wchodzą ze sobą w różne interakcje. Stosując jednocześnie leki zawierające związki jodu oraz maść do oczu z pochodnymi rtęci, można spowodować uszkodzenie powierzchni gałek ocznych. Poza tym stosowanie leków czasem może uniemożliwić rozpoznanie właściwej choroby, np. silne leki przeciwbólowe utrudniają rozpoznanie ataku wyrostka robaczkowego, kamicy nerkowej czy zawału mięśnia sercowego - w tych przypadkach podstawowym objawem chorobowym jest silny ból.

Uzależnienie od leków może przybierać formę lżejsza (przyzwyczajenie) lub cięższą, będącą poważnym nałogiem. Przyzwyczajenie charakteryzuje się stałą potrzebą przyjmowania leku, ale stopień uzależnienia jest niewielki. Po odstawieniu objawy abstynencji są słabe. W przypadku nałogu potrzeba przyjmowania leku jest tak silna, że lekoman dąży do tego za wszelką cenę. Bywa, że przyjmowane są tabletki przeciwbólowe w ilości kilkunastu naraz. Inni potrafią wypić kilka butelek kropli żołądkowych, walerianowych lun nasercowych dziennie. Jest to spowodowane wytworzeniem tolerancji. Po długotrwałym przyjmowaniu danego leku, organizm uodparnia się na małe ilości i aby osiągnąć pożądany efekt, w miarę upływu czasu potrzeba coraz większej dawki leku. Jeśli długotrwałemu nadużywaniu leków towarzyszą objawy zatrucia organizmu lub ogólnego wyczerpania, mamy do czynienia z toksykomanią. W tą formę może przerodzić się zarówno lekomania, jak i alkoholizm i narkomania.

Lekomanię należy leczyć i jest to możliwe, choć trudne i często kończy się niepowodzeniem. Przeważnie w terapii stosuje się placebo, czyli środek o neutralnym działaniu, jednak pacjent jest przekonany że bierze normalnie działający lek.

W sumie ponad 80% mieszkańców Stanów Zjednoczonych zażywa w każdym tygodniu lek tego samego typu, a połowa bierze leki przepisane przez lekarza. Negatywne reakcje na przyjmowane lub przedawkowane leki są główną przyczyną hospitalizacji i zgonów w tym kraju.

NARKOMANIA

Zażywanie narkotyków wcale nie jest czymś nowym w naszej cywilizacji, historia narkomanii jest długa i sięga starożytności, a nawet czasów prehistorycznych. Już Aztekowie i Sumerowie tysiące lat przed naszą erą stosowali roślinne alkaloidy i substancje halucynogenne w celu wywołania stanu transu, odurzenia i podniecenia oraz halucynacji. Już wtedy więc wytworzył się popyt na wszelkiego rodzaju środki odurzające.

Narkomania to stan ciężkiego uzależnienia od narkotyków - wszelkiego rodzaju substancji odurzających i psychoaktywnych, wywołujących zmiany w świadomości. Powoduje psychiczne i fizyczne zaburzenia w organizmie i często prowadzi do śmierci. Narkotyki działają zdradziecko, ponieważ wywołują stan psychicznej przyjemności, sprawiają, że wszystko wydaje się łatwe i piękne, a problemy znikają. Któż chciałby rezygnować z takiej sytuacji i wracać do szarej rzeczywistości? Dlatego wielu twierdzi, że weźmie tylko raz, żeby przekonać się, jak to jest. Ale potem sięgają po raz kolejny, bo okazało się że było przyjemnie. Trudno się zorientować, kiedy zwykła chęć zażycia narkotyku przeradza się w nałóg. Ofiarami uzależnień od narkotyków przeważnie są młodzi ludzie, którzy lubią eksperymentować i szukają nowych, ciekawych wrażeń. Wyróżnia się cztery stopnie rozwoju nałogu:

  • I faza - rozpoznawanie i eksperymenty - pierwsze zetknięcie się z narkotykiem. Często dochodzi do niego na wakacjach, w dyskotece lub na innej imprezie. Po spróbowaniu jedni rezygnują, bo im nie odpowiada, inni uznają, że chcą więcej. Zaczynają brać coraz częściej, a różnych okazji jest wiele, np. podczas wyjazdów, koncertów, imprez itp.
  • II faza - częste zażywanie - narkotyk staje się podstawą w towarzystwie, gwarancją dobrego samopoczucia i bezpieczeństwa. Dobra zabawa na imprezie jest uzależniona od wypalenia skręta marihuany lub zażycia amfetaminy.
  • III faza - regularne zażywanie - zażywający nie zdaje sobie sprawy z postępującego uzależnienia, wierzy, że wszystko jest w porządku. Potrafi się usprawiedliwić, twierdząc "Biorę, bo wszystko jest bez sensu". Jednak narkotyk staje się częścią jego życia codziennego i pochłania coraz większe sumy pieniędzy.
  • IV faza - zaawansowanie - narkoman właściwie przez cały czas jest "na haju" i ten stan staje się celem jego życia. Aby zdobyć narkotyk, zrobi wszystko. Pojawiają się nowe narkotyki i większe dawki, bo te początkowe przestają już wystarczać. Już nie ma usprawiedliwień, lecz obojętność: "Kogo to obchodzi? To moje życie- robię z nim, co chcę".

Na rynku dostępnych jest wiele narkotyków o różnym działaniu. Oto niektóre ich grupy:

  • Opiaty - ta nazwą określane są narkotyki otrzymywane z maku. Są to najsilniej uzależniające substancje: morfina, heroina, kodeina, metadon
  • Konopie (trawa, grass, ganja, hasz) - najbardziej rozpowszechnione na świecie narkotyki. Z konopi otrzymuje się marihuanę i haszysz oraz olej haszyszowy
  • Ecstasy - syntetyczny środek o działaniu podobnym do amfetaminy (pobudza układ nerwowy) i meskaliny (posiada właściwości psychodeliczne)
  • Środki wziewne - różnego rodzaju rozpuszczalniki organiczne, stosowane powszechnie w przemyśle, np. do rozpuszczania farb i lakierów. Są tanie, łatwo dostępne i proste "w użyciu"
  • Kokaina (koka, koks, śnieg) - otrzymywana z liści rośliny Erytroxylon coca, działa pobudzająco na układ nerwowy. Zażywana w postaci białego proszku
  • LSD (kwas, acid) - najpopularniejszy środek halucynogenny, szeroko dostępny i tani. Występuje np. w postaci znaczków do lizania.
  • Grzybki halucynogenne - stosowane od wieków do lokalnych obrzędów. Występuje około 80 odmian grzybów o właściwościach halucynogennych
  • Barbiturany - powstają w wyniku syntezy kwasu barbiturowego, ich działanie jest potęgowane przez alkohol

Każdy rodzaj narkotyku ma silny wpływ na organizm. Tzw. narkotyki ciężkie potrafią doprowadzić do śmierci w wyniku przedawkowania. Narkotyki "lekkie" nie uzależniają fizycznie, ale psychicznie - powodują, że wcześniej czy późnej sięga się po cos mocniejszego, co może okazać się niebezpieczne. Narkotyki działają przede wszystkim na ośrodkowy układ nerwowy (mózg i rdzeń kręgowy), ale powodują również zniszczenia całego organizmu. Oto przykłady zmian, jakie narkotyki wywołują w poszczególnych układach i narządach:

  • Układ nerwowy - zaburzenia koordynacji ruchowej, oczopląs, dysmetria, drżenie mięśniowe. W wyniku interakcji różnych czynników (np. toksycznego działania narkotyku i niedożywienia) mogą występować neuropatie w układzie obwodowym.
  • Układ krwionośny - zaburzenia pracy serca, niedokrwienie mięśnia sercowego (co może prowadzić do zawału), nadciśnienie tętnicze, tętniaki. Wstrzyknięcia dożylne mogą doprowadzić do pęknięcia naczynia krwionośnego, kiedy uszkodzona ściana zostanie poddana wysokiemu ciśnieniu krwi
  • Układ oddechowy - utrudniona wymiana gazowa w płucach (ból w klatce piersiowej), przewlekłe zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc, rak nabłonka płuc, gruczolak płuc
  • Układ wydzielania wewnętrznego (hormonalny) - zatrzymanie miesiączki u kobiet, niedorozwój gonad i opóźniony rozwój płciowy, bezpłodność, impotencja u mężczyzn, obniżenie poziomu testosteronu, nadczynność tarczycy
  • Układ mięśniowo-szkieletowy - martwica mięsni szkieletowych (objawia się nadwrażliwością mięśni na dotyk, bólem, podwyższoną temperatura, sennością i obniżonym ciśnieniem krwi); kostniejące zapalenie mięśni - włókna mięśniowe stopniowo obumierają i są zastępowane złogami wapnia; zapalenie kręgów (zwłaszcza lędźwiowych) i stawów (przeważnie krzyżowo-biodrowych)
  • Wątroba - wirusowe zapalenie wątroby typu A, B i C. Zapalenie w ostrych przypadkach może przechodzić w marskość lub raka wątroby, a w 50% przechodzi w postać przewlekłą
  • Skóra - zakażenia bakteryjne (ropnie, czyraki), zmiany grzybicze, zapalenia tkanek okołopaznokciowych, choroby pasożytnicze (świerzb, wszawica itp.), wypryski z brunatnymi przebarwieniami, owrzodzenia
ALKOHOLIZM

Nadużywanie alkoholu to jedno z najbardziej rozpowszechnionych na świecie uzależnień. Alkohol ogranicza sprawność fizyczną, powoduje ciężkie uszkodzenia wątroby, serca, żołądka i nerek, wywołuje choroby psychiczne. Leczenie alkoholizmu jest, podobnie jak w przypadku innych uzależnień, trudne i długotrwałe. Ale - podobnie jak w przypadku innych uzależnień - sięgamy po niego, bo sprawia nam to przyjemność, pozwala przełamać bariery psychiczne i zapomnieć o problemach. Jednak trudno jest kontrolować picie i przeważnie nie zauważa się momentu, od którego nie potrafimy już powiedzieć sobie "stop!". A później jest jeszcze gorzej, bo nie dość, że powraca problem, od którego chcieliśmy uciec, to jeszcze organizm odczuwa niemiłe skutki przedawkowania. W Polsce spożycie alkoholu jest jednym z najwyższych w Europie. Średnio na jednego mieszkańca przypada 9,5-10 litrów czystego (!) alkoholu rocznie. Są osoby, które potrafią tak kontrolować swój nałóg, że nigdy nie upijają się całkowicie, ale zatrzymują się w stanie silnego upojenia. Piją oni często - tak, aby nie występowały objawy głodu alkoholowego. Pozwala im to ukryć swoją sytuację przed otoczeniem. Do nich samych również nie dociera fakt, że są uzależnieni.

Nadużywanie alkoholu wywołuje wiele problemów społecznych i zdrowotnych. Oto niektóre ze schorzeń, jakie alkohol powoduje w organizmie człowieka:

  • Układ pokarmowy - alkohol, stykając się bezpośrednio z przewodem pokarmowym, podrażnia śluzówkę (odczuwamy to jako pieczenie zaraz po przełknięciu). Długotrwałe, częste podrażnienia prowadzą do uszkodzeń błony śluzowej i rozwinięcia się np. zapalenia przełyku, choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Uszkodzona śluzówka upośledza wchłanianie w jelitach, przez co organizm jest niedożywiony. Alkohol uszkadza również trzustkę i wątrobę. Ta ostatnia jest szczególnie narażona na szkodliwe działanie, ponieważ to ona jest odpowiedzialna za metabolizm alkoholu. Jego nadmiar powoduje patologiczne zmiany - otłuszczenie, zapalenie, zwłóknienie i marskość wątroby.
  • Układ krwionośny - nadmiar alkoholu uszkadza mięsień sercowy i powoduje zaburzenia w jego pracy oraz rozwój nadciśnienia tętniczego. Szczególnie zmiany w naczyniach wieńcowych są groźne, ponieważ mogą łatwo doprowadzić do zawału serca. Jednak niewielkie ilości alkoholu (lampka wina dziennie) mogą obniżyć ryzyko choroby wieńcowej u mężczyzn w wieku średnim.
  • Układ odpornościowy - nadużywanie alkoholu znacznie osłabia odporność, przez co organizm jest bardziej podatny na wszelkie choroby zakaźne, bakteryjne i wirusowe, np. gruźlicę, AIDS, różnego rodzaju infekcje.
  • Układ nerwowy - alkohol powoduje obumieranie komórek nerwowych i ubytki w korze mózgowej oraz uszkodzenia nerwów. Ponadto często występują zatory i wylewy z naczyń krwionośnych w mózgu.

Alkoholizm jest chorobą, której samodzielnie nie da się wyleczyć. Konieczne są systematyczne terapie w odpowiednich placówkach odwykowych, np. wspólnota Anonimowych Alkoholików czy Klub Abstynenta. Niestety wiele osób uzależnionych nie chce się leczyć, ponieważ takie między innymi jest działanie mechanizmów uzależnienia.

TOKSYKOMANIA

Jak już wspomniano wcześniej, stałe zatruwanie organizmu nie jest już tylko uzależnieniem, ale toksykomanią. Wg WHO wyróżnia się osiem podstawowych typów toksykomanii:

  1. typ morfinowy - opium, heroina, metadon - charakteryzuje się silnym uzależnieniem fizycznym i psychicznym, zwiększającą się tolerancją oraz silnymi objawami abstynencji
  2. typ barbituranowo-alkoholowy - meprobomat, benzodiazepiny) - wyraźna zależność psychiczna o różnym stopniu, niewielkie uzależnienie fizyczne, niezbyt silne zwiększanie tolerancji i słabe objawy abstynencji - zespół ten może być kwalifikowany jako nałóg
  3. typ kokainowy - kokaina - słabe uzależnienie fizyczne, ale silne psychiczne, znaczne zwiększanie tolerancji i silne objawy abstynencji
  4. typ cannabis - konopie (marihuana, haszysz) - zależność psychiczna umiarkowana lub silna, uzależnienia fizycznego brak, nie występują objawy abstynencji, tolerancja ulega zwiększeniu w niewielkim stopniu
  5. typ amfetaminowy - deksamfetamina, metamfetamina - silna zależność fizyczna, brak zależności psychicznej, wyraźne zwiększanie tolerancji
  6. typ khat - katyna (pochodna efedryny z liści i gałązek krzewu Catha edulis) - uzależnienie psychiczne przeważa nad fizycznym, które jest bardzo słabe lub w ogóle nie występuje, tolerancja nie ulega zwiększaniu
  7. typ substancji halucynogennych - LSD, meskalina - uzależnienie psychiczne słabe, uzależnienia fizycznego brak, tolerancja nie ulega zwiększaniu
  8. typ rozpuszczalników wziewnych - butapren, TRI - słabe uzależnienie psychiczne, silne objawy zatrucia toksycznego

Źródła:

  • www.bajtman.pl
  • www.mediweb.pl
  • www.gwp.pl
  • www.harm-red.bci.pl
  • www.abc.narkotyki.webpark.pl
  • www.dmatura.pl
  • www.sciagi.bajo.pl