Obronę organizmu przed chorobami stanowi układ immunologiczny ( odpornościowy ).
Układ ten ma zdolność rozpoznawania obcych cząsteczek w organizmie i eliminowaniu ich w różny sposób. Skuteczności układu immunologicznego zależy od tego w jakim stopniu limfocyty są zdolne do rozpoznawania obcych cząsteczek ( bakterie i wirusy) i wytwarzania przeciwciał. Człowiek charakteryzuje się dwoma rodzajami odporności, tj. odpornością nabytą ( swoistą ) oraz wrodzoną ( nieswoistą ).
Odporność wrodzoną nabywa każde dziecko wraz z wydzieliną gruczołów mlekowych matki. Głównym organem zaangażowanym w procesy obronne noworodków jest grasica. Niemowlę z niewydolnością grasicy jest podatne na wiele infekcji, co może prowadzić do jego śmierci.
Odpornością wrodzoną są również niektóre bariery biologiczne, np. wydzieliny układu rozrodczego, komórki pokrywające światło układu pokarmowego i oddechowego, niskie pH skóry.
Odporność nabytą zdobywa organizm w wyniku kontaktu z infekcją lub dzięki szczepionkom.
Defekty układu immunologicznego nie prowadzą bezpośrednio do chorób. To zmniejszona odporność organizmu powoduje , że organizm nie jest w stanie bronić się przed chorobotwórczymi organizmami.
Najgroźniejsze zmiany w funkcjonowaniu układu odpornościowego wywołuje wirus HIV.
Pierwsze wzmianki o HIV odnotowane były w latach 80tych XX wieku. Choroby wywołane osłabieniem odporności organizmu były odnotowywane najwcześniej w terenach Ameryki Północnej. Obecnie HIV , wywołujący chorobę nabytego upośledzenia układu odpornościowego ( AIDS ) jest przyczyną śmierci ogromnej ilości ludzi i określany jest jako "dżuma XX wieku ".
Wirus HIV początkowo atakował mieszkańców obu Ameryk, natomiast w czasach obecnych rozprzestrzeniła się po całym świecie , zbierając największe żniwo w biednych krajach afrykańskich.
Materiał genetyczny wirusa HIV stanowi kwas rybonukleinowy, a nie jak to ma miejsce w większości wirusów kwas dezoksyrybonukleinowy. Atakuje on białe krwinki układu immunologicznego i intensywnie się namnaża. Wirus HIV należy do retrowirusów, tzn. jego materiał genetyczny ( RNA ) transkrybuje się do DNA. Na podstawie tak wytworzonego DNA następuje wytwarzanie nowych cząsteczek wirusów. DNA wirusowe wbudowuje się w materiał genetyczny komórek gospodarza, czego wynikiem jest zmiana w jego ekspresji, powstaje coraz więcej wirusów. Wirusy te atakują krwinki białe układu immunologicznego powodując , że mają one osłabione zdolności niszczenia obcych związków dostających się do organizmu. Tak osłabiony organizm nie może radzić sobie z łagodnymi nawet infekcjami. Osoba zarażona HIV choruje często na różnorakie infekcje, co ostatecznie prowadzi do śmierci.
Często zarażenie się wirusem HIV nie daje natychmiastowych objawów chorobowych. Wirus w tym czasie namnaża się w szybkim tempie, lecz zarażony nie odczuwa większych dolegliwości. Choroba jest wtedy w tzw. stadium utajonym. Po pewnym czasie ( nawet kilku latach ) wirus przechodzi w stan aktywny namnażając się intensywnie. OD tego momentu obserwowane są objawy typowe dla AIDS. Osoba chora cierpi na wysoką gorączkę, osłabienie, bóle mięsni i głowy, biegunkę oraz inne objawy charakterystycznej dla infekcji bakteryjnej lub wirusowej. Osłabiony układ immunologiczny nie jest w stanie rozpoznawać obcych cząstek w organizmie, dlatego chory na AIDS zapada często na infekcje wirusowe i bakteryjne. Choroby wywołane tymi infekcjami wyniszczają organizm i ostatecznie prowadzą do śmierci chorego. Nie ma dotychczas skutecznej szczepionki przeciwko HIV, dlatego AIDS jest chorobą nieuleczalną. Można jedynie spowalniać postępowanie choroby lub łagodzić skutki infekcji. Jednym skutecznym lekiem opóźniającym rozwój AIDS jest zydowudyna. Lek ten jednak nie daje 100% szansy na wyleczenie. Jedynym sposobem zabezpieczeniem się przed HIV jest profilaktyka. HIV obecny jest w wydzielinach takich jak chłonka , krew, sperma, wydzielina pochwy. Należy zachować środki ostrożności w kontakcie z krwią obcych ludzi a także rezygnować z wspólnego używania urządzeń, które mogą mieć kontakt z krwią ( strzykawki , narzędzia chirurgiczne itp. ). Aby uniknąć zakażania droga płciową należy stosować prezerwatywę a także unikać zbliżeń seksualnych z przypadkowymi osobami.
