Hormony w cyklu miesiączkowym kobiety

Prawidłowy przebieg cyklu owulacyjnego gwarantuje zdrowie i płodność kobiet. Cykl miesiączkowy kobiety charakteryzuje się stałym rytmem, za który odpowiedzialna jest grupa hormonów. Najważniejsze hormony sterujące cyklem:

Estrogeny- to hormony sterydowe syntetyzowane przez jajniki u kobiet , produkowane też w jądrach męskich lecz w śladowych ilościach. Do estrogenów zalicza się wiele hormonów, najważniejsze z nich to : estradiol, estron i estriol. Hormony te wpływają na śluzówkę macicy powodując jej wzrost; ma to miejsce w czasie pierwszej połowy cyklu menstruacyjnego, zwanej folikularną. W fazie tej obserwuj się nieznaczne obniżenie podstawowej temperatury ciała. Estrogeny nie tylko produkowane są przez zwierzęta, znane są także takie produkowane przez rośliny. W lecznictwie używa się także estrogenów, uzyskiwanych syntetycznie.

Estradiol- produkowany jest głownie przez wyspecjalizowane komórki w pęcherzyku Graafa ale także w korze nadnerczy i łożysku. Regulacja wydzielania estradiolu ma również podłoże hormonalne. Hormon ten odpowiedzialny jest za wykształcenie się drugorzędnych cech płciowych i za popęd seksualny. Estradiol, zwany hormonem feminizującym wspomaga wzrost gruczołów mlecznych reguluje też przemianę materii.

Progesteron-syntetyzowany jest przez ciałko żółte pęcherzyka Graafa i korę nadnerczy. Hormon ten produkowany jest także przez łożysko u kobiet ciężarnych. Progesteron odpowiada za prawidłową implantację zapłodnionego jajeczka w śluzówce macicy, która swoje właściwości pod wpływem działania estradiolu. Nazywany jest hormonem ciążowym, odpowiada za jej prawidłowy przebieg. Reguluje bezpośrednio proces dojrzewania pęcherzyka Graafa, a pośrednio poprzez przedni płat przysadki mózgowej. Wywołuje zmiany morfologiczne w gruczole mlecznym, przygotowując go do produkcji i wydzielania mleka. Zmienia właściwości śluzówki macicy, przygotowując ją do przyjęcia kilkokomórkowego zarodka. Stosuje się leczenie progesteronem zaburzeń miesiączkowych, podaje się go w czasie zatrucia ciążowego i w poronieniach. Obserwuje się wyski poziom tego hormonu w czasie całego okresu ciąży.

Hormon luteinizujący -lutropina ( LH ) odpowiedzialny jest za prawidłowe funkcjonowanie jajnika. Syntetyzowany jest w przednim płacie przysadki mózgowej, jego poziom we krwi regulują hormony podwzgórza. LH aktywuje podziały komórkowe dojrzewającej komórki jajowej. Komórka ta osiągając stadium metafazy drugiego podziału mejotycznego i zostaje uwolniona z pęcherzyka Graafa. Proces ten zwany jest owulacją lub jajeczkowaniem. W tym czasie dojrzała komórka jajowa może być już zapłodniona. Komórki pęcherzyka Graafa pozbawione jajeczka przekształcają się w ciałko żółte. Sekrecja progesteronu wydzielanego przez to ciałko jest także pod kontrolą LH.

Folitropina (FSH) - odpowiedzialna jest za prawidłowy wzrost pęcherzyka Graafa oraz reguluje wydzielanie estrogenów. Hormon FSH syntetyzowany jest w przysadce ( przedni płat ) a jego poziom we krwi regulują hormony podwzgórza.

Gruczoły wydzielające hormony płciowe i narządy zaangażowane w cykl płciowy.

Pęcherzyk Graafa - powstaje w jajniku z pęcherzyków pierwotnych , które wytworzone są już w czasie płodowym i ich ilość jest stała ( około 400 tys.). Z puli tej w czasie dojrzewania płciowego u kobiet wyłonione jest od 300 do 500 komórek , będącymi prekursorami pęcherzyków Graafa. W czasie cyklu miesiączkowego jedna komórka ulega różnicowaniu, czego efektem końcowym jest dojrzały pęcherzyk Graafa. Ma on średnicę około 1 cm, z zewnątrz otacza go osłonka, z wieloma naczyniami chłonnymi i krwionośnymi. Pod osłonka znajduje się warstwa komórek ziarnistych, tworząca w jednym miejscu wzgórek jajonośny, na którym umieszczona jest komórka jajowa. Wnętrze pęcherzyka wypełnia płyn pęcherzykowy. Uwolnienie komórki jajowej z pęcherzyka w momencie osiągnięcia przez niego dojrzałej formy.

Jajniki - stanowią gruczoł wydzielania dokrewnego. W jajnikach ma miejsce sekrecja estrogenów, progesteronu i oraz w niewielkim stopniu androgenów. Hormony wydzielane są przez komórki ziarniste pęcherzyków Graafa lub przez ciałko żółte. Wszystko to odbywa się w jajnikach. Za prawidłową sekrecję hormonów jajnikowych odpowiedzialna jest regulacja podwzgórzowo- przysadkowa. Regulacja ta ma charakter zwrotny. Hormony jajnikowe odpowiedzialne są za regularne zmiany śluzówki macicy.

Cykl miesiączkowy.

Cykl ten zwany jest inaczej cyklem owulacyjnym. Za prawidłowy jego przebieg odpowiedzialna jest oś : podwzgórze - przysadka- gonady, regulowana dodatkowo przez korę mózgową. Strategiczną rolę w cyklu pełnią gonadotropowe hormony przysadki LH i FSH oraz hormony jajnikowe tzn. progesteron z estrogenami. Wydzielanie hormonów jajnikowych zachodzi w sposób cykliczny, wywołując liczne zmiany w macicy (zmiany w grubości śluzówki i jej ukrwieniu ). Typowy cykl menstruacyjny trwa 28 dni. Jako pierwszy dzień cyklu przyjmuje się dzień wystąpienia krwawienia, około 14 dnia następuje owulacja- uwolnienie dojrzałej komórki jajowej z pęcherzyka Graafa. W czasie trwania cyklu zachodzą regularne zmiany w błonie śluzowej macicy. Krwawienie miesiączkowe związane jest ze zjawiskiem złuszczania śluzówki w macicy. Trwa ono około 4 dni. Już od dnia wystąpienia krwawienia wzrasta poziom hormonów LH i FSH aż do momentu , którym osiąga maksymalne stężenie. Moment ten związany jest z uwolnieniem komórki jajowej z pęcherzyka Graafa. Jajeczkowanie dzieli cykl na dwie fazy. W pierwszej, zwanej folikularną, jajniki wydzielają coraz to większe ilości estrogenów, pod wpływem stymulującego działania hormonów LH i FSH. FSH aktywuje wzrost pęcherzyków Graffa, które zbliżają się do powierzchni jajnika w miarę dojrzewania. W czasie dojrzewania pęcherzyka komórka ulega podziałom mitotycznym i mejotycznym. Druga faza rozpoczyna się od momentu owulacji, czyli uwolnienia komórki jajowej. Uwolnienie jajeczka jest możliwe dzięki wysokiemu stężeniu LH, które pobudza specyficzne enzymy na powierzchni jajnika. Faza- lutealna wzięła nazwę od ciałka żółtego ( łac. corpus luteum ) , ponieważ w tym czasie dochodzi do przemiany pustego pęcherzyka w ciałko żółte. Po owulacji komórka jajowa przedostaje się do jajowodu i jest gotowa do zapłodnienia. Ciałko żółte zaczyna wydzielać progesteron a także estrogeny, które były wcześniej wydzielane przez pęcherzyk Graafa. W fazie tej ciałko żółte jest głównym gruczołem wydzielniczym. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia komórki jajowej, po 2 tygodniach ciałko żółte obumiera i nie produkuje już hormonów. Spadek wydzielania estrogenów i progesteronu aktywuje zablokowana wcześniej sekrecje LH i FSH. Wzrastający poziom tych hormonów powoduje rozpoczęcie dojrzewania kolejnego pęcherzyka i cykl się powtarza.

Jajeczkowanie dzieli cykl miesiączkowy na dwa etapy pod względem zmian zachodzących w śluzówce macicy. Pierwszy etap zwany jest wzrostowym , ze względu na intensywny rozrost śluzówki od momentu zakończenia miesiączki do jajeczkowania. Drugi faza nazywana jest faza wydzielniczą. W fazie tej wydzielane są duże ilości glikogenu oraz innych substancji przez specjalne gruczoły cewkowe. Wydzielane substancje są niezbędne w procesie inplantacji zapłodnionego jajeczka. Jeśli komórka jajowa nie została zapłodniona, po kilkunastu dniach ciałko żółte zanika, dochodzi do niedokrwienia śluzówki macicy. Śluzówka ulega złuszczeniu i wydalona jest na zewnątrz poprzez drogi rodne , co obserwujemy jako krwawienie miesiączkowe. W czasie miesiączki kobieta traci około 50 -150 ml krwi.

Zapłodnienie i ciąża.

Uwolniona z pęcherzyka Graafa komórka jajowa wydostaje się z jajnika i dostaje się do jajowodu dzięki specjalnym wypustkom umieszczonych jego ujścia. Wypustki te wychwytują komórkę i ułatwiają jej przejście do jajowodu. Ma to na celu zabezpieczenie przed zapłodnieniem i rozwoju zarodka poza macicą.

Do zapłodnienia dojrzałej komórki jajowej dochodzi w świetle jajowodu. Plemniki docierają tam z pochwy w czasie kilkudziesięciu minut. Ogromna masa plemników jest redukowana w czasie ich wędrówki do komórki jajowej. W pobliże jaja dociera niewielki ich procent.

Kilka plemników przy pomocy witki przedostaje się przez warstwy komórek ziarnistych do komórki jajowej. Jednak do jej wnętrza dostaje się tylko jeden . Przejście przez otoczkę jajową umożliwiają plemnikom specyficzne enzymy magazynowane w zbiorniczku ( akrosomie) umieszczonym w szczytowej części główka plemnika. Enzymy te rozpuszczają błonę otaczającą jajo. Przedostanie się plemnika do komórki jajowej wywołuje rozpoczęcie jej, wstrzymanych wcześniej podziałów komórkowych. Jedna z komórek potomnych łączy się z plemnikiem i powstaje zygota , której będzie rozwijał się zarodek. Druga komórka potomna zostaje usunięta. W momencie przedostanie się plemnika do jaja zachodzą w nim różnorakie reakcje mające zapobiec jej powtórnemu zapłodnieniu. Zjawisko to nazywamy blokiem ciążowym. W czasie ciąży ciałko żółte nie ulega uwstecznieniu, lecz przeistacza się w ciałko żółte ciążowe.

Od momentu zagnieżdżenia się w śluzówce macicy kilkokomórkowego zarodka, organizm kobiety zaczyna produkować specyficzne hormony. Są to tak zwane hormony ciążowe. Należy do nich gonadotropina kosmówkowa ( HCG) i proteohormony. W czasie ciąży łożysko staje się istotnym organem dokrewnym. Syntetyzowane są w nim hormony sterydowe ( przede wszystkim progesteron) oraz białkowe takie jak gonadotropina kosmówkowa , laktogen łożyskowy. HCG jest odpowiedzialna za utrzymanie ciąży, odpowiada za prawidłowe zagnieżdżenie się zarodka w macicy. Gonadotropina jest hormonem typowym dla ciąży. Testy ciążowe oparte są na wykrywaniu jej obecności w moczu. Zbyt niski poziom HCG we krwi może prowadzić do poronienia. Hormony wytwarzane przez łożysko przestawiają metabolizm matki w takim kierunku aby zapewniał rosnącemu zarodkowi niezbędne substancje odżywcze. Hormony ciążowe powodują powiększenie się gruczołów mlekowych, przygotowując organizm matki do laktacji.