Prawidłowa dieta pełni bardzo istotną rolę w naszym życiu. Dostarcza naszemu organizmowi potrzebnych składników odżywczych a co za tym idzie umożliwia prawidłowe rozwijania się i funkcjonowanie. Dlatego tak istotne jest, by zwracać uwagę co, ile i jak jemy. Dietetyka to nauka, która zajmuje się prawidłowym żywieniem.

Bada role poszczególnych składników odżywczych w przemianie energii i materii na różnych poziomach - komórek, tkanek, narządów i wreszcie całego organizmu. Wyniki tego typu badań, umożliwiają wykazanie niebezpieczeństw płynących z niewłaściwego odżywiania, a także weryfikacji istniejących zaleceń dietetycznych i określeniu nowych oraz stworzenie diet, które będą służyły jak najlepiej naszemu organizmowi.

Prawidłowa dieta równoważy udział białek, węglowodanów i tłuszczy, dostarczając organizmowi niezbędnych substancji, które są wykorzystywane do produkcji energii, wzrostu i naprawie zniszczonych komórek. Niezbędne jest by zawierała witaminy, sole mineralne i błonnik.

Białka pełnia rozmaite funkcje: są składnikiem budulcowym komórek, transportują potrzebne substancje do odpowiednich części ciała, są lub wchodzą w skład enzymów i hormonów, ułatwiają zwalczenie choroby. Dzienne zapotrzebowanie na ten składnik dla dorosłego człowieka to mniej więcej 70 g białka. U kobiet karmiący, dzieci i młodzieży jest większe i wynosi około 100 - 150 g.

Tłuszcze dostarczają więcej energii niż białka czy węglowodany, więc wytwarzanie energii potrzebnej do różnych procesów to ich główna funkcja. Są także konieczne to prawidłowego wchłaniania z jelita cienkiego witamin i późniejszego ich funkcjonowania (witaminy rozpuszczalne w tłuszczach. Stanowią także izolację termiczną chroniącą przed zimnem i urazami mechanicznymi. Dobowa norma na spożycie tłuszczów u osób dorosłych to około 80 g. Więcej tłuszczów mogą i powinny dostarczać swojemu organizmowi osoby: ciężko fizycznie pracują, dużo przebywające w temperaturach poniżej 0 C oraz uprawiające sport.

Kolejna niezbędną grupą związków, które powinny znaleźć się w naszej diecie są węglowodany. Glukoza jest głównym produktem jaki powstaje w wyniku przekształceń węglowodanów. Jest to związek będący najważniejszym substratem energetycznym organizmu, jest też "paliwem" dla mózgu. Węglowodany dzielimy na proste i złożone. Do tych drugich należy błonnik, którego spożycie jest bardzo ważnego dla prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Dzienne zapotrzebowanie na węglowodany dla osoby dorosłej to około 400g ( w tym minimum 40 g błonnika), zależy także od ilości spożytych tłuszczów i oczywiście wydatków energetycznych organizmu.

Składniki mineralne i witaminy to zaledwie około 4% masy ciała, a mimo to pełnia bardzo ważną role regulacyjną, więc są absolutnie niezbędnymi składnikami diety.

Składniki pokarmowe, które zostały przeze mnie omówione muszą być dostarczane w odpowiednich proporcjach. Węglowodany powinny stanowić 45 - 60 % ( w tym zaledwie 10% mogą stanowić cukry proste), białka 10 - 15%, tłuszcze 25 - 30% ( w tym 10% powinny stanowić nienasycone kwasy tłuszczowe).

Kaloryczność (wartość kaloryczna) posiłków czy składników to nic innego jak ilość energii, jaka wyzwala się po spożyciu danego produktu. Określa się ją mianem kilokalorii i oznacza symbolem - kcal. Współczynnik energetyczny określa ile kalorii wyzwoli się po spaleniu 1g danego składnika. Dobowe zapotrzebowanie dla dorosłego pracującego średnio ciężko mężczyzny wynosi przykładowo 2800 kcal.

Nieprawidłowa dieta może prowadzić do powstania różnorakich schorzeń takich jak: nadwaga, otyłość, bulimia, anoreksja, niedożywienie.

Nadwaga to nic innego jak nadmierna masa ciała w odniesieniu do wzrostu. Z nadwagi może rozwinąć się otyłość, w której masa ciała jest o około 20% większa od prawidłowej. Zarówno nadwaga jak i otyłość prowadzą do powstania różnego rodzaju schorzeń szczególnie układu krwionośnego np. miażdżycy, nadciśnienia i chorób serca a także cukrzyce i ogólnie gorszego stanu zdrowia całego organizmu, co prowadzi do zmniejszenia długości życia. Otyłość może być powodowana przez różnego rodzaju czynniki, ale w dużej mierze jest wynikiem nieprawidłowej diety. Można z nią zawalczyć poprzez ćwiczenia fizyczne i odpowiednie odżywianie, ale nie jest to łatwe. Dużo lepiej jest kontrolować to co jemy na bieżąco i najlepiej codziennie ćwiczyć bądź spacerować.

Innego rodzaju chorobami są anoreksja i bulimia - można stwierdzić, że to odwrotność otyłości, bo prowadzą do zmniejszenia ciężaru ciała.

Chory na bulimię objada się, a następnie wymusza wymioty, może stosować także różne środki przeczyszczające. Wygląda zazwyczaj normalnie - zdrowo. Może u niego występować arytmia serca, przepuklina, rany na przełyku, powiększone gruczoły szyjne, blizny na dłoni powstałe w wyniku częstego wkładania jej do gardła, omdlenia, zawroty głowy, bóle mięśni, bóle gardła, uczucie zmęczenia. Podczas częstych wymiotów kwasy z żołądka dostają się do jamy ustnej i bardzo niszczą szkliwo nazębne, co widać szczególnie po ich wewnętrznej stronie. Dodatkowo mogą występować: próchnica zębów, choroby dziąseł i wypadanie zębów. Bulimia prowadzi do odwodnienia organizmu, może także prowadzić do powstania kamicy nerkowej. Częste wymuszanie wymiotów (5-6 razy dziennie) powoduje, że mogą występować samoczynne wymioty. Stosowanie środków przeczyszczających powoduje znaczne ubytki składników mineralnych i witamin. Chory ciągle myśli o jedzeniu, przez co staje się mu podporządkowany. To częste objadanie się na zmianę z wymiotami powoduje, że chory w końcu dostrzega, że jego życie kręci się wokół jedzenia. Taki cykl jest podstawa każdego dnia. Bulimik próbuje zapanować na chęcią jedzenia, ale gdy zacznie jeść nie może przestać. Mimo, że chory sprawia wrażenie osoby lubiącej towarzystwo, to tak naprawdę jest bardzo samotny - ukrywa przed innymi swój sekret. Jednak bulimię łatwiej zauważyć i łatwiej taka osobę skłonić do leczenia niż chorego na anoreksję.

Anoreksja nazywana jest jadłowstrętem psychicznym lub "chorobą odchudzających się". Jest to jednak choroba bardziej złożona i nie wiąże się tylko z chęcią utraty wagi. Prowadzi, nie tak jak racjonalne diety do utraty wagi, ale powoduje silne uzależnienie psychiczne. Fachowa anoreksja to brak łaknienia. Dotyka głównie ludzi między 12 a 35 rokiem życia, dużo częściej dziewczynek i kobiet niż chłopców i mężczyzn. Jest to związane z promowaniem przez media - telewizję i kolorową prasę bardzo szczupłej sylwetki kobiecej i często zwracanie uwagę na wygląd aktorek i modelek nie ich umiejętności. Wiele dziewcząt i młodych kobiet jest podatna na te sugestie. Często osoby te nie mają problemów z nadwaga, a mimo to dążąc do osiągnięcia "idealnej" sylwetki zaczynają się odchudzać.

Wydawałoby się, że wytrwanie w przestrzeganiu diety odchudzającej jest problemem - wyrzekanie się ulubionych potraw, uczucie głodu są na tyle nieprzyjemne, że zniechęcają do przestrzegania diety. Tymczasem u chorych na anoreksję są silnie skupieniu na kontroli swojej wagi, że nie mogą przerwać głodówki. Czasami dodatkowo stosują środki przeczyszczające lub wymuszają wymioty. To dodatkowo może doprowadzić do zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu, a szczególnie w funkcjonowaniu układu hormonalnego i odporności oraz ogólnego spadku wydolności organizmu. Dla skutecznego leczenia tej choroby ważne jest jej wczesne rozpoznanie. Nie jest to proste, bo widoczne efekty w pogorszeniu stanu zdrowia chorego i znacznej utraty wagi są widoczne dopiero po dłuższym czasie. Na tym etapie jest już oczywiste, że wizyta u specjalisty jest konieczna. U chorego, poza widocznym zmniejszeniem ciężaru ciała, występują inne specyficzne objawy jak: biegunki, zaparcia, zatrzymanie miesiączki u młodych kobiet. Pogarsza się także praca układu krwionośnego i zmniejsza odporność, więc chory może częściej zapadać na różnego rodzaju infekcje. Zazwyczaj następuje też zmiana zachowania. Chory może zachowywać się skrycie, nadwrażliwe, szukać samotności, zwracać szczególną uwagę na swój wygląd i masę ciała. Dodatkowo jeśli dotyczy to osoby w wieku szkolnym, mogą się pogorszyć wyniki w nauce, a także może ukrywać jedzenie, okłamywać bliskich, co do ilości spożywanego jedzenia.

Rodzina powinna zgłosić się z chorym do lekarz jak najprędzej. Zbyt długa rygorystyczna dieta powoduje znaczny spadek masy ciała, a dalsze odmawianie przyjmowania posiłków zmusza lekarzy do hospitalizacji chorych, w trosce o ich zdrowie i życie. Anoreksja to choroba, która ma najczęściej podłoże psychiczne. Kuracja zaczyna się od zbadania natury choroby oraz jej przyczyn, to umożliwia opracowanie odpowiedniego sposobu leczenia, dostosowanego do danej osoby. Przede wszystkim anorektyk musi sobie uświadomić, że jego choroba nie jest jedynie związana z chęcią odchudzenia. Chory musi najpierw zwalczyć przyczyny - jest nimi często brak pewności siebie, niska samoocena i brak akceptacji własnego wyglądu. Musi wypracować "nową tożsamość" opartą na racjonalnych przesłankach co do wyglądu.

Poważne problem w niektórych częściach świata stanowi niedożywienie. To zbyt niski ciężar ciała w odniesieniu do wzrostu. Spowodowana jest zbyt małą ilością dostarczanych substancji odżywczych, często połączone z nadmierną ich utrata.

Obecnie bardzo modny jest wegetarianizm, czyli dieta bezmięsna. Najogólniej wegetarianie wykluczają ze swojego jadłospisu mięso, uzasadniając to względami zdrowotnymi i humanitarnymi. W zamian wskazuje na owoce, warzywa, zboża i nabiał jako zalecane produkty. Jednak do worka z nazwą "wegetarianizm" wrzuca się całkiem różne sposoby żywienia. Wyróżniamy:

  • laktowegetarianizm,
  • lakto-owo-wegetarianizm,
  • weganizm,
  • frutarianizm,
  • witarianizm.

Pierwszą odmiana wegetarianizmu jest lakto-owo-wegetarianizm, polegający na wykluczeniu z diety tylko mięsa zwierząt, a zezwalający na spożywanie ich produktów takich jak mleko i jego przetwory (lakto) i pozwalający na jedzenie jajek (owo). Jest to najbardziej popularna forma wegetarianizmu.

Laktowegetarianie odmiennie od poprzedniej grupy wykluczają ze swojej diety oprócz mięsa także jajka. Postrzegają jajko jak zaczątek rozwoju kury.

Kolejna odmiana wegetarianizmu jest ostrzejsza w swoich założeniach. Weganizm nie pozwala na spożywanie zarówno mięsa, jajek jak i mleka i przetworów. W zamian zaleca spożywanie owoców i warzyw.

Witarianizm to specyficzna odmiana wegetarianizmu, która wyklucza gotowanie pokarmów. W zamian za to wskazuje na spożywanie surowych owoców i warzyw. Tłumaczy to tym, że podczas gotowania zarówno warzyw jak i owoców zawarte w nich witaminy są prawie całkowicie niszczone. Jedzenie surowych pokarmów powoduje, że organizm ma możliwość przyswojenia wszystkich składników. Dodatkowo surowe pokarmy lepiej, a także szybciej są przez nasz organizm trawione, przyswajane i wydalane.

Frutarianizm to najdalej idąca forma wegetarianizmu, najmniej popularna w naszym klimacie. Zakłada bowiem spożywanie tylko i wyłącznie owoców oraz orzechów, jako pokarmu najbardziej odpowiedniego dla człowieka, na co miałaby wskazywać budowa naszego ciała - wyprostowana postawa i chwytne dłonie.

Wegetarianie mimo tak odmiennego podejścia do spożywania pokarmu mają jeden wspólny cel - zniesienie krzywdzenia i zadawania zwierzętom bólu. W tej chwili ten sposób odżywiania zyskuje wielu zwolenników, gdyż dobrze skonstruowana i przestrzegana dieta wegetariańska jest bardzo zdrowa. Musi być oczywiście tak skonstruowana aby dostarczała wszystkich niezbędnych składników odżywczych. Wtedy nie tylko nie krzywdzimy zwierząt, ale także przyczyniamy się do poprawy naszego zdrowia. Dieta wegetariańska może zapobiegać wielu chorobom np. powstaniu raka, nadciśnienia, osteoporozy czy cukrzycy.

Prawidłowa dieta jest nie tylko problemem naukowców, ale jest istna dla nas wszystkim o czym może świadczyć chociaż ilość "diet" w kolorowych gazetach. Każdy z nas chce jak najlepiej wyglądać, jak najlepiej się czuć, jak najmniej chorować i żyć jak najdłużej. Do tego wszystkiego może się przyczynić stosowanie właściwej diety.