Układ nerwowy kontroluje i koordynuje pracą wszystkich organów i układów w organizmie. Jest on układem nadrzędnym, gdyż jego zniszczenie spowodowałoby zahamowanie funkcjonowania wszystkich innych układów a w efekcie śmierć. Pośredniczy on w przekazywaniu różnych sygnałów ze świata zewnętrznego do ludzkiego ciała. Sprawne działanie układu nerwowego, pomaga dostosowywać się organizmowi do zmiennych warunków środowiska. Aby zrozumieć działanie tego systemu i jego ważną rolę w funkcjonowaniu organizmu należy poznać jego dość skomplikowaną budowę.

Układ nerwowy tworzą trzy układy : ośrodkowy, obwodowy i autonomiczny, które ściśle ze osobą współpracują. Układ ośrodkowy buduje mózgowie, które składa się z móżdżku, śródmózgowia, międzymózgowia, kresomózgowia i rdzenia przedłużonego oraz rdzeń kręgowy.

Rdzeń przedłużony odpowiada za funkcje i reakcje odruchowe organizmu. Są to reakcje pierwotne, bez których organizm nie mógłby normalnie funkcjonować. Funkcjami tymi są miedzy innymi oddychanie, żucie , odruch połykania i wydzielania śliny w śliniankach. W móżdżku występują ośrodki odpowiedzialne za utrzymanie równowagi ciała, sprawności i koordynacji ruchów. Śródmózgowie opowiada za sprawne działanie narządów zmysłów takich jak : wzrok i słuch. W międzymózgowiu znajdują się ośrodki głodu i sytości, regulujące ilość spożywanego pokarmu, termoregulacji, utrzymujące prawidłową temperaturę ciała. W międzymózgowiu generowane są reakcje organizmu na stres - agresja, chęć ucieczki oraz zachowania związane z popędem płciowym czy instynktem macierzyńskim.

Kresomózgowie jest najbardziej skomplikowaną i rozwiniętą częścią mózgu. Kresomózgowie oraz mocno pofałdowana , o grubości około 6 milimetrów, pokrywająca go warstwa kory mózgowej stanowią strukturę , która swoimi funkcjami i złożonością budowy stawia człowieka ponad wszystkimi stworzeniami. Ta najwyższa pozycja człowieka wśród zwierząt związana jest z najwyższym poziomem inteligencji jaki on osiągnął. Człowieka oprócz inteligencji wyróżnia zdolność mowy, świadomość własnego istnienia i własna wola. W kresomózgowiu powstają obrazy dźwięki będące analizą sygnałów docierających do mózgu.

Dzięki silnie pofałdowanej strukturze kory i ogromnej liczbie połączeń komórek nerwowych, mózg człowieka ma zdolność do szybkiej analizy wydarzeń oraz szybkiego i efektywnego uczenia się. Kresomózgowie dzieli się na dwie półkule a te z kolei na cztery płaty : czołowy , ciemieniowy , potyliczy i skroniowy. Płat czołowy zawiera ośrodki węchu i ośrodki odpowiedzialne za zdolności ruchowe, płat ciemieniowy odpowiada za orientację przestrzenną oraz czucie skórne. W płacie potylicznym znajdują się ośrodki odbierające wrażenia wzrokowe a w płacie skroniowym - ośrodki zmysłu słuchu. Półkule kontrolują działanie narządów znajdujących się po przeciwnej stronie ciała niż one same. Tzn. półkula prawa kontroluje lewą stronę ciała a półkula lewa -prawą. Jedynie wyjątek jest przypadku ośrodków wzroku, słuchu i węchu. Lewa półkula kontroluje pole widzenia po lewej części ciała a prawa półkula -pole widzenia po prawej stronie. Jeśli chodzi o węch i słuch, prawa półkula odbiera bodźce słuchowe z prawego ucha i bodźce węchowe z prawego nozdrza a prawa półkula- odwrotnie.

Rdzeń kręgowy pośredniczy w przekazywaniu bodźców nerwowych pomiędzy mózgowiem a układem nerwowym obwodowym. W rdzeniu kręgowym powstają najbardziej pierwotne odpowiedzi układu nerwowego na bodźce, czyli odruchy. Reakcję odruchową wchodzi co najmniej kilka komórek. Drogę, którą biegnie bodziec nerwowy i drogę, którą wysyłana jest odpowiednia odpowiedź- nazywamy łukiem odruchowym. Łuk odruchowy o najprostszej budowie składa się dwóch komórek nerwowych , z których jedna przekazuje bodziec do rdzenia a drugą " płynie" odpowiedź, najczęściej reakcja odruchowa. Dzięki nieskomplikowanej budowie odruchy (np. odruch kaszlu ) stanowią najszybszą reakcje organizmu na różnego rodzaje bodźce, chroniącego w ten sposób przed niepożądanymi czynnikami. Odruchy bezwarunkowe wytwarzane w rdzeniu przedłużonym powstają również w obszarze podkorowym kresomózgowia i rdzeniu przedłużonym.

Obwodowy układ nerwowy stanowi 12 par nerwów czaszkowych i 31 par nerwów rdzeniowych. Nerwy czaszkowe unerwiają mięsnie, gruczoły w okolicach głowy oraz narządy zmysłów. Nerwy rdzeniowe unerwiają narządy wewnętrzne , układ naczyniowy i skórę. Impulsy z nerwów czaszkowych docierają bezpośrednio do mózgu , natomiast pochodzące z nerwów rdzeniowych za pośrednictwem rdzenia kręgowego.

W skład układu nerwowego wchodzi również układ autonomiczny nerwowy. Dzięki działaniu tego układy powstają reakcje, powstające w organizmie w sposób nieświadomy. Układ autonomiczny dzieli się na przywspółczulny i współczulny. Unerwiając jeden narząd, układy te działają w stosunku do siebie antagonistycznie.

Układ współczulny aktywuje cały organizm, odpowiada za jego reakcję na warunki stresowe. Układ przywspółczulny działa przeciwnie- najbardziej aktywny jest w czasie spoczynku organizmu i trawienia. Układ ten powoduje zwolnienie akcji serca, obniża ciśnienie krwi, zwiększa intensywność procesów trawienia, zwiększa wydzielanie śliny oraz powoduje rozszerzenie źrenicy oka. Układ współczulny natomiast powoduje zwiększenie siły i częstotliwości skurczu serca, przyśpiesza rozpad glikogenu w wątrobie aby dostarczyć organizmowi energii w postaci glukozy, zmniejsza tempo procesów trawienia, powoduje zwężenie źrenicy oka i zmniejszenie ilości wydzielanej śliny. W wyniku aktywności układu współczulnego syntetyzowane są duże ilości adrenaliny. Układy te działają wspólnie, tylko w zależności od sytuacji aktywność jednego wyhamowuje aktywność drugiego układu.

Nadrzędność układu nerwowego ponad wszystkimi innymi związana jest z tym, że to on koordynuje i ma wpływ na ich prawidłowe funkcjonowanie. Na przykład układ ruchowy , przy prawidłowej budowie mięśni i kości nie mógłby funkcjonować gdyby nie aktywujące go bodźce docierające do mózgu. Układ nerwowy pozwala nam odbierać sygnały ze środowiska zewnętrznego i odpowiednio na nie reagować. Bez udziału tego układu organizm nie mógłby dostosowywać do zmian środowiska. Układ nerwowy sprawia, że ciało zbudowane z licznych narządów i układów działa tak sprawnie i tworzy funkcjonalną jedność.